WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 4]

Herinneringen van Adriaan Morriën
Wim uit de Eerste Helmersstraat

Op zondag 26 januari 1992 hadden Dirk Baartse en Bob Polak een gesprek met Adriaan Morriën. Plaats: grand café Dantzig aan de Amstel, schuin tegenover de plek waar WFH ooit woonde en hij ooit zijn novelle Paranoia situeerde. Déze zondag was van paranoia geen sprake. (Red.)

‘In maart 1944 ben ik getrouwd en zijn we op de Nieuwe Keizersgracht, vlak naast de Weesperstraat, gaan wonen. In het najaar is hij daar voor het eerst bij me gekomen. Hij was door John Meulenhoff naar mij toegestuurd. Meulenhoff had mij in de zomer gevraagd of ik de herverschijning van Criterium wilde voorbereiden. Er waren, meen ik, toen al een aantal namen van redacteuren genoemd, ik moest daar allerlei mensen voor benaderen.

Nee, ik had toen nog niets van hem gelezen, hij bracht toen het manuscript mee van die eerste roman van hem, hoe heet het? Later hoorde ik dat hij al bepaalde afspraken had met Meulenhoff om te publiceren. Meulenhoff stuurde wel meer mensen naar mij toe, jonge auteurs die mij hun werk lieten lezen. Ik ging er zelf in die tijd ook wel op uit, ik heb Vasalis benaderd bij voorbeeld.

Wat me al snel opviel was dat hij wel eens pillen nam, hij had last van hoofdpijn, hij was een beetje een migraine-type. Ik benijdde hem daar wel een beetje om. Ik had nooit hoofdpijn, ik dacht dat ik misschien niet diep genoeg dacht of zo, haha.

Hij had een beetje vormelijke manieren, hij was iemand die zich nogal Inhield, niet spontaan was. Wat ons verbond was het afstand houden tot het literaire leven, tot mensen die daar een rol in speelden. We maakten daar ook wel grappen over, ik kon in die eerste tijd op dat stuurse gezicht van hem nog wel eens een glimlach toveren. Op die eerste ontmoetingen in '44 werd al meteen heel veel gepraat, over literatuur natuurlijk, of over mensen die we kenden.

Ja, het was oorlog, maar moest ik hem daarom wantrouwen? Kijk, hij werd door John Meulenhoff naar mij toegestuurd, dat was een aanbeveling. Ik kon mij toch moeilijk voorstellen dat hij dat boek, die roman, zou hebben geschreven om de literaire

[p. 5]

wereld te komen bespioneren, dan had hij wel heel virtuoos moeten zijn geweest. Wat hadden de Duitsers daar nu voor belang bij? De literaire wereld was voor hen toch helemaal niet interessant.

We scheelden negen, tien jaar, hij is van 1921 en ik ben van 1912. Misschien dat hij dat aanvankelijk wel als een verschil voelde, maar ik heb er altijd vrij jong uitgezien. Ik was toen in de dertig, maar de mensen hielden mij voor jonger. Hij had toen ook al dat hoofd natuurlijk, dus uiterlijk was er zeker geen groot verschil. Maar ach, als ik iemand aardig vind of interessant, dan zit ik al gauw op gelijke voet

Hij woonde toen nog bij zijn ouders. Hij heeft me daar later ook wel eens mee naar toe genomen, ik heb kennisgemaakt met die ouders en die kwam ik daarna ook nog wel eens tegen in de tram. Die moeder vond ik een huissloof en die vader een soort tiran, hij heeft trekjes van allebei...

Ik vond hem toch wel interessant. Ik wil niet zeggen dat al zijn werk me toen uit het hart gegrepen was, maar dat het een talent was, was voor mij onmiskenbaar. Ik heb uit die eerste roman van hem zonder veel moeite twee fragmenten gekozen, toen al, in het najaar van 1944, om die in het eerste nummer van Criterium te publiceren, en dat is ook gebeurd. Hij is na de eerste jaargang in de redactie gekomen en dat was niet tegen mijn wil, integendeel. Hij was veel berekenender dan ik, had een uitgesproken mening over wat een literair blad moest zijn. Hij was heel ambitieus, gedreven, op het fanatieke af.

Criterium was eigenlijk begonnen als een algemeen cultureel maandschrift, dat wou John Meulenhoff zo. Het lag een beetje in de tijd toen om een antwoord te vinden op de grote vragen van de tijd, zeg maar. Maar er waren nauwelijks mensen die over een breed veld van culturele verschijnselen konden schrijven. Meulenhoff deed echt wel zijn best om dat soort mensen aan te trekken.

Het was natuurlijk wel zo dat hij een belang bij me had, een heel praktisch belang: ik verschafte hem toegang tot de publiciteit, tot de literatuur. Hij was erop gebrand om schrijver te worden, om van zijn schriftuur te kunnen bestaan. Daar was zijn, wat men tegenwoordig noemt, identiteit mee verbonden. Hij zou gek zijn geworden of in paniek zijn geraakt als hem dat zou zijn afgenomen.

[p. 6]

We gingen op den duur ook wel samen ergens heen. Er was een wijnhandelaar, herinner ik me, een beetje een onbelezen wijnhandelaar die samenwoonde met Danny de Glopper. Kennen jullie Danny de Glopper? Ik herinner me dat ik daar een keer met hem geweest ben in de hongerwinter en daar kregen we volop wijn en jenever, niet dat ik drink, maar hij wel hoor.

Toen hij later met zijn maîtresse was, kwamen ze ook wel bij ons op bezoek. Doordat ik met Criterium te maken had en hij na het eerste jaar in de redactie kwam, ben ik betrekkelijk intensief met hem omgegaan. Nee, over zijn leven was hij toen ook al niet erg mededeelzaam...

Hij wist in de literatuur en in de omgang met mensen heel goed wat en wie van zijn gading was. Bij mij moet het door veel meer zeven, ook door bredere zeven, stromen. Hij weet bliksemsnel op te slaan wat en wie hij nodig heeft voor zijn kijk op de wereld. Voor zijn eigen belang ook. Daar heb ik op zichzelf niets op tegen, behalve dan dat ik het zo monomaan vind. Hij kon niet anders.

Toen hij eenmaal dat huis uit was, heb ik hem wel eens bezocht, hier aan de Amstel bij voorbeeld. Daar moest hij uit omdat de eigenaar het hele pand opeiste. Hij heeft ook nog bij Charles B. Timmer gewoond, in de voorkamer beneden in de Botticellistraat. Hij was ook bevriend met Cola Debrot, die toen huisarts was in West. Daar ging hij af en toe mee op ziekenbezoek, dat is dat verhaal “Dokter Klondyke” geworden. Hij gebruikte alles voor zijn verhalen. Ik heb hem ook nog wel bezocht op een soort dienstbodekamertje in de Apollolaan, maar voor zover ik me herinner is dat na de oorlog.

Wij hebben in die tijd nog eens een wandeling gemaakt langs de Amstel, mijn vrouw Guusje en ik en hij en die maîtresse. Ik had bij Het Kalfje een huis gezien dat te koop was. We fantaseerden erover om het te kopen en er dan met zijn vieren te gaan wonen. Althans, wij zouden er gaan wonen en hij zou bij ons komen inwonen. Zijn vriendin zou er een atelier krijgen. We zijn nog met zijn tweeën bij de Middenstandsbank gaan informeren die dat huis onder beheer had, maar toen bleek dat huis in de oorlog helemaal kapot te zijn gewoond door de Duitsers. Ik wil maar zeggen dat ik zelfs nog heb geprobeerd om met hem samen te wonen, toen, in die eerste jaren...’

(wordt vervolgd)