Yang. Jaargang 17

[p. 81]

De weg naar Kralingen

Maart

Maar letterlijk nog, de daver op het lijf. Want 's morgens het overgordijn opentrekken en tegen een strakke, staalgrijze hemel aankijken. Het spichtige wintergras plat tegen de hardbevroren grond gedrukt door de sinds een week opnieuw uit het noordoosten waaiende wind die vanuit alle hoeken en pijpen om het huis blaast. Op het terras twee kippen die ineengedoken tegen de onderkant van het keukenraam beschutting voor de nacht hebben gezocht. Het is duidelijk te zien hoe de schaarse tipjes groen van de bottende vlier, de krent en de wilg terug ineengeschrompeld zijn tot paars-bruine restjes die spoedig weer los zullen laten. Achteraan in de tuin enkele merels die wat op en neer door het gras en tussen het struikgewas wippen. (En wrijft de slaper zich de ogen uit alsof nu pas tot hem doordringt dat er een buitengebeuren is dat ook zonder hem zijn gang wel gaat?)

Maart, maar zich telkens weer laten inpakken door de lichtelijk gespannen verwachting waarmee men omstreeks deze tijd van het jaar bij het opstaan de tuin in kijkt. Zo onderhand zou men toch al wel beter mogen weten? Nou ja, een nasleep wellicht van de lagere-school-tijd die ons heeft opgezadeld met een seizoen-gevoel dat nooit meer van de stereotypen bevrijd zal kunnen worden. Er waren de leeslesjes die ieder jaar weer van sneeuw- en ijspret spraken zodat wij, opgeladen zoals we daar vaak van geraakten, thuis massa's ijssleeën in elkaar begonnen te timmeren. In alle maten en soorten hadden we er op de duur, maar vaak genoeg zonder dat we heel die winter lang ook maar één keer onze bouwsels op het ijs beproeven konden. Spreek maar niet van de fascinerende plaatjes met blije kinderen die in de heldere vroegte van de Paasmorgen eieren raapten in de met lentezon overgoten gazons. In werkelijkheid beperkte het paaseieren rapen zich tot een krij sende aangelegenheid met ruziënde broers en zusjes in het natte grasperkje aan de voorkant van het hut. We konden al wel beter hebben geweten ja.

Uit het ochtendnieuws vernemen dat de Belgische Petroleumfederatie nog maar eens een prijsverhoging aankondigt voor volgende week: huisbrand gaat voortaan 10,30 BF per liter kosten, de prijs van de benzine wordt opgetrokken tot 23,60 BF. Niet voor niets dus dat het begrip ‘sprokkelmaand’ hier in het dorp sedert enige tijd weer letterlijk wordt genomen en zelfs wordt uitgebreid. Zie maar: heel de winter lang en ook nu nog kan men in de omliggende bossen het janken horen van de motorzagen, het kletsen van bijlen in de takken, het over en weer rijden van tractors die de boomstammen het bos uit sleuren, of die met hoogopgestapelde ladingen weer huistoe rijden. Overwinteren blijkt plotseling weer problematisch te worden. Lijfsbehoud blijkt ineens ook weer te maken hebben met beschutting tegen de vrieskoude. En wat de temperaturen betreft: de vreemde mogendheid die het mocht gemunt hebben op dit landje doet er goed aan zijn invasiestrategie nog eens te bekijken in het licht van wat alhier in de winter van het voorbije jaar bleek. De wissels van de Belgische Spoorwegen functioneren niet meer vanaf het ogenblik dat het kwik onder de 10^o C daalt. Ideaal tijdstip dus om met een militair treinkonvooi in één ruk tot vlak voor de poorten van het Nato Hoofdkwartier te Evere of tot aan de voet van het EEG-complex te Brussel door te stomen.

Door het raam de kinderen zien die blauw van de kou op hun fietsjes naar school toe rijden. Als zij verdwenen zijn, valt op hoe de beweging over de weg die naar het dorp voert plotseling in rust omslaat. Wie zijn woonst nu nog niet verlaten heeft, vertrekt vandaag niet meer. Die blijft alleen achter in huis en weet zich voor de rest van de dag enkel nog vaag verbonden met hier en daar een jonge moeder die baby's oppast, met huisvrouwen die alweer lang begonnen zijn met opruimen en schoonmaken, met werklozen die door de keuken lopen drentelen in afwachting van het ogenblik waarop zij naar het stempellokaal moeten, met hier en daar een bedlegerige zieke

[p. 82]

die heeft afgebeld op zijn werk, met ouwelui op rustpensioen. Dan maar weer de ontbijttafel afruimen, een rondje maken door de tuin en de broodkruimels samen met enkele handvollen graan over de draad van de eendenwei kieperen. De neus druipt een beetje, de vingers tintelen en de verstijfde mondspieren zouden het spreken bemoeilijkt hebben in geval men bij het terug binnenkomen wat had willen zeggen. Maar er valt niks meer te zeggen, er is niemand om nog mee te praten. Desnoods kan men nu op zijn eentje nog wat van de lauwe thee slurpen. Of een baadje afscheuren van de kalender en bovenaan in de linkerhoek van het verse vel papier dat klaarligt de datum kopiëren die op de kalender zichtbaar is geworden.

Maart, en een brief van Blonde-Mieke-uit-M, die vraagt hoe de thuisblijver het zoal stelt. In gedachten ziet ze hem al zitten, zo schrijft ze, ‘starend over velden en weiden...’ De thuisblijver antwoordt bij deze dat die laatste bezigheid hem alleen maar de vaststelling oplevert hoe de horizon hier langzaam maar zeker wordt dichtgetimmerd met kippenhokken, varkensstallen en groentenserres. En af en toe een tuinbouwer die, met het schuim op de lippen en met wild draaiende ogen, met een doffe stoot door het glas naar buiten komt gestruikeld, bevangen door het blauwgas waarmee hij bezig was de boel in zijn serre ‘schoon’ te blazen. Maar voor de rest, Blonde-Mieke-uit-M., bevalt het hem wel. Zoals hij hier vandaag een beetje ineengedoken achter een tafel een en ander op het papier zit te krassen, zo zit hij hier alweer meer dan vijf maanden dag in dag uit een en ander op het papier te krassen. En nu, op deze trage voormiddag bij het raam, bedenkt hij hoe deze bezigheid soms vergelijkbaar is met het spinnen van een kat die in de zon ligt. Een gevoel van welbehagen, het gevoel van door de mazen van het net te zijn geglipt. Zoals hij nu zichzelf genoeglijk rondwentelt in de stilte en de warmte van het huis kan men hem ervan verdenken zich enkel nog in te laten met gissingen over de tijd die het zonlicht nodig zal hebben om de natte spinraggen op te warmen tot ze voor het oog weer onzichtbaar zijn; hoelang het duren zal eer het opgekrulde gras weer tekenen van leven zal vertonen. Patstelling. Minimalisme. Alleen nog maar de warme rechterhand die zachtjes over het papier davert als ging het om het trillen en het over en weer schuiven van een moer die is losgeraakt van een sputterende, ontkoppelde motor. (En waar gaat het nu om: om die motor of om die moer?) Maar laat de thuisblijver zich niet vergissen, want zelfs ook die beweging hoort in verbinding te staan met de vingerbewegingen van de schoolkinderen die nu hun sommen, hun opstellen en dicteetjes schrijven; met de schoolagenda's van hun onderwijzers, met de notities van de notarissen; met de rekeningen en de fakturen door de boekhouders uitgeschreven; met de artikels door de journalisten getikt; met de programma's door de technici in de computers gestopt. En laat hem van daaruit nu opnieuw de schakeling maken naar het gebaar waannee twee bejaarde fietsers zich in de verte over de betonweg naar het naburige dorp begeven, naar de strakke witte streep van het vliegtuig dat van west naar oost de hemel opensplitst, naar de tamme stoet die tegen de middag achter een vaag lijk aan zijn deur voorbijtrekt. (Meer verkouden dan snikkende gezichten vandaag.) Laat hem van daaruit terugkeren naar zichzelf tenslotte. En ineens de kilte. Beksnoer, denkt hij. Kaakkramp, denkt hij. Mondprang, denkt hij.

Maart, en besluiten dat het uitstel en het gepieker nu lang genoeg heeft geduurd. Dat er maar eens werk moet worden gemaakt van het opzet dat hij een poos geleden als volgt had geformuleerd: een tekst waarin met zijn schaamte nu ook eens wat wordt aangevangen; de wrevels tot op de draad doorlichten als het kan, en het daarbij zich o zo verongelijkt voelende knaapje dat ik speel verplichten zijn verhaal eindelijk ook een helemaal af te ronden; de klasse waannee hij zo radicaal heeft gebroken voorgoed datgene toemeten waar zij nog altijd om lijkt te vragen. En daarom: zou hij vanuit die onderhand toch wel redeloze onvrede met zijn komaf niet aan de slag gaan en zich opnieuw een weg proberen te banen naar de werkelijkheid van mensen die zich, voor hem, lijken te bevinden aan de overkant van een gapende kuil die schrijvenderwijs

[p. 83]

nauwelijks nog te overbruggen is? Zou men hen niet mogen vragen zich eindelijk eens toe te leggen op het ontcijferen van de tekens en de signalen die blijkbaar nog altijd tevergeefs vanaf die overkant in het ijle worden gestuurd? Om daar in zijn geval konkreet over te zijn: schrijven naar een soort mensen toe dat steeds en welhaast instinctief zijn sporen heeft uitgewist. Alsof zij zich op hun beurt ervoor geschaamd zouden hebben om de generaties na hen nog te konfronteren met de schabberigheid die hen ten deel is gevallen. Schrijven naar een soort mensen toe die als schimmen ooit door dit landschap hebben gedwaald zonder een schijn van kans dit ooit naar hun hand te kunnen zetten. Schrale en in onze ogen nu een beetje verbazingwekkende gestalten die hier lang geleden wat hebben rondgezeuld met een koe, een paar geiten, een kruiwagen en een stel biezen manden. Er is weinig tastbaars dat ons nog herinnert aan hen, hun geschiedenis blijkt barsten en leemten te vertonen die eigenlijk nooit meer bevredigend zijn opgevuld. Maar hoor hen bij deze zin al meteen beginnen tegenpruttelen. (‘Maar wij hebben wél onze plan getrokken hoor meneer! Wij hebben wij wél nog altijd geprobeerd te maken wat ons gegund was ervan te maken. Wij hebben ons best gedaan. Wij hebben niet stilgezeten.’) Geboren verliezers eigenlijk die het vanuit een wonderlijke weerbarstigheid steeds vertikt moeten hebben de strop te willen voelen die hen rond de hals was geschoven. (‘O nee! Ge moet niet denken dat wij ons zo gemakkelijk hebben laten pakken hoor meneer!’) Tenslotte: zou hij er geen werk van maken om te trachten iets van de warmte terug op te wekken die voelbaar wordt wanneer over de grenzen van ruimte en tijd heen mensen mekaar in solidariteit weer terugvinden? Beginnen we bij het begin?

Maar jij vroeg me hoe ik het zoal stel? Zeg ze daar in Mechelen maar dat ik geen klagen heb. Over een paar maanden word ik 35. Dat wil dus ook zeggen dat het mij tot op dit ogenblik bespaard is gebleven 's morgens te ontwaken met bloedspeeksel op mijn hoofdkussen of met een plotseling voelbaar kankergezwel onder mijn oksel. Tot op dit ogenblik ben ik nog altijd niet met gebroken botten en met glassplinters in mijn kapotte ogen bijeengeraapt moeten worden uit het wrak van de wagen die op een zonnige namiddag frontaal op een tegenligger in is gereden; ben ik tijdens een avondlijke zwempartij in de kleiputten nog altijd niet zomaar als een steen en zonder dat iemand er wat van merkte naar de bodem gezakt; is mijn angst om op een keer als een rat in een val te worden uitgerookt in een kamer op de vierde verdieping van een of ander Parijs hotel nog altijd redeloos gebleken. De domme maar fatale val van ergens een stenen trap heb ik nog altijd niet gemaakt. De afwaaiende dakpan is nog altijd niet op mijn hoofd terechtgekomen. Dit lijf van me heeft het goed uitgehouden tot hiertoe. En als een en ander van het bovenstaande mij ook in de volgende jaren bespaard blijft, heb ik statistisch gezien nog eens zo'n 35 jaar tegoed. Mijn grootvader werd 89, mijn vader 65. We zijn dus goed af mochten we daar ooit ergens tussenin geraken.

Zeg, niet schrikken hoor, maar klopt dat bij u van binnen ook zo? Is dat bij u ook zo dat ge daar soms in bed naar ligt te luisteren? Hebt gij dat ook dat ge daar vaak zo zenuwachtig van wordt? Dat klopt en dat kletst maar door uw lijf en als ge heel stil zijt, kunt ge zelfs voelen hoe uw hoofd daar soms lichtjes van op en neer op uw hoofdkussen gaat. Soms denk ik wel eens: ge moest dat 's nachts kunnen stilleggen. Net zoals men door een druk op de knop een storkpomp kan uitschakelen. Zodat men tenminste toch een paar uren per etmaal echt gerust zou kunnen zijn. Het licht uit, de ogen dicht en dat kloppen eindelijk gedaan.

Een poos geleden stond ik te praten met de timmerman die hier voor de deuren en het houtwerk in huis had gezorgd. Dit was het laatste huis dat hij had aangenomen, zei hij. En toen ik vroeg waarom zei hij dat hij ermee ging stoppen. Uitbollen, zo zei hij het. Voor hem was het nu al wel geweest. En dat hij het aan zijne tikker had. Daarom dat hij de boel van de hand ging doen. Ik heb het aan mijne tikker, zo zei hij het. En ik dacht bij mezelf: maar allez, dat is toch gene tikker; dat is een pomp. Dat tikt toch niet. Dat pompt. Vvvwoet-vvvwoet.

[p. 84]

Dat is geen tikken, dat is aanzuigen en wegstuwen. En omdat ik vond dat hij dat zo verkeerd uitdrukte, had ik ook het gevoel dat de deuren en de plinten die hij gehangen had niet goed zaten.

Maart tenslotte, en ik vraag me af of je d'r wat aan hebt als ik hier ook nog aan toevoeg dat ik zit te pennen in de grote werkkamer van een royaal wit Rietveldhuis in de Antwerpse Kempen dat sedert een jaar of acht door mij, L. en drie kinderen wordt bewoond. Een huis nota bene dat we verworven hebben deels met geld dat we geleend hebben, deels met wat we verdiend hebben met lesgeven, deels met wat zowel L. als ik van ouders gekregen of geërfd hebben, maar dat thans een verwarming alleen al zoveel kost dat de betaling van de olierekening naar volgende maand dient uitgesteld. En de tankwagenchauffeur die verleden week dinsdag de stookolietank kwam bijvullen, reikte me monkelend (aha, den baas is hier overdag thuis!) het faktuur aan met de opmerking dat hij zijn maandgeld van de werkloosheidsuitkering ontoereikend achtte om de kost van zijn 3000 liters olie te vereffenen. Om zijn woorden nog eens te herhalen: ‘Ge gaat niet toekomen met uwen dop deze keer!’

Maar ik wil niet doodgaan van de kou.

(fragment)

Leo Pleysier