Yang. Jaargang 39

[p. 482]

Charlotte Mutsaers
SIC!

Van nature ben ik redelijk mededeelzaam. Maar al heel vroeg ben ik (eveneens van nature?) opgebotst tegen een muur van onuitsprekelijkheid. Schrijven is voor mij derhalve eenzaamheid doorbreken. Eenzaamheid doorbreken met eenzaamheid, zoals er ook wel geld verdiend wordt met geld en kippen worden vetgemest met kippenvlees.

Schrijven komt voor mij neer op het vormgeven van ervaringsfeiten die via een normaal gesprek niet overdraagbaar zijn. Denk hierbij niet per se aan hels leed. Leed kan nog zo hels schijnen, onuitsprekelijker dan daverend genot is het zeker niet. Ik ben er zelfs van overtuigd dat juist de zogenaamd alledaagse ervaringen, die vaak een enorme impact hebben, het moeilijkst te delen zijn. Grote sensaties lijken meer op elkaar dan kleine sensaties. We ervaren het grote sneller via het kleine. Geen bonzend hart maar een klokje dat tikt naast je bed. De pedante pendule. Het gillende wekkertje.

Max Frisch vertelt in zijn dagboek over een bezoek dat hij bracht aan een klokkenfabriek. Een verpletterende ervaring volgens hem, een van de indrukwekkendste in zijn hele leven. Toch lukt het hem met geen mogelijkheid om de ander daar via een gewoon gesprek van te overtuigen. Zijn conclusie luidt dan: ‘Uitdrukken wat ik wil kan ik slechts met een voorbeeld dat even ver van mij afstaat als van de toehoorder: dat wil zeggen een verzonnen voorbeeld. Iets overbengen, iets echt overbengen, kan alleen fictie - dat wat veranderd is en omgevormd, wat vorm heeft gekregen - dat is ook de reden waarom voor de

[p. 483]

kunstenaar het falen altijd met een gevoel van verstikkende eenzaamheid verbonden is.’

Vervolgens geeft hij het bedoelde voorbeeld niet. Evenmin begint hij over de tijd te zagen. Met welk een schitterend resultaat! Want wat bereikt hij ermee? Dat juist die onstentenis van een verwachte vorm en inhoud mij inzicht in zijn heftige ervaring geven. In goede handen wordt het onderscheid tussen fictie en non-fictie flinterdun (wat tevens voor het onderscheid tussen poëzie en proza geldt).

Frisch' klokkenfabriek, slechts één alinea, wat mij betreft kan zelfs een Bergson hier moeilijk tegenop.

Zoals het klokje in iemands hersenpan tikt zo tikt het in zijn boeken.

Vroeger, zeer vroeger, was de wereld zoals bekend duister en onleesbaar. Een enkele orakel-Griek kon weliswaar de ingewanden der dieren lezen maar dat was uitzondering. De wereld was een gesloten boek (en was dat wellicht beter gebleven).

In de jeugd van de wereld herken ik moeiteloos die van mezelf. De tijd dat ik nog niets van lezen en schrijven wist en makkelijk zonder kon. Maar de klok tikt voort.

Op een bepaald punt in de geschiedenis kwamen de horden aanzetten met hun koevoeten en lampen. Het gesloten boek werd opengewrikt en uitgelicht. Sindsdien, zo zegt men, openden zich de ogen van de mensen. En wat zagen die ogen? De échte wereld, de leesbare wereld, de wereld als tekst. De mensen wisten niet hoe gauw ze er hun eigen teksten tegenaan moesten slingeren.

Twee echte werelden, dat is er evenwel één te veel. Bijgevolg werd de echte echte wereld wreed naar de achtergrond verbannen. Ik heb het nu over de plek waar analfabeten, wilden, gekken, sans-papiers, sans-plumes en dieren huizen. Daarmee werd schrijven een soort tekstimmanante wereldbeschouwing met als centrum van die wereld 's schrijvers navel. Nu kan de navel van een vrouw van een politieagent nog zijn charme hebben maar schrijversnavels bevatten vaak veel vuiligheid. Moest ik ook maar gaan uitmesten? Nee, dat kon niet want ik was mijn navel kwijt.

Omsingeld door leesbare lijven, leesbare bossen, leesbare steden, leesbare films, leesbare schilderijen, leesbare maaltijden, leesbare zeeën, leesbare luchten en plenty leesbare navels, kwam ik tot de ontdekking dat leesbaarheid voor mij

[p. 484]

iets anders was. Om niet te vereenzamen heb ik me toen teruggetrokken in de echte echte wereld en me als schrijver deze taak gesteld: alle marges van de leesbare wereld van onder tot boven volkalken met het woordje sic! Dat lijkt op minimalisme maar verkijk u niet. Ditzelfde Sic! vormt de drive achter heel wat revoluties, passiemoorden, poëzie en filosofie. Bovendien worden al mijn sic!'s met eigen bloed geschreven. Een eenzaam karwei dat wel, maar ik weet me gesteund door dankbare makkers en ben dan ook geen nijdas geworden.

O, sic!, fierste, irritantste, vitaalste, hervorragendste, scherpste, kleinste en doeltreffendste wapen tegen de leesbare wereld! Maar ook: schril bazuintje van verbijstering, verbazing, verwondering, ontsteltenis, woede, angst en zelfs van tederheid.

Sic! Het is tenminste niet onopgemerkt gebleven.

Sic! Race hier niet aan voorbij.

Wanneer de Franstalige Vlaming Guy Vaes beweert dat schrijven voor hem een trapleuning in het donker is, die hem helpt zijn weg voort te zetten, dan kan ik me daar volledig in vinden. Zijn voorbeeld bewijst dat ook hij een sic! naast de verlichting plaats. En zo zijn er goddank meer. Broeders.

Sommige trapleuningen zijn uitstekende knuppels.

Om kort te gaan: al schrijvend plaats ik mijn sic!-tikkende tijdbommen graag in het overvolle, overleesbare en overbelichte hoenderhok.

Maar ik red de kippen.

De pedante pendule uit Bont van Charlotte Mutsaers