Yang. Jaargang 40

[p. 431]

[p. 432]

[p. 433]

~ Dossier: Tweespraak
Daniël Rovers (samenst.), Bindervoet & Henkes, Sofie Gielis, Marc Kregting, Marcel Otten, Lothar Trolle, Gijsbert Rutten, Tonnus Oosterhoff, Raf Geenens en Arjen Duinker & Kees 't Hart

[p. 434]

[p. 435]

DaniëL Rovers
Tweespraak
Inleiding

De ideale dialoog is de hoofse liefdesdialoog. Hans Robert Jauss schetst in zijn ‘Anmerkungen zum idealen Gesprách’ de procedure die eraan ten grondslag ligt. Allereerst dient het gesprek op gang te komen: iemand dient iemand anders aan te spreken. Als het contact gelegd is, komt er de fase van het vleien en flirten. Vervolgens komt er het moment dat je een bekentenis doet, de liefdesbekentenis: ik zie je graag. Of: ik hou van jou. Een vroeg hoogtepunt van het ideale gesprek noemt Jauss de oud-Provençaalse roman Flamenca, waarin de aanbeden vrouw zozeer van de buitenwereld wordt afgeschermd, dat de minnaar haar alleen tijdens de kerkdienst, als de hostie wordt uitgereikt, kan naderen. Vlak voordat ze het lichaam van Christus deelachtig worden, kunnen de minnaars enkele verliefde woorden met elkaar wisselen. De liefdesdialoog die de twee geliefden zo in de loop der jaren voeren, valt na te lezen in de 2000 verzen van de roman. Alle fasen van de erotische dialoog worden doorlopen, van de eerste uitroep van verrukking (‘ai las!’) tot de bekentenis dat de geliefden elkaar wel zien zitten (‘Plas mi’).

De ‘dialoog’ is een begrip waar het idealisme van afdruipt. In de liefde moet de dialoog leiden tot een zaligmakende eenheid, in de politiek en filosofie tot een alles overwinnende overeenstemming. Sinds Plato staat de dialoog in de filosofie gelijk aan de weg naar ware en waarachtige kennis. Toch zijn de dialogen van Socrates eigenlijk verkapte monologen. Het is aan de lezer om te proberen een speld tussen het betoog te krijgen. Dát is de ironie van de socratische dialoog, door erik bindervoet en robbert-jan henkes treffend opgevoerd in hun dia-

[p. 436]

Aziz beschuldigde de VS er ook van niet open te staan voor dialoog. Hij herhaalde de Iraakse uitnodiging aan leden van het Amerikaans Congres en door hen geselecteerde experts om sites in Irak te bezoeken ‘waar zogezegd wapens voor massavernietiging opgeslagen liggen’. / Rossel-topman Paul Callebaut zoekt tevens toenadering tot Uitgeversbedrijf Tijd en noemt een bod ‘niet onmogelijk’. Topman Christian van Thillo van De Persgroep wil de leiding hierover aan Rossel overlaten maar is niet gekant tegen dialoog. / De Japanse premier, Junichiro Koizumi, liet dinsdag op de wereldtop in Johannesburg weten dat hij geen dialoog wil voeren met Noord-Korea, zolang het bewind Pyongyang geen duidelijkheid verschaft over het lot van de Japanse burgers die verdwenen in de jaren 1970-1980.

loog over het wezen van de dialoog, getiteld ‘Naswoensdag of: de intocht van Giordano Bruno in Amsterdam’. Daarin stelt de tot het neo-liberalisme bekeerde Plato: ‘De meeste mensen hebben het goed, behalve die miljoenen die het niet goed hebben, maar die wonen hier niet en als ze hier wel willen komen wonen, kan dat niet en zullen ze formulieren moeten invullen totdat ze ongeneeslijk ziek worden en sterven.’ Tegen dit soort uitspraken valt natuurlijk verzet aan te tekenen, maar het is nog maar de vraag of dat in een dialoog met de machthebbers mogelijk is. We worden in een dialoog vooral geacht een geponeerde waarheid te beamen. Om met apostel nr. 14 te spreken: Simplex difficilissimus est. Logicus est. Oftewel: ‘Da's Logisch!’. Daarom moeten we ook altijd in dialoog blijven, zoals Bindervoet en Henkes ooit schreven:

- We moeten in dialoog blijven.

- Dat zeggen toch alleen maar de grootste tirannen? Niet alleen in de politiek maar ook in het gezinsleven.

In het dossier Tweespraak wordt dat idealistische begrip ‘dialoog’ in verschillende essays kritisch tegen het licht gehouden. Enerzijds bestaat er bij de schrijvers een groot wantrouwen ten opzichte van het begrip dat verworden is tot een stopwoord in de politiek en de kunsten (wie weigert er tegenwoordig nog ‘de dialoog aan te gaan met het publiek’?). Anderzijds koesteren de auteurs een warme belangstelling voor wat je ‘het wezen van de dialoog’ kunt noemen. Want wat is dat eigenlijk, een dialoog? ‘Voor veel beginnende schrijvers is de dialoog een regelrechte ramp,’ schrijft Renate Dorrestein in haar handboek voor beginnende schrijvers Het geheim van de schrijver ‘Zodra personages hun mond open doen, willen ze maar niet klinken als echte mensen. Het nastreven daarvan is echter een grote vergissing. Een fictieve dialoog lijkt in niets op een echt gesprek.’ De analyse van Dorrestein snijdt hout. En helaas tref je de storend ongeloofwaardige dialogen niet alleen aan bij beginnende schrijvers. Maar haar oplossing lijkt wat makkelijk. Want wat is dat eigenlijk, een

[p. 437]

Op het duplexconcert van donderdag 5 augustus om 20.30 uur gaat de Brugse stadsbeiaardier Aimé Lombaert een dialoog aan met de organisten Zwart uit Nederland en Workman uit Groot-Brittannië. / Louis Michel: ‘Wanneer wij deze levering zouden afblazen, geven we de maoïsten een grotere kans om de formele democratie in Nepal te vernietigen. Wel, daar voel ik me verantwoordelijk voor. Maar natuurlijk moeten wij tegelijkertijd de politieke dialoog stimuleren.’ / Alleen in Straatsburg waren er relatief veel leerlingen met hoofddoek. Conform de richtlijnen werden zij uitgenodigd voor een gesprek met de directie. Die ‘dialoog’ duurt maximaal twee weken. Blijven zij volharden in het dragen van opzichtige religieuze uitingen, dan worden zij van school gestuurd.

‘echt’ gesprek? En waarom zou je in een roman niet proberen zo'n ‘echt’ gesprek te benaderen?

sofie gielis bespreekt in haar essay ‘Gesprekken voor een hand: vier varianten van het schijninterview’ de wijze waarop je als schrijver de geforceerde dialoog van het interview naar je hand kunt zetten. Het schijninterview is eigenlijk een slim gevoerde monoloog en tegelijkertijd een commentaar op het zogenaamd dialogische karakter van het interview. Gielis citeert Ischa Meijer: ‘Ik interview u, maar blijft u maar lekker thuis. Ik zeg het allemaal wel voor u, en heus, ik zorg dat u er heel goed en mooi uitkomt!’ marc kregting buigt zich in ‘En de bal die joeg in de touwen’ over de mogelijkheden en de moeilijkheden bij het mimetisch weergeven van een gesprek. Hij doet dat aan de hand van het interviewboek De ssers (1967) van Armando en Hans Sleutelaar. Kregting ziet achter de als authentiek gepresenteerde mimesis van Armando en Sleutelaar - ‘Werkmethode: isoleren, annexeren. Dus: authenticiteit’ - het gevaar van de retoriek en de collaboratie opduiken. In ‘De dialoog in het theater: een blik in de spiegel’ stelt toneelauteur en vertaler marcel otten dat de dialoog zijn beste tijd gehad heeft in het theater en daarbuiten. Er is eigenlijk alleen nog plaats voor gemonologiseerde dialogen. Hiertegen brengt Otten de Duitse toneelauteur Lothar Trolle in het geweer. Trolle: ‘Omdat in de maatschappij geen dialogen meer gevoerd worden, ontwikkelt de taal zich tot een uitgesproken high techproduct dat door de media wordt geserveerd. Het resultaat is sprakeloosheid. Mijn stuk is ook een advies om je de taal niet te laten afpakken. Ik gebruik verhalen, zoals de Zondvloed, om de dialoog en het dromen weer aan te leren.’ daniël rovers bespreekt in ‘Wat wil je dat ik zeg? Wat wil je dat ik wil horen?’ Nanne Teppers roman De eeuwige jachtvelden (1995). In zijn debuut wist de Groningse auteur dialogen af te leveren die tot de meest realistische behoren in de Nederlandse literatuur. Een beknopte close reading moet uitwijzen hoe Tepper daarin slaagde. In ‘Ghelyck wy zien

[p. 438]

‘In de studio ontvang ik drie mensen die elk een partner naar keuze meebrengen. Gewone mensen, die ervaringen delen en zo tot een open dialoog komen met elkaar’, zegt Alloo. Relatietherapeut Alfons Van Steenwegen volgt iedere week het gesprek en belicht de wetenschappelijke kant van het onderwerp. / Sharon heeft alle contacten met de Palestijnse Autoriteit voor onbepaalde tijd opgeschort. In een reactie zei de Amerikaanse president George Bush dat Israël in dit geval het recht heeft om militaire actie te ondernemen, maar dat het belangrijker is de dialoog voort te zetten. / ‘Het is een groot misverstand dat militairen alleen maar oorlog willen. Oorlog was een manier om de dialoog weer op gang te brengen. Wij willen niets liever dan ons terugtrekken in een kazerne om een normaal bestaan te leiden. Wij hopen echt dat er nu vrede is in Congo.’ /

dat de Fransóyzen doen’ onderwerpt gijs bert rutten de eerste grammatica van het Nederlands, Twe-spraack vande Nederduitsche letterkunst, aan een hernieuwde lectuur. De veel genoemde maar weinig gelezen dialoog tussen Gedeon en Roemer is eigenlijk een verkapte monoloog. De taalbewuste Gedeon blijkt hetzelfde foute type als de wijsneuzige Socrates. De dialoog dient uiteindelijk om een nagestreefde culturele homogeniteit van een (monologisch) taalkundig fundament te voorzien. tonnus oosterhoff schreef voor ‘Tweespraak’ drie dialogische gedichten: ‘“Je hand wordt rimpelig, ouwe.” “Van het geld” / “Wat?” “uitgeven aan jou.” “Dat is flauw.” / Eet nou.’ arjen duinker en kees 't hart besluiten het dossier met een dialoog in gedichten. Duinker dicht over vogels: ‘Ze willen niet weten wat transparante woorden betekenen. / Over hun veren weigeren ze een gesprek te voeren.’ 't Hart schrijft over gedichten (of zijn het toch de dichters?): ‘Altijd zeggen stil te zijn heel stil en eenzaam / En verlegen en altijd moe te zijn en verdriet / Te hebben over zoveel leed hun aangedaan / Verder interesseert het ze geen ene fuck’.

Is er dan helemaal geen kans meer op het voeren van een ware, waarachtige en levendige dialoog? Misschien is juist het verlangen naar de ware dialoog wel de oorzaak van veel ellende. In zijn bijdrage ‘Wij hebben de stok bij de steel: over machtsargumenten in de democratische dialoog’ stelt raf geenens dat we ons niet al te zeer moeten blindstaren op een onhaalbaar ideaal. In zijn essay ontleedt Geenens het opportunistische argument bij uitstek, namelijk het ‘argumentum ad baculum’ oftewel het ‘argument van de stok’. Geenens toont aan dat dit machtsargument relevant kan zijn in een democratische context, maar stelt tegelijkertijd vast dat het argument weinig wordt toegepast omdat het door kiezers en politici als storend opportunistisch wordt ervaren. Geenens concludeert dat een politiek debat nooit helemaal ‘zuiver’ kan zijn, dat het nooit ‘een volkomen waarachtige dialoog’ kan zijn met enkel ‘goede’ argumenten: ‘In ons verlangen naar politiek als een dialoog waarin

[p. 439]

‘We starten met ons actieplan op 8 november, en een van de elementen is inderdaad een open dialoog met de Vlamingen in de aanloop naar de Vlaamse en de Europese verkiezingen. Open dialoog is ook nog maar een werktitel.’ / Tot nu toe sloot Poetin ten koste van alles een dialoog met Tsjetsjeense terroristen en vrijheidsstrijders uit. ‘We zullen tegen hen vechten en hen vernietigen’, zei hij nog begin deze week net voordat de gijzeling van de kinderen in Noord-Ossetië begon. / Tijdens Anciaux’ afwezigheid kwamen er enkele heikele thema's op de lokale politieke agenda staan, denk maar aan het protest tegen het parkeerbeleid en de invoering van het afvalophalingsysteem diftar. ‘Wat zo'n dossiers betreft, geloof ik in dialoog met alle partijen. Het stadsbestuur moet bereid zijn om te luisteren. Met dialoog zullen we de parkeerproblemen aanpakken en de discussie rond diftar voeren. We zijn steeds bereid ons beleid bij te sturen.’

mensen op een volkomen oprechte manier redelijke ideeën met elkaar uitwisselen, miskennen we de eigenheid van het politieke spreken.’ Die miskenning leidt dan weer, stelt Geenens met de Britse politiek filosoof Glen Newey, tot een schadelijke ‘cultuur van wantrouwen’.

Kortom: we moeten in dialoog blijven. Bindervoet en Henkes:

- Maar we moeten toch in dialoog blijven?

- Soms wordt een zwijgrecht een zwijgplicht.

- Nou, ik ga vissen. Mij zie je niet meer.