WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 19]

Twee moordenaars:
Louis van Gasteren en Arthur Muttah

Iedere moord verbijstert, iedere moord fascineert.

Déze moord mag bij de lezers van deze verzamelkrant wel bekend worden verondersteld. Op 24 mei 1943 om 7 uur 's avonds vermoordde de latere cineast Louis van Gasteren een bij hem ondergedoken man, Walter Oettinger genaamd. Tijdens de gruweldaad stond actrice Josephine van Gasteren, zuster van de moordenaar, op de uitkijk. Bij herhaling heeft Van Gasteren, indertijd werkzaam als elektricien, gesteld dat hij zijn moord in 1943 pleegde in het belang van het verzet.

In navolging van Louis van Gasteren is hier en daar een vergelijking tussen deze zaak getrokken en de roman De donkere kamer van Damocles (1958). Zowel bij de zaak-Van Gasteren als in de roman zou de vraag centraal staan wat Wahrheit is en wat Verdichtung.

Er is, Hans van Straten wees er begin 1990 al onmiddellijk op in Propria Cures (en herhaalde het in nummer 1 van deze verzamelkrant), een roman van WFH die aanzienlijk meer overeenkomsten vertoont met de zaak-Van G.: De tranen der acacia's (1949). Vergelijking van deze roman met wat sinds januari 1990 via Bart Middelburg in Het Parool bekend werd, leert dat Louis van Gasteren het als moordenaar in vrijwel alle opzichten aflegt tegen de fictieve moordenaar van WFH. Linke Loetje blijkt een killer van niks.

Zowel in De tranen der acacia's als in de affaire-Van Gasteren gaat het om een moord op een onderduiker van Duitse afkomst, bij WFH gaat het om de SS'er Ernst, bij Van Gasteren om de genoemde Walter Oettinger. Ernst heeft geen joodse achtergrond, Oettinger wel. Van Ernst wordt gesuggereerd dat hij bij het verzet betrokken is, van Oettinger dat hij een nerveuze, lastige figuur was.

In De tranen der acacia's heet de moordenaar Arthur Muttah, een student van 20 jaar. Toenmalig elektricien Louis van Gasteren was op de dag van zijn moord eveneens 20. Arthur pleegt zijn misdaad alleen, Louis heeft zijn zuster, als gezegd, op de uitkijk staan. WFH laat de moord op een fenomenale manier, in één vloeiende beweging volvoeren.

Citaat:

‘Op dat ogenblik ging achter in de keuken een deur open. Arthur draaide zich om en zag een gezicht dat dichterbij kwam.

[p. 20]

“Daar!” dacht hij, “daar!” Hij stak de [roodgloeiende] pook in het gezicht, een beweging die gemakkelijk voortkwam uit de draai om zijn eigen as die hij had gemaakt. Het leek of er aan de pook getrokken werd. Hij liet hem los. Een smak, die in de pannetjes aan de muur narinkelde. Hij wist hierop enige minuten niet, in de stilte en bewegingloosheid die volgden, wat er gebeurde. [] Ernst lag bijna languit voor de aanrecht. Uit de deur die hij achter zich opengelaten had, golfde een dunne nevel oude sigarettenrook. Arthur keek alleen naar Ernst. De pook die een ogenblik loodrecht in de oogkas had gestaan, begon traag te hellen en wentelde door zijn gewicht het hoofd enigszins mee. Het oog lag op zijn wang, een verbazend groot oog!’

Touché, zeg je dan. Kom daar eens om bij onze elektricien. Niet in een keuken, maar in een badkamer ramt Van Gasteren eerst op de schedel van zijn slachtoffer in met een ‘grondhoogspanningskabel’. Daarna kwakt hij Oettinger, een invalide man die met een stok loopt, keihard met diens achterhoofd tegen de rand van de badkuip. Omdat ook dat nog niet voldoende blijkt, beukt Van Gasteren Oettinger met zijn hoofd nog eens zo'n tien keer tegen de badkuip. Ten slotte wordt de bewusteloze onderduiker door Van Gasteren verdronken in het bad.

De plaats waar Van Gasteren zijn misdrijf pleegde is exact bekend: Beethovenstraat 146 driehoog in Amsterdam. Arthur Muttah is in De tranen der acacia's heel wat minder eenvoudig te traceren. Waarschijnlijk gaat het om een woning nabij de tegenwoordige Vakschool Edelsmeden aan de Postjesweg bij de brug over de Kostverlorenvaart. Arthur woont (op de Postjeskade?) op driehoog samen met zijn (half)zus Carola, op tweehoog woont hun grootmoeder.

De (fictieve) moord van Muttah vindt plaats in de schemerperiode tussen bezetting en bevrijding, 6 mei 1945, in de loop van de middag. Van Gasteren pleegde, als vermeld, zijn moord twee jaar eerder, op 23 mei 1943 om 7 uur 's avonds.

Wat is het motief van de daders? Arthur Muttah zegt: Ik deed het ‘per ongeluk’. Van Gasteren beweert dat hij zich bedreigd voelde door Oettinger. De onderduiknemer zou zijn onderduikgever hebben bedreigd met het verraden van zijn onderduikadres aan de nazi's... Hoe groot zijn capaciteiten als elektricien misschien ook zijn, een groot acteur is Van Gasteren niet.

In beide zaken spelen fictie en werkelijkheid door elkaar. Hoe kenbaar is de werkelijkheid? Van Gasteren, die in een milieu ver-

[p. 21]

keerde van toneelspelers die de nazi's welgezind waren, zegt te hebben gemoord in het belang van het verzet tegen de bezetters. Door het doorslaan van Oettinger zouden anderen gevaar hebben gelopen. Arthur Muttah vermoordt de ‘goede’ SS'er Ernst nog net tijdens de bezetting, op een moment waarop zijn zus, die actief is in het verzet, op straat als een moffenhoer wordt kaalgeknipt èn in een huis waar aan een lange stok de vaderlandse driekleur wappert. WFH over Arthur Muttah: ‘Hij had gemoord, een mof had hij vermoord, er waren er zoveel die moffen hadden vermoord, maar hij had het gedaan op de rand van de bevrijding, op het grensgebied tussen gestraft worden of vrij uit gaan!’

Wat en wie zijn wanneer goed, wat en wie zijn wanneer fout? Hoe beide moorden te interpreteren?

Overeenkomsten en verschillen. Beide plaatsen van het misdrijf zijn gehorig. De halve Beethovenstraat blijkt het ‘Hilfe! Hilfe!’ van Oettinger tijdens de moord te hebben gehoord. Arthur Muttah moet om half twee 's nachts de vlaggestok nog bijzagen. Maar: ‘De buren zullen denken dat we het koud gekregen hebben en nog wat houtjes zagen, dacht hij.’

Wat gebeurt er na de twee moorden? Moordenaar Van Gasteren veroorzaakt een immens bloedbad: deuren, vloerkleed, behang, kleding - alles zit onder het bloed. Arthur Muttah laat het bij drie bloedspatjes in de kokosmat. Arthur pakt slechts een pakje sigaretten weg bij de dode Ernst, Van Gasteren berooft Oettinger (mogelijk) van duizenden guldens (huidige waarde).

Opvallend is dat beide daders na hun misdrijf naar bed gaan met een vriendin. Navrant: Van Gasterens vriendin woont één verdieping lager, direct onder de badkuip waarin Oettinger ligt leeg te bloeden. Arthur slaapt enkele huizenblokken verder met het meisje Lydie. Samen roken zij de sigaretten op van de vermoorde SS'er (merk: Janmaat).

Van Gasteren laat zijn slachtoffer twee dagen in bad liggen. Daarna verbrandt hij samen met zijn zus Josephine (26) de kleren van Oettinger (en zijn eigen met bloed besmeurde kleren) in haar huis, Diepenbrockstraat 38. Pas na vijf dagen zeult hij, met behulp van een klusjesman (kosten: ‘vier tientjes’), het lijk in een houten kist de drie trappen in de Beethovenstraat af en rijdt hij zijn handel per bakfiets naar de Haringvlietstraat. Daar huurt Van Gasteren op eigen naam (!) 's middags een roeibootje. Even later duwt hij de lijkkist in het water van de Boerenwetering. Nog dezelfde avond

[p. 22]

[p. 23]

wordt de kist door een tuinder gevonden. De volgende dag wordt Van Gasteren gearresteerd, in 1944 gaat hij voor vier jaar de cel in.

Dat kan allemaal beter. Hoe laat WFH Arthur Muttah na zijn moord op Ernst te werk gaan? Ook hier verbrandt de (half)zus (27) de kleren van het slachtoffer in een kachel. Eén SS-uniform blijft over en daarin wordt Ernst aangekleed. Een buurman vervoert ‘vrachies’ op een handkar naar het ‘Oosterkerkhof’ (kosten: ‘twaalf piek’), maar daar maken Arthur en Carola natuurlijk geen gebruik van. Hoe minder medeplichtigen, hoe beter.

Broer en zus binden het lijk al een dag na het misdrijf aan de vlaggestok, wikkelen het in de vaderlandse vlag (symboliek!), dragen het hele zaakje twee trappen af, verzwaren (let even goed op, Van Gasteren) alle zakken van het SS-uniform met bakstenen en sjouwen het loodzwaar geworden pakket naar de rand van ‘het kanaal’. WFH laat in het midden welk kanaal hij precies bedoelt. (Wie de plek toch wil traceren, moet waarschijnlijk een keus maken uit de Postjeswetering, Kostverlorenvaart en Admiralengracht.)

‘Carola zag het lijk rechtstandig zinken, zonder ook maar één plassend geluid. Er was al niets meer te zien, zelfs geen luchtbel, toen Arthur tenslotte het eind van het touw boven het water losliet. Niets dan vaagglimmende waterrichels. Niets hoorden zij. Niemand had hen gezien.’

Zo doe je dat als broer en zus om twee uur 's nachts. Arthur Muttah vertrekt daarop direct naar België. Pas na vier maanden komt hij, inmiddels tolk geworden bij de Britse troepen in Duitsland, nog eens terug in Amsterdam. Bij de bewuste plek aan ‘het kanaal’ ziet hij een grote baggermolen in bedrijf.

‘Er stond ook een politieagent toe te kijken, op de dwarsstang van z'n fiets geleund. Die agent stapt straks op zijn fiets, dacht Arthur. Hij belt een ambulance op en zijn collega's om de kade af te sluiten. Want het zal een walgelijk gezicht wezen als het lijk van Ernst boven water komt, het is niet geschikt voor kinderen.’

Een dag later is Arthur Muttah alweer vertrokken naar Brussel.

Vakwerk, maar wel allemaal fictie.

Of liet WFH zich inspireren door de zaak-Van Gasteren, zoals Hans van Straten suggereerde in nummer 1 van deze verzamelkrant? De op de pagina hiernaast afgedrukte passages uit een brief van WFH aan Adriaan Venema maken duidelijk dat Van Stratens suggestie onjuist is.

Bob Polak