WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 9]

Hermans, ik mag jou wel
Ex-student WFH spreekt

‘Van mijn kant wil ik alles doen om U dit woongebied te verduidelijken, voor zover dat in mijn vermogen ligt. Mocht U soms wanhopig worden, wentel de schuld niet op mij, maar op de mensheid die zo'n raadselachtig woongebied uitgekozen heeft. Ik heb daarbij geen advies gegeven. Moet ik U aanraden nooit de hoop te verliezen? Aan het Gedempte Kattendiep in deze stad staat een huis dat genaamd is De Hoop. De naam is op de gevel aangebracht in het Frans: L'Espérance. Een tafereel in gepolychromeerde tegels verduidelijkt deze gedachte. Het stelt voor een sjouwerman, in een slobberige pantalon, die een zeer grote, zeer zware zak blijmoedig op de schouder torst.
Ik heb gezegd.’

Uit: WFH, Het zonale beginsel in de geografie, openbare les gehouden bij de aanvaarding van het ambt van lector in de fysische geografie aan de Rijksuniversiteit te Groningen op dinsdag 9 december 1958, Groningen, 1958.

Na een sollicitatieprocedure waarbij het proces rond een voorpublikatie van Ik heb altijd gelijk ook nog een rol heeft gespeeld, werd WFH in 1953 aangesteld als wetenschappelijk medewerker aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Twee jaar later promoveerde hij aan de Gemeente Universiteit van Amsterdam cum laude op een proefschrift met de titel: ‘Description et genese des depots meubles de surface et du relief de l'Oesling’.

Omdat hij de hem opgedragen colleges ‘met zorg’ had gegeven, werd hij in 1958 benoemd tot lector fysische geografie. In 1971 publiceerde het geografische studentenblad Girugten een artikel waaruit zou blijken dat WFH weigerde colleges te geven. Dit bericht waaide over naar Den Haag waarna een reeks van beschuldigingen zijn geuit aan het adres van WFH, die eerst na jaren pas van alle blaam werd gezuiverd. De geruchten blijven echter een hardnekkig leven leiden. De WFH-verzamelkrant hield een interview met een ex-student van WFH, Gerard van de Schuyt.

[p. 10]

- Hoe kwam u terecht op de Rijksuniversiteit van Groningen?

Dat kwam doordat ik eerst in 1955 mijn doctoraal culturele antropologie met de aantekening bevoegdheid les te geven in de sociale geografie haalde. Dat werd aanvankelijk door de overheid als volledig bevoegd erkend. Maar in 1957 oordeelde het bestuur van het Christelijk Lyceum in Stadskanaal, waar ik les gaf, dat ik niet de bevoegdheid had tot het geven van aardrijkskunde. Dat betekende dat ik van volledig bevoegd in 1955 tot volledig onbevoegd in 1957 ben teruggevallen. En toen werd door het bestuur de eis gesteld dat ik alsnog die bevoegdheid zou verkrijgen door aanvullende examens af te leggen in de fysische geografie. Dat ontbrak namelijk.

- Hoeveel jaar heeft u daarvoor moeten studeren?

Ik moest aanvullende examens doen, maar ik heb alle examens maar gedaan. Ik heb mij in 1957 laten inschrijven aan de U.v.G. en kwam in 1958 aan de universiteit.

- En het eerste jaar kreeg u gelijk WFH?

Het eerste jaar kreeg ik meteen Hermans, ja.

- Wat gaf hij toen?

Hij gaf klimatologie.

- Kende u WFH toen al als schrijver?

Ja. De donkere kamer van Damocles was toen net uit. Die had ik gelezen, dat was zijn eerste succesvolle roman.

- Las u dat boek omdat u colleges van WFH had?

Neeneenee. Ik las dat boek omdat ik datgene wat Hermans in De donkere kamer van Damocles beschreef zelf ook in Indië heb meegemaakt. Ik zat de hele oorlog in Azië. Ik heb in het verzet gezeten, maar na de oorlog werd ik ervan beschuldigd dat ik geheuld zou hebben met de vijand... Ik heb in het kamp gezeten, aan de Birma-spoorweg gewerkt, aan de River Kwai, aan zoveel dingen... De oorlog heeft veel kapot gemaakt. Ik ben nog onder behandeling bij het Centrum '40-'45. Ik ben degene geweest die niet zo lang geleden dat ei naar Lubbers heeft gegooid, naar aanleiding van zijn opstelling ten aanzien van de slachtoffers van de Japanse bezetting.

- U krijgt de felicitaties van mijn ouders, die ook in een Jappenkamp hebben gezeten. De donkere kamer trof u dus vanwege uw eigen ervaringen in de oorlog?

[p. 11]

Ja, ook. Maar vanaf het begin dat ik zijn colleges volgde dacht ik: ‘Ik mag jou wel.’ Hij gaf college op een manier die mij aansprak.

- Hij was nog niet zo ervaren?

Jawel, hij was lector, en hij gaf duidelijk college, heel duidelijk, zo beschrijft hij op een manier zoals alleen hij dat kan, plastisch, de werking van een barometer. En dan vroeg hij aan deze of gene in de zaal: ‘Waarom zou dat metalen oppervlak in de barometer nu gegolfd zijn?’ En dan kreeg hij natuurlijk niet het antwoord dat hij verwachtte, en dan verklaarde hij waarom dat oppervlak gegolfd was, dat gegolfd metaal bij warm weer gemakkelijk uit kan zetten en bij koud weer juist gemakkelijk kan krimpen. Ter verduidelijking nam hij een jongen met gegolfd haar als voorbeeld. ‘Wanneer het warm is, gaan die golven uit je haar, en als het koud is krijg je juist golven in je haar’, zei hij. Het was een opmerking waarbij de zaal - er waren ongeveer dertig studenten - in lachen uitbarstte.

- Maakte hij vaak grappen?

Niet dat ik me kan herinneren. Hij had een methode van uitleg die me wel zinde. Heel serieus. Geen lolletjes. Alleen dit geval kan ik me nog goed herinneren.

- Was het de gewoonte tijdens de colleges om responsie van de studenten te vragen?

Jaja. In Leiden, waar ik mijn doctoraal culturele antropologie haalde kregen wij ook responsiecolleges.

- Hoe was de waardering van de studenten over het algemeen voor WFH?

Ik dacht positief. In die tijd, hoor.

- Toch is dat omgezwaaid ten tijde van de democratisering aan de universiteiten?

Ja, later vond men hem arrogant, mag ik het zo zeggen? Maar in die tijd spraken de studenten onderling na over zijn colleges, en ik dacht dat ik een algemene waardering kon constateren over de manier waarop hij colleges gaf.

- Tamsma werd ook lector in die tijd, kent u die? Nee, wel heb ik een aantal colleges van Kuenen gevolgd.

- Kuenen is de man die de poten onder WFH's leerstoel heeft weggezaagd. De dag na zijn promotie moest WFH zijn werkkamer ontruimen, omdat Kuenen daar koffie wilde drinken. In 1961 zei die zelfde

[p. 12]

Foto: Tonnie Luiken

[p. 13]

Kuenen dat geomorfologie door usurpatie aan de geologie werd onttrokken, waarop WFH overwoog zijn ontslag in te dienen en ging solliciteren als vertaler bij Euratom.

Toen was het al zo, dat er tussen Kuenen en Hermans geen collegiale verhouding bestond, Kuenen was hoogleraar, Hermans was lector, er was een controversiële verhouding tussen die twee, in die tijd al. Ik ben in 1960 uit Groningen weggegaan, naar Amsterdam, en heb toen mijn colleges fysische geografie, klimatologie en meteorologie aan de GU afgelegd bij professor Bakker.

- De promotor van WFH?

Professor Bakker was geen gemakkelijke man. Daar heb ik de grootst mogelijke herrie mee gehad.

- Kunt u zich voorstellen dat WFH bij hem is afgestudeerd?

Nu u het zegt, nee, dat kan ik me toch niet voorstellen.

- Hij schreef een proefschrift in het Frans over mineralen en gesteenten in de Luxemburgse Ardennen. Kent u dat?

Nee, ik ken wel een proefschrift over hetzelfde onderwerp van de opvolger van Bakker. Enfin, de herrie met Bakker liep zo hoog op dat hij weigerde mij examens af te nemen. Daarop deed ik mijn beklag bij de rector magnificus.

- Had u wat geflikt of had hij wat geflikt?

Dat weet ik niet. Wij lagen elkaar niet. Maar de herrie liep erg hoog op. Kent u Bakker? Een heel grote man, internationaal zeer bekende geograaf, hoor, groot bureau. Toen ik daar kwam bood hij me niet eens een stoel aan. Ik kreeg van alles en nog wat te horen en ten slotte zei hij: ‘En daarbij wil ik u nog zeggen, meneer Van de Schuyt, dat ik weiger om u nog langer examens af te nemen.’ ‘Maar dat neem ik niet’, zei ik, ‘U mag denken dat een Indische jongen indolent is, van ja-laat-maar, maar deze Indische jongen toevallig niet, weet u, professor Bakker, wat ik doe, ik ga linea recta van hier naar het huis van professor De Froe en dien een klacht tegen u in.’ Om een lang verhaal kort te maken, ik deed uiteindelijk toch examens bij hem met een bijzitter van mijn keuze. Die Bakker was geen gemakkelijke! Die vroeg aan het begin van de colleges altijd: ‘Wie is hier de collegezaal binnengekomen met een eindexamen Mulo?’ Nou, dan waren er een paar die via de Mulo en

[p. 14]

de kweekschool op de universiteit terecht zijn gekomen, en die staken dan hun hand op. En dan zei hij: ‘Wilt u zich verwijderen! Aan Mulo-mensen wens ik geen college te geven!’ Zó was Bakker. Doet het u vreemd aan?

Tot 1965/1966 kon je alleen aan de GU fysische geografie studeren, daarna kon dat ook aan de VU. Toen volgde er een leegstroming aan de GU. Vanwege Bakker. De bijnaam van Bakker was: de beul.

- Over WFH doen ook allerlei geruchten de ronde. Een man van wie Ik rond 1975 een lift kreeg, vertelde mij dat WFH, toen hij aan het begin van een cursusjaar voor het eerst een nieuwe groep studenten zag, gezegd zou hebben: ‘Dit Is kaf, Ik kom wel terug als er koren is’, en daarop de collegezaal verliet.

Zó heb ik Hermans absoluut niet leren kennen!

- Dat WFH schrijver was, hield dat In dat men op een bepaalde manier tegen hem aankeek, juist omdat hij schrijver was?

Ja, toen ik college liep bij Hermans, had ik De donkere kamer van Damocles gelezen. Vanwege dat boek, met mijn eigen ervaringen in Indië, en vanwege de colleges mòcht ik Hermans.

- Heeft u het wel eens met WFH gehad over De donkere kamer en over uw soortgelijke ervaringen In Indië als Osewoudt?

Nee, helaas niet. Maar wat niet is, kan nog komen. Ik zou hem graag eens willen spreken.

- Ik zal het opnemen In de WFH-verzamelkrant. Maar nu even terug naar WFH. Tamsma en WFH waren belden lector In 1958. WFH was toen al drie jaar doctor, Tamsma werd dat pas zes jaar later. Toch werd het uiteindelijk Tamsma die hoogleraar werd, en niet WFH. Denkt u dat dit WFH gestoken heeft?

Ja, zijn persoonlijkheid in acht nemend denk ik natuurlijk wel.

- Hij was wel iemand die carrière wilde maken? Jaja, dat dacht ik wel, ambitieus. Ik kan mij voorstellen dat hij zich gepasseerd voelde.

- Herkent u in Onder professoren in Tamstra de Tamsma uit Groningen? WFH ontkent iedere overeenkomst.

Dat klinkt niet geloofwaardig. Weet u trouwens wie een belangrijke vinger in de pap had bij de benoeming van Tamsma? Dat was Kuenen.

- Nu was er in de jaren zestig een conflict aan de universiteit van Groningen. WFH had geen weten-

[p. 15]

schappelijk medewerker, hij mocht geen wetenschappelijk werk doen, althans, dat werd niet gefinancierd. Hij moest de dag na zijn promotie zelfs zijn laboratorium afstaan. Op een gegeven moment wilden de studenten projectonderwijs. Daar kwam WFH gedeeltelijk aan tegemoet door responsiecolleges te geven. Maar wel met dien verstande dat hij de antwoorden van de studenten meetelde. Dat viel de studenten nogal zwaar en op een gegeven moment bleven ze zelfs weg. Daarop bleef WFH ook weg. Heeft u deze affaire destijds gevolgd? De Brauw en De Koning, destijds nog kamerlid, hebben er zelfs vragen over gesteld in de Tweede Kamer.

Ik heb colleges bij hem gevolgd tot 1960. Hij gaf toen al responsiecollege, maar dat was niet zo bijzonder. Want professor Van Heek, die ik jarenlang gevolgd had in Leiden, deed hetzelfde. En later, professor Bakker, die deed het ook. En een assistent van Bakker, Van Zuylen, hij gaf klimatologie, meteorologie en cartografie, die deed het ook. Dat was niets bij zonders.

- Dat betekent dus dat al die commotie voor niets was?

Ja.

- Dat die commotie tegen de persoon gericht was? Jaja.

- Dat het met zijn vakgebied en zijn optreden als docent helemaal niets van doen had?

Neenee, het was niets bijzonders, hoor.

- U zegt dat hij een voortreffelijk docent was? Ja, dat vind ik persoonlijk.

- Is die visie veranderd als gevolg van de commotie in de jaren zeventig of zijn literaire werk? Nee, niets veranderd. Maar ik weet niet in hoeverre Hermans is veranderd. Dat kan ook.

- Tamsma beweert dat de studenten bang waren voor hun lector, ze hadden drempelvrees en wilden daarom anoniem responsiecolleges bij hem volgen.

Ik heb dat niet met Hermans meegemaakt, maar ik weet wel dat er presentielijsten waren. De studenten verwierpen niet zozeer de responsiecolleges van Hermans, ze verwierpen de hele presentielijst, maar ook de presentielijsten waren in de jaren zestig heel gewoon.

- WFH was dus niet anders dan andere lectoren en hoogleraren, en toch is hij uitgezocht als zondebok. Wat zou daarvan de reden kunnen zijn?

Omdat hij beroemd was. Hij was schrijver, weten-

[p. 16]

schapper, goed onderlegd. Hij verwerkt in zijn romans, zoals in Nooit meer slapen, toch iets van zijn wetenschappelijke kennis. Heel weinig hoogleraren en heel weinig wetenschappers kunnen dit. Begrijpt u? Als een wetenschapper iets schrijft, dan is het wetenschappelijk. Er zijn maar weinig wetenschappers die vanuit hun vakgebied, vanuit hun discipline, een roman kunnen schrijven. En misschien heeft dat vele van deze mensen gestoken. - In het verhaal ‘Twee gebouwen, twee geleerden’ uit de laatste novellenbundel De laatste roker wordt een geleerde ten tonele gevoerd waarin wij Kuenen zouden kunnen herkennen. Hij houdt er een soort privé-bibliotheek op na. Als de ikfiguur daar een boek komt lenen zegt die geleerde: ‘U moest eens wat minder romans schrijven! Dat zou beter voor uw carrière zijn!’

Maar Hermans heeft toch veel wetenschappelijk werk geschreven? Een boek over Erosiel Weliswaar geen dikke wetenschappelijke werken, maar tòch. En bovendien: Er is niemand die zo veel wetenschap verwerkt heeft in zijn literaire werk als Hermans.

Tonnie Luiken