Yang. Jaargang 15

[p. 5]

De school (voorlopige versie)
Uit: ‘Brief aan Boudewijn’

De groene, in cement gevatte flessescherven boven op de muur moeten verhinderen dat spijbelaars onder de schooluren de plaat poetsen. Wie ècht weg wil, stoort er zich echter niet aan. Op vrije dagen demonstreren jongens van het achtste leerjaar hun misprijzen voor die scherven door er blootsvoets over te lopen.

Van de vierkante speelplaats vliegen drie verschrikte mussen op. In het midden is een grote rioolrooster, het midden van de koer. Die rooster fungeert als schandpaal. Wie zondags tijdens de kerkdienst heeft gebabbeld of gespeeld, wie zijn katechismusvragen niet vlot genoeg op kan dreunen, of wie onder de bank aan het piemeltje van zijn buurman heeft gevoeld, moet onder de speeltijden op die rooster gaan staan. Zo kan iedereen zien wie gestraft is, en kunnen de meesters de gestraften moeiteloos in de gaten houden.

In 't midden van de koer moeten gaan staan.

Links van ons is de hangar (overdekte speelplaats), een houten overkapping die door ijzeren palen wordt ondersteund. De fietsen staan er wanordelijk onder gestald.

De muur aan de overzijde biedt een gevarieerde aanblik. In de linker uithoek is een groen poortje dat toegang geeft tot de achterliggende meisjesschool, en dat dus hoogstzelden wordt geopend. Wat meer naar het midden toe staan de bakken of pissijnen, maar dat is een vuil woord.

Naar de bakken moeten gaan.

- Meester, mag ik naar de bakken gaan?

De hoge, gecementeerde tussenschotten maken het je onmogelijk onkuise blikken te werpen naar je buurman. (De nonnetjes van achter de muur hebben je

[p. 6]

overigens jaren geleden al geleerd hoe er naar de bakken gegaan hoort te worden. Met je hand maak je een bruggetje over je piemel - zó, jongen, zó - en je kijkt, het hoofd in de nek, pal naar omhoog, zachtjes biddend: ‘Jezusmariajozef’.)

Vijftig centimeter van het gootje begint een geelgroene urine-driehoek. Het gootje zelf ligt vol klokhuizen, sinaasappelschillen en broodkorsten. Met de stank die er uit opstijgt raak je mettertijd vertrouwd.

In de bakken wordt ook treintje gespeeld. Elke bak is dan een coupé, maar de meesters hebben dat niet graag.

- Allemaal uitstappen!

Naast de bakken zijn de gemakken. Dat voor de meesters heeft een hoge deur met gluurgleuven. Die voor de leerlingen hebben halve deurtjes. Door het gat in de houten bril kan je de stront zien drijven. Meesters maken nooit, leerlingen zelden gebruik van die gemakken. De deuren kunnen niet op de knip en iedereen kan naar binnen kijken terwijl je zit te drukken. En nooit is er papier. Naast de gemakken is het kolenhok. Soms wordt een erg vervelende jongen daar een poosje in opgesloten. Het is er donker en je kan er nauwelijks ademen van het stof.

Ernaast is een brede ijzeren poort met pieken op de bovenrand. In het midden zit een gaatje.

Door dat gaatje naar de meisjes roepen, tot een onder hen haar oor ertegen drukt om je beter te kunnen verstaan. Dan heel hard spugen.

De twee overige zijden van het vierkant worden gevormd door de klaslokalen. In de linker uithoek, een beetje inspringend, is het lokaal van meester Debruyne (1ste leerjaar). In het midden, dat van meester (Sooi) Hermans (6de leerjaar), en het dichtst bij ons, dat van meester Seppion (7de en 8ste leerjaar).

In de rechter uithoek is het lokaal van meester Jozef (Seppions zoon) (2de en 3de leerjaar), in het midden dat van meester René (Hermans, broer van Sooi) (4de

[p. 7]

leerjaar), en het dichtst bij ons, ten slotte, dat van meester Verboven (5de leerjaar).

Meester Debruyne, die Walter leerde spellen, is nog jong. Af en toe brengt hij zijn hengel mee naar school. Onder de middagpauze fietst hij naar de Vaartdijk om een lijntje uit te gooien. Meester Jozef kan prachtige bijbelverhalen vertellen. Wie in zijn klas herrie schopt krijgt van de lat, het ASLK-eksemplaar van dertig centimeter met gele schaalverdeling. Razendsnel gaat dat, maar echt pijn doet het niet.

Kameraadjes hadden Walter bang gemaakt voor meester René. Hij zou ondeugende leerlingen met keiharde liniaalslagen op de handpalmen plegen te bestraffen. Gelukkig voor Walter heeft hij door een toeval - te weinig leerlingen in het 4de leerjaar - samen met nog drie andere jongens een klas mogen overslaan. Wel krijgt hij tijdens de middagpauze Franse les van meester René. Dan blijkt dat hij zachtaardig is, maar Walter vertrouwt het niet. Hij kent dat van thuis. Dat bruuske omslaan van zachtaardigheid naar razernij. Intussen reciteert hij braafjes:

- Le banc, l'estrade, le pupitre...

Meester Verboven vindt hij het aardigst. Die zit vol fratsen en het is hem aan te zien dat hij zielsveel van kinderen houdt. Dat neemt echter niet weg dat hij onnoemelijk veel strafregels laat schrijven.

- Wie babbelt honderd regels, wie fluistert tweehonderd, want die wil mij bedriegen.

Maar doordat het altijd dezelfde regels zijn: ‘Ik mag niet babbelen in de klas'’ of: ‘Ik mag niet vechten op de speelplaats.’ schrijft iedereen ze in verloren momenten op voorhand. Daardoor ontstaat ook een levendige ruilhandel in strafregels in de klas, ‘babbelen’ tegen ‘vechten’ of omgekeerd. Vaak ook worden strafregels geleend, want het is de gewoonte, onmiddellijk na het vonnis zijn straf bij de meester te gaan vereffenen. Zo komt het dat een pakket van tweehonderd keer ‘babbelen’ soms uit vijf verschillende handschriften bestaat. Wie te veel regels heeft

[p. 8]

ingeleverd, krijgt van meester Verboven het overschot terug. In ‘babbelen’ of ‘vechten’, naar keuze. Eén keer had hij niet terug van 120 keer ‘babbelen’. Prompt knipte hij de overtollige twintig regels van het volgeschreven vel en gaf ze terug aan de gestrafte. Ook de wat oudere, maar zachtaardige meester Hermans ligt Walter nauw aan het hart. Voor meester Seppion, de hoofdonderwijzer, koster, bibliothekaris, dirigent van de fanfare en biljartkampioen heeft hij een met vrees vermengde bewondering. Die vastberaden blik, die kordate, soms driftige pasjes, en vooral zijn barse stem.

Stuk voor stuk zijn het goede onderwijzers. Soms slaat de schrik hen echter om het hart als onverwacht een inspekteur op bezoek komt. In elk lokaal wordt dan een leerling op de uitkijk gezet, terwijl met man en macht de vloer wordt gedweild, het bord schoongeveegd en de prullemand geledigd.

Bij goed weer waaien schelle kinderstemmen je hier uit vele open ramen tegemoet. Het eerste lesuur klinkt het:

- Welke zijn de plichten van de onderdanen jegens hun oversten?

- ‘De onderdanen moeten hun oversten eerbiedigen, hen gehoorzamen, en hun billijke belangen behartigen.’ Of:

- Wat moet men doen om kuis te leven?

- ‘Om kuis te leven moet men vooral de gevaarlijke gelegenheden vermijden, de versterving beoefenen, dikwijls biechten en kommuniceren en een grote godsvrucht onderhouden tot de heilige Maagd Maria.’

Een uur later:

- Eén maal twéé iess twéé!

- Twéé maal twéé iess vierr!

Het rustigst is het hier tijdens de warme zomermidda-

[p. 9]

gen, de ramen open, de witte dichtgeschoven zonnestores zachtjes in de wind bewegend, een bord vol sommen en een meester net zo lusteloos als zijn leerlingen. Een vlieg op de rand van de inktpot zorgt heel even voor enige afleiding. Dan staat de tijd stil. Op zo'n middag werd Walter door meester Jozef met een papiertje naar meester Debruyne gestuurd. Op de speelplaats las hij stiekem wat er op stond.

- Staf, geef de gazet eens.

Elk jaar in augustus organiseren de Katholieke Verenigingen hier een Vlaamse Kermis.

Dan wordt de grote rioolrooster van het middenvande koer geschoven. In het vierkante gat wordt een meterslange staak geplant, met vier luidsprekers die schlagers en reklameboodschappen naar de vier windstreken uitbraken.

Kinderen verdringen zich om een kleine paardemolen en een roetsjbaan. Onder de hangar, een ballentent, een schiettent en een loterijkraam. Ernaast een frietkraam. Fien van Din gerieft zwetend haar hongerige klanten. Achter haar valt meester Debruyne bewusteloos neer naast het veel te hete kolenfomuis.

Als de fanfare aan kleine lessenaartjes een serenade geeft, worden de luidsprekers uitgeschakeld.

Elk klaslokaal is tot een volkscafé omgetoverd. De schoolbanken en lessenaars zijn weggeborgen in hokken en op zolders. Overal staan ijzeren tafeltjes en wankele klapstoeltjes. Veelkleurige slingers verbinden de ene lamp met de andere, en grijze of groene doeken verbergen elk schoolbord.

Alleen de foto's van uw ouders en twee plaasteren heiligen blijven zelfs in de meest losbandige uren aan de ware bestemming van de lokalen herinneren.

Achteraan is een tap geïnstalleerd. Gelegenheidskelners in hemdsmouwen hollen af en aan met overvolle of lege dienbladen. Vooraan op de trede zit een tweemansorkestje zich op een drumstel en een akkordeon uit te sloven.

[p. 10]

De houten vouwdeur tussen het lokaal van meester Debruyne en het belendend kajotterslokaal is voor de gelegenheid opengeschoven. Vooraan, in een kartonnen boot hebben de meisjes van de banjoklub plaatsgenomen. Witte bloes, papieren hoedje, rouge op de wangen. Meester Verboven in bescheiden colbertje, maar wel met frivool hoedje, zwaait fijntjes glimlachend de dirigeerstok.

Hoffmanns vertellingen, Cirkus Rens.

Alleen in het lokaal van meester Seppion is het rustig. Daar is het Spijshuis in onder gebracht. Er worden frieten met stoofvlees, met poedersuiker bestrooide wafels, koffie, wijnen en likeuren geserveerd door in zwarte jurk en witte schort uitgedoste leden van de Vrouwengilde.

Het berghok in het portaal van meester Verboen is tot spreekkamer van een chokoladekleurige waarzegger omgetoverd. Hij draagt een blauwe tulband en grote koperen oorringen. Het flauwe licht maakt dat slechts weinigen in hem Meneer Serré van de Leemanslaan herkennen. Door een helper laat hij zich waarschuwen als er een klant op komst is. Dan kijkt hij met rollende ogen in zijn glazen bol en zegt:

- U heet Valgaeren, ik zie het.

Opdat zijn schaarse voorspellingen indruk zouden maken, spreekt hij vooral over het verleden.

- Uw man heeft verleden jaar een been gebroken.

En overal is het koppelspel aan de gang. Mannen en vrouwen kopen genummerde kaarten van verschillende kleur. Die voor de mannen zijn rood, die voor de vrouwen blauw. Je speldt je kaart op en gaat op zoek naar je partner met hetzelfde nummer. Dat kan uren duren. Sommigen gooien hun kaart zelfs weg, als ze zonder zelf eerst opgemerkt te zijn ontdekken, dat hun partner hen niet bevalt. Tot diep in de nacht blijft de andere dan vruchteloos zoeken. Wie zijn partner gevonden heeft, neemt hem mee naar een café. In ruil voor zijn kaart krijgt hij dan een gratis konsumptie. Soms een jongen van acht met dikke

[p. 11]

Tavi van den Dockx. Soms een boerin van over de Vaart met een heertje van de Leemanslaan.

Drie dagen achter elkaar duurt het feest. Dan moet de boel opgeruimd worden. De bril van een van de gemakken is kapot. Een paar dat het koppelspel niet geheel naar de regels had gespeeld, is daar gisteren door gezakt en in de stront terechtgekomen. De man zal zich tot op hoge leeftijd achtervolgd weten door een tergend gesnuif.

Meneer Goris komt in een wijde boog de speelplaats opgefietst, een rijf over de schouder. In het tweede gemak begint hij met die rijf geduldig in de stront te dreggen, want gisteren heeft hij hier over zijn tong gekakt en is zijn kunstgebit per ongeluk mee door het gat geschoten.

Ach, sire, dit schooltje... Laten we maar weer opstappen, er valt nog zoveel over te vertellen, en zo dadelijk komt een jongen uit het portaal van meester Seppion om de zware schoolbel tussen zijn gespreide benen heen en weer te zwaaien. Speeltijd! Dan lopen we toch maar in de weg.

Walter Van den Broeck