Yang. Jaargang 40

[p. 470]

[p. 471]

DaniëL Rovers
Wat wil je dat ik zeg? Wat wil je dat ik wil horen?

Victor stak een sigaret op en streek over zijn haar. Lisa trok een deken over haar boezem en dronk een paar slokjes.

‘Wat ís dit, Ludwig van Beieren?’

‘Je verjaardag, Elisabeth van Oostenrijk.’

Ze stak haar armen uit. Hij kuste haar wang.

‘Wa's dat?’

Hij presenteerde de envelop. Ze peuterde hem open, trok de vellen eruit en keek verbaasd naar zijn handschrift.

‘Een verhaal?’

Hij knikte, bloosde, tintelde.

Ze bladerde.

‘Niet doen, niet doen, bij de eerste zin beginnen.’

‘Nu?’

‘Wanneer je maar wilt.’

‘Geef 's een peuk?’

Ze inhaleerde diep en greep naar de rozen.

‘Gut, wat een geuren op de vroege ochtend, je stinkt uren in de wind joh.’

Hij bloosde.

‘Helmut Berger, van kwaad tot erger,’ zei ze, hem ietwat ongerust aankijkend.

Hij liep naar haar pick-up en zette de Ruckert-Lieder op, heel zacht. Ich atmet' einen linden Duft, zong Kathleen Ferrier. Victor glimlachte. Lisa woelde in haar haren. Haar borsten golfden tevoorschijn. Ze liet het maar zo.

Joehoe!’ Ze praatte met de sigaret in een mondhoek.

‘Ga 's even rustig zitten. Wat heb jij de dokter verteld? Hij kijkt me de laatste tijd nogal eigenaardig aan.’

Victor ging bj het open raam zitten en rook de tuin.

‘Wat valt er te vertellen.’

‘Ja, wat valt er te vertellen, moeten we je schedel lichten?’

‘Wat wil je dat ik zeg?’

‘Wat wil je dat ik wil horen?’

[p. 472]

De eeuwige jachtvelden, de debuutroman van Nanne Tepper uit 1995, verhaalt over de incestueuze liefde tussen broer en zus Victor en Lisa Prins uit Oude Huizen in Oost-Groningen. Incest is een dankbaar onderwerp. Het laatje toe te schrijven over de liefde zonder dat je je daarbij moet laten kennen als sentimentele oude sok. De dreigende bloedschande plaatst alle pathetiek in een onbarmhartig licht. Vlinders verrotten in de buik, kroost degenereert dat het niet mooi meer is. Tepper plaatst zich met zijn debuut in een eerbiedwaardige modernistische traditie, die van Baudelaire tot Faulkner en Nabokov loopt. Met name Nabokovs wonderwerk Ada vormt een herkenbare inspiratiebron van De eeuwige jachtvelden. En net als Nabokov vecht Tepper een voortdurend stilistisch gevecht uit op zijn pagina's. Maar waar Nabokov een strijd levert tegen de banaliteit van de stijlloze zin, daar vecht Tepper tegen een veel verraderlijker vijand: de sentimentaliteit van een gemediatiseerde wereld. En omdat Tepper minder stijlvast is dan Nabokov, dreigt hij het gevecht voortdurend te verliezen. Dat maakt zijn boek zo aangrijpend. Tepper kanaliseert zijn romantische verlangens niet in het fijne grachtenstelsel van de volmaakt literaire, parallelle wereld. Zijn Ardis Hall heet Oude Huizen, zijn (Anti-)Terra Oost-Groningen. De auteur wil de werkelijkheid zelf opladen met een gedroomde betekenis. Dat verlangen is romantisch te noemen. Tepper laat het zijn vrouwelijke protagonist Lisa opmerken in een van haar minder overtuigende monologen: ‘Maar wat viel er meer met het leven te beginnen dan het te romantiseren?’ Toch is de auteur Tepper verre van naïef. Hij beseft maar al te goed dat de vorm waarin we ons leven tegen beter weten in herbergzaam maken - en wat is romantiseren anders dan juist dit te doen? - nooit geheel eigen is, dat we ons altijd weer voegen naar de rasters die worden overgeleverd. Opnieuw is het Lisa die deze waarheid opzichtig verwoordt: ‘Victor had eens beweerd dat de generatie (“excusez le mot!”) die met televisie was opgegroeid, de grootste vatbaarheid voor sentimentaliteit had ontwikkeld in de geschiedenis van de mensheid. Ze dacht en registreerde in dramatische beeldenreeksen.’ Lisa raakt hier aan het dilemma waar De eeuwige jachtvelden de belichaming van is: juist als je een oprechte poging doet je je de wereld eigen te maken, dreig je een sluier van sentimentaliteit te creëren waarachter diezelfde wereld verloren gaat. Of, van de andere kant bekeken: juist als je er genoegen mee neemt alle valse verlangens uit je leven te bannen, dreig je te stikken in een kiemvrij vacuüm van cynisme. De eeuwige jachtvelden lost dat dilemma uiteindelijk niet op. De roman is een dovemansdialoog tussen sentiment en cynisme.

Lisa wordt zestien jaar en haar grote broer koopt een bos met zestien rode rozen voor haar. 's Ochtends vroeg haalt hij de rozen met de fiets op bij de bloemist. Ook zijn vader blijkt rozen te hebben besteld. Victor geeft de bloemist vijfentwintig gulden als hij de bestelling van zijn vader (zestien witte rozen) omzet in zestien gele anjers. Om kwart voor zeven opent hij de deur van Lisa's kamer, met in zijn handen de rode

[p. 473]

rozen, een kop koffie en een envelop. In de envelop zit een verhaal waar Victor de laatste maanden aan heeft gewerkt: zijn cadeau voor haar verjaardag. Het verhaal heet ‘Duizelingen’ en vormt een apart hoofdstuk in het boek. De eerste regels spelen onbeschaamd in op het sentiment: ‘Zodra je de eerste duiven hoorde koeren, rook je ook de bladeren, en het vochtige mos. Bos, dacht ik dan, ik ben in een bos.’ Lisa slaapt, ‘haar haren uitgewaaierd over het kussen, tot haar navel blootgewoeld en naakt.’ Victor maakt haar wakker, knijpt in haar voet. Als ze broerlief ontwaart is het eerste wat ze zegt: ‘Idioot!’ Al met al een vreselijk sentimentele situatie. En het mooie is: Victor en Lisa zijn zich daar bewust van. Ze voeren een toneelstukje op. Hij is Helmut Berger die Ludwig van Beieren speelt, zij Romy Schneider als Elisabeth van Oostenrijk in Visconti's epos Ludwig.

Tepper hoedt zich bij het schrijven van de dialoog die zich tussen de twee ontspint voor al te veel bombast. Hij gebruikt de neefjes en nichtjes van de grote woorden, zoals ‘blozen’ en ‘tintelen’. Zijn taal wordt nooit etherisch omdat ze wortelt in een humuslaag van lichamelijkheid en verrotting: borsten golven tevoorschijn, peuken worden gerookt, Victor heeft een stinkende adem. En hoewel je als lezer hier dan toch echt een liefdesbekentenis verwacht, laten broer en zus zich niet van de wijs brengen. Voorbij het sentiment en het cynisme maken ze, beklemmend eenvoudig, abstractie van de ideale liefdesdialoog: ‘Wat wil je dat ik zeg?’ ‘Wat wil je dat ik wil horen?’ En toch gaat het mis. De dialoog zet zich nog twee bladzijden voort en eindigt dan met de zin: ‘Toen kuste ze hem, kwaad en beschuldigend, lang en vastbesloten, volmaakt en doortrokken van afstand, overwonnen afstand, zo dacht hij te proeven.’ Dat Lisa haar broertje kwaad en beschuldigend kust: erg mooi. Maar dat die kus doortrokken is van afstand, en dat vervolgens Victor dat zou denken, en zelfs zou denken dat te proeven? De natural cool van de Prinsjes wordt hier om zeep geholpen door een bemoeizieke verteller die meer zin en betekenis in het leven wil leggen dan het kan verdragen.

Nanne Tepper bereikt in de dialogen van de De eeuwige jachtvelden een in de Nederlandse roman zelden gezien realistisch effect. De stemmen van de familie Prins leiden elk een eigen leven. Valse sentimenten, kleffe erotiek en moralistische opmerkingen worden genadeloos afgestraft. Het gaat de auteur zichtbaar gemakkelijk af zijn personages elkaar te laten afbekken. Hoe ad rem en obsceen kan een Groningse familie eigenlijk zijn? ‘“Aan de pil! Wil jij wel 's even met je eigen smurrie bemoeien?” “Liesje!” riep haar moeder. “Zeg het 's opoe.”’ Maar Tepper presenteert in zijn debuut meer dan een verzameling wisecracks. Hij biedt ook inzichten. En dat gaat hem een stuk minder makkelijk af. Neem de volgende beschrijving van Lisa's gedachten over god en het hiernamaals, een motief dat eventjes in de roman wordt opgeworpen om vervolgens nooit meer te worden opgepakt: ‘Ergens kwam het haar ongerijmd voor dat de schepping die ze

[p. 474]

was, en die ze door in zichzelf te verdwijnen had leren kennen, haar geloof bezorgde, eenvoudigweg geloof in God en Hiernamaals, en tegelijk gevoel voor waarden en normen die verdacht veel weg hadden van christelijke ezelsbruggetjes. Ze zocht naar een kloof tussen haar band met het Al en haar praktische zoektocht naar edele motieven.’ De verteller maakt zich hier veel te breed en gebruikt woorden die hijzelf niet helemaal lijkt te doorgronden. Opoe gaat hier wel heel nadrukkelijk door de bocht. En dat is vreemd, want als iemand zich bewust is van Grote Woorden in literatuur en in de muziek (Mahler!), dan is het Tepper wel. Je zou bijna aan opzet denken.

Nanne Tepper legt ten slotte een groot deel van de betekenis van zijn roman op een monologische manier vast. In een reeks van brieven, die samen het derde deel van de roman vormen, maken Lisa, Victor, moeder Prins en vriend Hille Veen de lezer duidelijk hoe de verhoudingen in de familie Prins nu precies liggen. Victor en Hille schrijven elkaar al te bijdehand over De Literatuur. In hun brieven veegt Tepper en passant de vloer aan met de ‘Damrakkertjes’ oftewel de Maximalen, de groep literaire belhamels die eind jaren tachtig het alleenrecht op grootse en meeslepende romantiek opeisten. Ook Maximaal Joost Zwagerman thematiseerde in zijn vroege werk de (verliteratuurde) sentimentaliteit in een gemediatiseerde wereld, zij het minder overtuigend dan Tepper. Net als de Groningse schrijver was Zwagerman een uitgesproken bewonderaar van J.D. Salinger, die ‘mysterieuze Amerikaan met een zwak voor tuinhuisjes en kleinekindertjesleed,’ zoals Lisa in De eeuwige jachtvelden de favoriete schrijver van Victor noemt. Het zijn vooral Lisa en haar moeder die in hun brieven op een ongekunstelde manier over gevoelens durven te schrijven. In een brief aan Victor van Lisa wordt ten slotte ook een oordeel over de liefde tussen broer en zus geveld. Lisa schrijft Victor dat ze hun liefde hebben verraden, omdat ze niet konden omgaan met het sentiment en het pathos van de liefde: ‘We hebben, broertje, altijd gebruik gemaakt van gekunstelde dialogen zodra onze liefde ter sprake kwam. Dat is voorstelbaar, maar onvergeeflijk. Er rest ons enkel nog naakte taal.’ De naakte taal, dat is de taal van de muziek, die expliciete betekenis uitbant. In het laatste deel van de roman, dat de lezer meemaakt door de ogen van de gestorven bankdirecteur van Oude Huizen, vraagt Victor ‘zes ruggen’ aan zijn vader om een piano te kopen. Hij wil gaan componeren. ‘“Pathos,” zegt hij, “in muziek volledig acceptabel.”’

Nu is het alweer een tijdje stil vanuit Groningen. Nanne Tepper publiceerde na De eeuwige jachtvelden nog twee verdienstelijke novelles die niet konden tippen aan zijn debuut. Hij is tegenwoordig columnist. Voor VPRO's webradio 3 voor 12 monologiseert hij gevat over prangende kwesties zoals de Nederlandse muziekkritiek en het hoofddoekje: ‘Als ik voor de klas zou staan zou ik ook gewoon al die twaalfjarige sletjes in hun blote buikjes willen zien, naar hun prille tietjes willen loeren, hun donzige

[p. 475]

okseltjes willen ruiken, de etter uit hun on stoken [sic] navelpiercinkjes willen lepelen, onderwijl dromend van de Hema-string tussen hun billen.’ Het dilemma tussen cynisme en sentiment kan misschien maar één boek lang doorgeworsteld worden. Daarna moet er weer iets te vertellen zijn. ‘Wat wil je dat ik zeg?’ Ik weet het niet. ‘Wat wil je dat ik wil horen?’