Yang. Jaargang 18

[p. 36]

Herinneringen aan mijn grootmoeder
Fragment

Alles bij elkaar moet het een periode zijn geweest waarin de mensen erg met zichzelf bezig waren. Misschien dat het kwam, doordat ze het gevoel hadden dat de internationale konflikten elk ogenblik konden omslaan in een wereldoorlog die ook hen trof. Of dat het kwam, doordat ze voortdurend verplicht waren om ander werk te zoeken en zich aan te passens.

Uit wat ze hebben achtergelaten, blijkt in ieder geval dat ze het niet gemakkelijk hebben gehad om te overleven. Ze hadden weinig uitzicht op wat hen te wachten stond. Vóór mijn grootmoeder op de fabriek werkte, had ze aan de universiteit gestudeerd. We kunnen ons dat nu nog moeilijk voorstellen.

Imelda begint 's morgens om half zeven. Er zijn honderden dezelfde kamers die moeten gekuist worden. Ge staat er verstomd van dat ze dat bouwen.

Alle meisjes die hier zoals zij, tijdens de vakantiemaanden komen kuisen, werken elk op een verschillende verdieping samen met een werkvrouw. Elke werkvrouw heeft een meisje onder haar. Ze kuisen altijd dezelfde verdieping.

Ongeveer tot half acht hokken de werkvrouwen en de meisjes samen. Praten over thuis: de televisieprogramma's. Blijven de opzichter uit de weg. Om kwart voor negen is er koffie. Imelda zou soms al liever geen koffie hebben, om niet bij de anderen te moeten zitten.

Tot half vier in de namiddag: dweilen, stofzuigen, w.c.'s en lavabo's proper maken, de spiegels reinigen, de ruiten doen. Haar huid wordt helemaal kleverig van het stof, het water, de reinigingsprodukten en de ammonia. De werkvrouwen doen het jaar na jaar. Ze wassen zich en doen hun haar schoon op als ze van hun werk komen. Ge zoudt niet zeggen dat het werkvrouwen zijn.

Op de middag gaan ze eten, samen met het ander personeel. De mannen fluiten hen na. Dat zijn mannen die hier werken. Het is zomer. De mannen weten dat de werkvrouwen en de

[p. 37]

meisjes onder hun nylon stofjas enkel hun ondergoed aan hebben. Daarom fluiten ze. De mannen hebben onder hun zware, katoenen overall ook niet veel aan. Ze hebben uitslag op hun rug van de ruwe werkkledij. Als ze de vrouwen zien, steken ze de handen in de broekzakken. De vrouwen kijken hen na. Als er een loodgieter of een glazenmaker in de kamers moet werken, loopt de werkvrouw van de verdieping waar er wordt gewerkt voortdurend heen en weer: om te zien of er niet te veel vuil gemaakt wordt, om te informeren naar de omvang van de herstellingswerken, om te vertellen hoe ze de beschadigingen gekonstateerd heeft, om te vragen hoelang het werk zal duren. En al die tijd lopen de andere werkvrouwen heen en weer in de gang. Er wordt op alles gelet. En de werkvrouw en het meisje van de verdieping waar de mannen aan het werk zijn, lopen ook heen en weer in de gang. Ze zitten niet bij de mannen.

Imelda voelt zich al dagen slecht. Ze heeft moeten overgeven. Van zich te bukken. Ze is dat niet gewend. In het begin hebben wij ook veel moeten overgeven, zeggen de werkvrouwen. Dat is de ene mens al buiten de ander. Van het stof. Dat is normaal. En nu zeker, met die hitte. Vooral als ge dat niet gewend zijt.

Soms stoppen de werkvrouwen eens tien minuten met werken. Zo. Ineens. We mogen toch wel eens tien minuutjes rusten zeker?

Ze kunnen toch niet altijd aan werken? Ze doen hun werk trouwens zeer goed.

Als de werkvrouw stopt, moet het meisje van de werkvrouw ook ophouden. Zo. Soms midden in een spiegel.

‘'t Is pauze’, zegt de werkvrouw dan.

‘'k Ga eerst die spiegel nog voortdoen.’

‘Ge moet gij die spiegel niet voortdoen. Die spiegel zal niet weglopen.’ Imelda gaat zitten. De halve spiegel droogt op. Ze zal weer helemaal opnieuw moeten beginnen.

‘Hoeveel kamers hebben we al gedaan vandaag?’ vraagt ze.

‘Negen.’ Negen dezelfde kamers.

Nu moet ze er vooral op letten dat het stof uit de schuiven is. Het is juist dat stof dat nu gekontroleerd wordt door de opzichter. Het is een smeerlap. Ze heeft geluk dat ze bij een goede werkvrouw zit: die weet zoiets altijd een beetje op voorhand. Die krijgt nooit opmerkingen. Het is alsof alleen haar werkvrouw lijkt te weten hoe ge moet maken dat er geen opmerkingen komen. Bij de andere werkvrouwen zijn er altijd opmerkingen.

‘Maar we zeggen hen niet wat we weten, hé?’ zegt de werkvrouw. ‘Ze zeggen zij ons dat ook niet.’ Zolang de werkvrouw van de opzichter geen opmerkingen krijgt, krijgt het meisje van de werkvrouw ook geen opmerkingen. Dat is rechtvaardig. Daarom let Imelda er nu op dat alle stof uit de schuiven is. ‘We zeggen hen niet hoe we kuisen, hé?’ zegt de werkvrouw. ‘Ze zeggen zij ons dat ook niet.’ Natuurlijk proberen de anderen het wel aan de weet te komen, maar het lukt niet, het is te doorzichtig: de werkvrouw en Imelda laten zich niet vangen.

‘Hoe vindt ge de anderen?’ vraagt de werkvrouw ‘Francine bijvoorbeeld? Niet zo'n simpatieke, zeker?’ Imelda is het zoveelste bed aan het opmaken. Er is beslist dat er overal nieuwe dekens moeten opkomen. Daarom moeten ze nu ook de bedden opmaken.

‘Nee’ zegt ze.

‘Ik vind dat ge veel veranderd zijt, buiten in 't begin dat ge hier waart.’ zegt de werkvrouw ‘Vroeger zoudt ge zo al meer ne keer iets gezegd hebben’ Als het bed opgemaakt is, moet Imelda de kamer stofzuigen. Daarna moet ze de lavabo nog doen. Ze moet er het haar uithalen dat met de zeepresten en het vuil in de afvoer zit. De werkvrouw laat dat altijd aan haar over. Ze moet er dikwijls van overgeven. Ze heeft al gedacht dat ze het zal moeten blijven doen tot ze niet meer overgeeft. Ze doet liever de ramen. Daar heeft ze meer lucht en kan ze naar buiten kijken.

‘Het tocht hier’ zegt de werkvrouw als ze slecht gezind is en de kamer binnenkomt terwijl Imelda met de ruiten bezig is. Elf verdiepingen lager ligt het kleine parkje dat rond het ge-

[p. 38]

bouw is aangelegd met het vijvertje en de treurwilg. Er is altijd die vieze ouwe, die iedereen aangaapt en in zijn veel te wijde broek heen en weer loopt aan het vijvertje. Geilt als hij kinderen ziet. En er is altijd het kleine meisje van de conciërge dat met haar fietsje rond de vier kleine bomen en de treurwilg draait, of met een rozenblad in haar gevouwen handen aan het vijvertje stilstaat en Onze Lieve Vrouw speelt.

‘Het is niet dat ik u niet meer simpatiek vind’ zegt de werkvrouw ‘maar er is iets aan u veranderd.’ Imelda doet soms wel dubbel zoveel werk als er van haar wordt verwacht. Om niet te moeten antwoorden. Ze denkt: als ze ziet dat ik met mijn werk bezig ben, zal ze me gerust laten. Maar dan zegt de werk-vrouw ineens: ‘Ik vind dat uw borsten veel verkleind zijn. Of draagt ge misschien een andere soutien?’

Soms staan de werkvrouwen op de gang tegen elkaar te praten over de meisjes.

‘'k Zeg tegen 't mijne: Ik kontroleer u niet. Maar soms ga ik toch wel eens kijken.’ Ze hoopt dat de werkvrouw toch nog maar een poosje tegen de anderen wil blijven praten, zodat ze aan de verhoren kan ontkomen en niet verplicht wordt om over zichzelf te vertellen of om informatie over het huishouden van de werkvrouw in te ruilen voor informatie over hoe ze zelf woont. Ze werkt altijd aan, zonder op te kijken, maar toch blijft de werkvrouw nooit lang op de gang staan babbelen. Het zal wel zijn dat ze haar niet vertrouwt.

‘Zo'n kamer zou nog iets voor u zijn’ zegt ze ‘maar vaneigen wat groter als dat hier. Zo'n studio gelijk dat ze tegenwoordig bouwen. Met alles volledig geïnstalleerd. Daar hebt ge niet veel kuis aan.’ Ze durft niet beginnen stofzuigen. Staat met de stofzuiger in haar hand te wachten. Durft ook niet voortdoen met het ander werk.

‘Hoelang moet ge nog studeren?’ Ze vraagt het steeds opnieuw. Vergeet ze het altijd? Ze antwoordt niet.

‘Maar zo'n kamer is uw genre niet, hé? Ge zijt liever op kot gelijk dat ze zeggen, zo in een huis. Natuurlijk, als ge op uw eigen wilt zijn. Maar hier? Ik weet het niet: als ge zo wat overeen kunt komen. 't Zijn toch ook allemaal jonge meisjes. Ik werk hier al negentien jaar, met september. Dat gaat nog rap als ge er niet op peinst. Als ik hier kwam, had ik gedacht: tot mijn vijfenveertig en dan thuisblijven. Maar ik ben er nu drieënveertig en ik voel mij nog niet oud. En dan natuurlijk met één inkomen moeten voortdoen. Dat ook. Zoudt ge zeggen dat ik al drieënveertig jaar ben? Zeg eens uw gedacht.’ De werkvrouw is op de rand van het bed gaan zitten. Dat doet ze anders nooit. Ze zitten nooit op het bed of op de vensterbank. ‘Zet u eens wat bij mij’ zegt ze. Imelda voelt zich weer een beetje onpasselijk worden. Het is altijd als ze stopt met werken.

‘Ge moet gij niet altijd werken,’ zegt de werkvrouw ‘zet u eens wat bij mij.’ Imelda komt op de rand van het bed zitten. Ze is bang dat ze zal moeten overgeven. De werkvrouw kijkt naar haar knieën.

‘Gij hebt nog jonge knietjes’ zegt ze, en terwijl ze haar benen uitsteekt: ‘Maar mijn benen mogen toch ook gezien worden, hé?’ Ze tilt haar stojas helemaal op maar springt meteen schaterlachend van het bed:

‘En mijn billen toch ook hé?’ Ze loopt op de deur toe en strijkt haar kleren weer glad:

‘Ge moet zo niet kijken.’ En ineens stroopt ze de stofjas bijna tot boven haar middel op en kletst zich op het achterste: ‘Ik heb hier nog een broeksken onder.’ Ze loopt giechelend de kamer uit. De deur slaat dicht. Imelda blijft nog een poosje op het bed zitten. Dan begint ze tenslotte toch over te geven.

Als de werkvrouwen en de meisjes om half vier in de namiddag naar huis gaan, zeggen ze slaapwel tegen elkaar. Naar huis gaan, boodschappen doen, de kinderen ophalen, eten klaarmaken, afwassen, de kinderen in bed steken, nog wat naar de t.v. kijken, uw boterhammen voor 's morgens klaardoen, de wekker zetten, gaan slapen, om zes uur wakker worden, naar 't werk gaan en weer kamers kuisen tot half vier, tot ze weer naar huis

[p. 39]

mogen. Ze doen het soms meer dan twintig dienstjaren lang. Maar ge peinst daar niet op. Als ge twee weken kamers kuist, weet ge nog nauwelijks waarmee ge bezig zijt. Ge telt de kamers die ge die dag al hebt gedaan en ge doet voort. Dat is voor iedereen zo die hier kamers kuist.

De akademische overheid heeft aan de studenten die de kamers bewonen, gevraagd om voor deze omstandigheden begrip op te brengen. OM DE WERKVROUWEN NIET ALS VUIL TE BEHANDELEN.

Met nieuwjaar kopen de studenten de werkvrouw van hun verdieping een geschenk. Meestal enkele fijne stukken toiletzeep of wat reukwater. Wat moet ge zoal geven? De werkvrouwen tonen dan aan elkaar wat ze gekregen hebben. Die op de tweede verdieping krijgt nooit veel. Dat is ook geen simpatieke.

Imelda moet ook niet bij het meisje gaan dat op het tweede helpt. Dat ze eens bij het meisje gaat dat Simonne helpt. Die staat op het negende. Ze mag zij wel eens bij dat meisje gaan. Simonne zou daar niets op zeggen. Ze kent zij Simonne wel. Ze kan van haar meisje ook iets verdragen. Ze is niet gelijk Francine van op het tweede.

Een dag later zegt de werkvrouw: ‘Zijt ge nu al eens bij Simonne haar meisje geweest?’

Imelda is tegen het middaguur bij het meisje geweest. Simonne wist er al van. Ze is samen met het meisje naar de refter gaan eten. Ze hebben niet veel gepraat.

Als Imelda na het eten weer op de elfde verdieping aankomt, is de werkvrouw er nog niet. Ze komt pas een half uur later, maar ze spreekt niet tegen Imelda: ze doet net alsof ze er niet is. Dan maar werken zonder gepraat. Maar nu met een lastig, gedwongen zwijgen.

Na een uur begint de werkvrouw opnieuw te praten:

‘Kijk eens buiten. Ik stel mij voor dat uw hef ook zo een lange magere jongen is.’

‘Ja.’

‘Ziet ge wel. 't Is hem toch niet zeker?’

‘Nee.’

‘Hoe kunt ge dat weten, als ge niet komt kijken?’ Imelda komt door het raam kijken.

‘Nee, het is hem niet.’

‘Ik dacht dat hij u misschien kwam afhalen. Hij rijdt hier al heel de tijd rond. Komt hij u nooit afhalen?’

‘Nee.’

‘Ik zou graag hebben dat hij u eens kwam afhalen, dat ik hem eens zou zien. Heeft hij zo geen lang haar?’

‘Ja.’

‘Ziet ge wel. Ik peins dat ik mij hem zo kan voorstellen.’

Ze hebben weer de hele dag kamers gekuist. De zon staat tegen de ruiten. Imelda heeft zich afgevraagd waarom ze hen nooit eens een ander werk laten doen. Er is hier toch ook nog veel ander werk dat kan gedaan worden en dat blijft liggen terwijl ze soms werk moeten doen dat helemaal niet nodig is. Maar nadien heeft ze gedacht: het is beter dat ik daarover zwijg. Tenslotte werk ik hier alleen toch maar om geld te verdienen.

In de gang hangt een bedwelmende looglucht. Ze moet nog altijd overgeven. Ze verlet er niet veel voor, maar toch staat het de werkvrouw niet aan. Soms zegt ze: ‘Maar allez Imelda, van wat moet ge toch altijd overgeven?’

Ze heeft nog harder gewerkt dan gisteren, omdat ze zich niet goed voelt en omdat ze bang is dat ze er opmerkingen zal over krijgen van de werkvrouw. Onder de nylon stofjas voelt ze het zweet van haar rug lopen. Ze ruikt van zichzelf dat ze naar het zweet stinkt. En dan heeft de werkvrouw gezegd: ‘Ik kan ook niet zo goed tegen die hitte. Juist gelijk gij. Gaan haal mij eens een emmer fris water.’ En als Imelda al in de gang is roept ze haar nog achterna: ‘En hij mag helegans vol zijn.’ Ze roept haar altijd achterna in de gang als ze haar iets kommandeert, zodat de anderen het goed kunnen horen. Imelda heeft de emmer naar boven gebracht en de werkvrouw heeft er haar armen tot over de ellebogen ingestoken. Tot het water over de rand is

[p. 40]

gelopen. Daarna heeft ze gezegd: ‘Dat doet deugd hé.’ En ze heeft haar armen uit het water getrokken en gezegd: ‘Kom eens kijken. Mijn armen zien er helegans rood van.’ Imelda is naar de armen van de werkvrouw komen kijken.

‘Heb ik niet nog schoon armen voor mijn jaren? Geen één pleksken.’ Het zweet parelt op haar gezicht omdat ze zo lang over de emmer gebukt heeft gestaan.

‘Ge moet dat ook eens doen’ zegt ze ‘zo ne keer met uw armen in 't fris water. Dat doet deugd.’

‘Ik heb dat niet graag.’ Ze heeft de emmer weer weggedragen, het water opgedweild dat er is overgelopen en ze is het zoveelste raam beginnen doen.

‘Ge zijt ook een kopken, hé’ zegt de werkvrouw ‘ik geloof dat uw lief aan u ook geen gemakkelijke heeft.’ Maar ze antwoordt niet en doet voort met het werk.

Het stof kleeft op de zijkant van haar hoofd. Soms laat ze in de lavabo wat koud water in haar hand lopen en doopt het voorhoofd in de handpalm.

Vorige week heeft ze haar haar helemaal kort laten knippen door Nadine, die een paar huizen verder in haar straat woont.

‘Ik zie niet graag lang haar’ heeft de werkvrouw gezegd ‘maar dat is toch wat kort.’ En Imelda heeft geërgerd geantwoord:

‘Het is fris.’ Maar de werkvrouw doet alsof ze helemaal niet merkt dat het haar ergert.

‘Waar hebt ge dat laten doen?’

‘Bij Nadine. Dat is iemand uit mijn straat. Nadine knipt mijn haar altijd.’

‘Dat is gemakkelijk als ge zo iemand hebt. Ik moet altijd naar de coiffeur. Dat kost iedere keer nogal geld.’ Imelda zwijgt. ‘En zegt uw lief daar niets van, dat het zo kort is?’

‘Die heeft daar niets aan te zeggen, aan mijn haar.’

‘Maar hij ziet het toch ook wel niet zo graag zeker, als het zo kort is.?’

Er volgt weer een stilte. Ze kuisen allebei voort.

‘Mannen zien graag lang haar’ zegt de werkvrouw ‘maar ik zeg tegen de mijnen: “Mijn haar is zo al lang genoeg. Ik vind dat het goed staat, zo.” Ze komt vragend naast Imelda staan die bij de lavabo bezig is, en kijkt haar aan in de spiegel. Het gebeurt ook dikwijls dat ze de zakken van haar stojas in de vouw komt leggen of haar kraagje komt gladstrijken dat veel te klein is en altijd rechtop gaat staan van de warmte en het zweet.

Imelda vraagt zich af hoelang dit nog zo moet doorgaan. Ze gaat de ramen doen. De ouwe loopt weer rond in het parkje.

Gisteren is het zondag geweest. In een bol gerold liggen luisteren naar de kinderen die op straat spelen.

Opstaan van de canapé. Wat rondlopen. De planten in de keuken verzorgen. De schaduwen worden langer. Het geluid van de muggen boven de planten voor het raam. Ze komen op het water af.

Geluiden uit het huis ernaast? Stilte. Op tafel, lauw geworden fruitsap. Niemand die drinkt. Wachten. Twee voorbijgangers. Gepraat: treurig gezeur dat zich traag verwijdert. Het witte straatlicht. De vervagende vormen van de kamer waarin het langzaam donker wordt. De motten rond het licht. Nacht? Om zichzelf gedraaid gaan liggen. Zich helemaal in zichzelf wikkelen. De muggen ontwijken. Niemand die aanbelt. Wanneer is het vakantie? Ze zou toch verhuizen?

Ze heeft de gelukkigste ogenblikken uit haar leven opnieuw geinventariseerd. Maar telkens als ze die optelt, blijken er enkele te zijn verloren gegaan.

[p. 41]

1 sekonde maar: 's nachts in het licht van de koplampen vernietigt de pikdors de nesten, maait de vluchtende ratten kapot, rijt een verblinde fret uiteen. Hoort de dorser niet eens meer het geschreeuw ?

Ze heeft opnieuw gevoeld dat haar oog tegen de grashalmen aanligt, haar wang de koude zuring voelt.

Of: vrijen in het koren. Angstig, onrustig een plek zoeken, waar onder de broeierige middagzon niemand komt: de boeren zullen nu wel slapen. De fietsen op slot, verborgen in de slootkant, binnen oorafstand, een dwaalspoor maken voor een schuilplaats. 's Avonds in je kleren: de geur nog van de halmen. En lange uren vergetelheid onder het ademloze vrijen. Tot de zon lager is gaan staan, de insekten stijgen in het kleine stukje lucht dat maar zo groot is als een zakdoek. Een kever die over je benen loopt, zijn weg zoekt, op een haar klimt.

Vóór de terugtocht: het gras uit eikaars kleren halen. Lachen om zijn wild, verward haar, zijn blakend rood verhit gezicht. Ze neemt zijn hoofd vast bij het haar: belooft hij dat hij haar altijd graag zal zien? Terugrijden over het jaagpad dat door de opstijgende koelte van de donkere vaart loopt. De dijk onder het harde fietsen doen wegschuiven: de paarse dovenetels, het onkruid in de kanten, de wolgen, het moeras. Eindeloos elkaar omhelzen. Het afscheid, een nieuwe afspraak. Blijven wuiven naar elkaar tot het laatst.

Het oude huis. De boomgaard naast het erf. De karnemelk staat op de dorpel. In de slaapkamer ruikt het naar gedroogde bloemen. De nacht is veel te zwaar om in te slapen. Aan haar lichaam hangt de zoete geur van het gedroogde stro. Haar handen volgen de lijn van elke streling en gaan liggen om het gladde, warme lijf.

Gisteren hebben de werkvrouwen tegen Imelda gezegd dat ze nog sekretaresse kan worden. Ze heeft hen vragend aangekeken. Ze weet ook wel dat ze met haar universitair diploma in deze tijd nog nauwelijks aan wat sekretariaatswerk kan geraken en ze weet ook, dat ze nu alleen maar wat geld kan bijeenkrijgen door hier kamers te kuisen. Als het dat is wat ze willen zeggen... De werkvrouwen en de meisjes zitten samen beneden aan de koffie van kwart voor negen. Ze moeten lachen omdat Imelda verrast wordt door hun opmerkingen.

‘Ja,’ hebben ze gezegd ‘hij kan u goed verdragen.’ Een ogenblik heeft ze willen toegeven aan haar misprijzen voor hun manier van doen, maar onmiddellijk daarna is ze aangegrepen geworden door hun onbeholpenheid. In plaats van te zeggen: Ja, dat wist ik al, of in plaats van op te stappen, vraagt ze:

‘Wie zegt dat?’

‘De baas zelf.’

[p. 42]

‘Hoe, die kent mij toch niet?’

‘Nee? Hij kent u misschien beter als ge denkt.’

Ze grinneken.

‘Ik weet het niet, ik denk dat ik hem van al die tijd nog maar twee keer gezien heb.’

‘Maar hij heeft u al veel meer gezien.’ Gelach. ‘Veel meer.’

‘En goed ook.’ Gegiechel, gestoot. Tot iemand zegt: ‘Hij heeft u al dikwijls gezien terwijl ge u staat om te kleden in het kleedkot.’ Ze vragen zich benieuwd af hoe ze zal reageren. Staren haar aan. Maar ze zegt niets. Ze begrijpt het niet. Ze schaamt zich over hun manier van doen. Het overvalt haar. Het maakt haar ineens oneindig moedeloos dat ze gedwongen wordt tot een vorm van zelverdediging waarbij ze van de anderen een onmenselijk beeld construeert. Ze aanvaardt het niet van zichzelf. Het terroriseert haar.

‘En ge staat hem aan. Ge draagt geen b.h. En meestal een wit broeksken, zegt hij. Is 't juist of niet?’ Ze kijkt voor zich uit naar de tafel waarop de koffie staat. Kijkt naar het spoor dat de koffie heeft achtergelaten op een kop waaruit gedronken is. Denkt bij zichzelf: ik zit deze pauze nog wel uit. Ze zullen na verloop van tijd wel weer aan het werk moeten. Dan zullen ze me wel weer met rust laten.

‘Ge antwoordt niet’ zeggen ze ‘dat is teken dat het dus juist is.’ Ze heeft voor zichzelf uitgemaakt dat ze niets meer zegt. ‘Hij heeft alles gezien’ zeggen ze ‘vanuit zijn bureau. Van daaruit kan hij gemakkelijk in het kleedkot binnenkijken. Het is niet dat ge hem niet kunt zien als hij kijkt, maar normaal, als ge daar staat, let ge daar niet op. Zodus, dan ziet hij u. Wij weten dat vaneigen. Dus bij ons doet hij dat niet. Maar bij u staat hij altijd te kijken. We hebben het al gezien. Hij heeft gezegd, dat ge maar eens bij hem moet gaan. Dat is dan toch teken dat ge hem aanstaat.’

Als de meisjes 's morgens in het home aankomen, zijn de werk-vrouwen al omgekleed. Eigenlijk beginnen die al vroeger dan half zeven: om half zeven zijn ze al omgekleed. Dan zeggen ze tegen de meisjes: ‘Gaat u maar rap omkleden.’ Imelda had wel gemerkt dat er een schuin raam in de kleedkamer zat, waarin alle bewegingen werden gereflecteerd. Daarom stond ze zich, in het begin dat ze in het home werkte, altijd om te kleden vlak bij de deur. Maar enkele keren was er plots iemand binnengekomen, die zich blijkbaar van deur had vergist. Ze had telkens de deur tegen haar elleboog gekregen terwijl ze wegsprong. Nu ze er aan dacht: het was altijd een mannenstem geweest die zich verontschuldigde, maar ze had nooit gezien wie het was. Eigenlijk had ze er niet veel aandacht aan besteed. Ze was alleen wel op een afstand van de deur gaan staan wanneer ze zich in het vervolg omkleedde. Daar waar de baas haar dus kon zien. Van toen af was er niemand meer binnengekomen.

's Namiddags heeft ze weer moeten overgeven, maar het is niet omdat ze menstrueert: daar heeft ze hoogstens alleen soms maar wat hoofdpijn van.

‘Moet ge weeral overgeven?’ heeft de werkvrouw gezegd ‘ge zijt toch niet in verwachting zeker?’ Ze heeft het mens recht in het gezicht aangekeken, ze heeft het spuwsel uit haar mond over haar stofjas laten lopen en ze is rechtop blijven staan huilen, de armen langs het lichaam. Zo is ze tegenover de werkvrouw blijven staan. En die heeft alleen maar gezegd: ‘Ge moogt het zeggen tegen mij, als ge in verwachting zijt.’

Pol Hoste