Werk. Jaargang 1

Op den degen

De _ ‿ Rozewater zijn fameus geschrokken.
E. du Perron.

Sinds de ingezonden stukken-schrijvers en halfwassen zich van de geestelijke en moreele herbewapening hebben meester gemaakt en de Hollandsche dreven met hun lodderig gekwaak wisten wakker te houden, is het duidelijker nog dan ooit, dat men zich met scherper

[p. 63]

omlijnde en belangwekkender vraagstukken kan bezighouden. Elk vogeltje zingt zooals het gebekt is, en het juiste oogenblik lijkt gekomen om het collectieve gezang te staken.

Ook tot de kunst zijn de stemmetjes der ‘wapenaars’ doorgedrongen: veel geschreeuw en weinig wol van goed gevoede schapen. De Kunst dan - deze lieden gebruiken graag hoofdletters heeft spoedig zijn opperkwaakmeester gevonden en wel in den persoon van Ernst Groenevelt. Deze heer heeft Vestdijks roman ‘De nadagen van Pilatus’ gelezen en is ‘fameus geschrokken’ (zie boven). Hij is zeer gesteld op Jonge Menschen (vandaar de hoofdletters, zij zijn van hem) en deze wil hij nu beschermen tegen de onfatsoenlijke mentaliteit van Vestdijk, want daar gaat het om, zegt hij. Het gaat niet om het ‘blootwoelen’, zoo gaat hij verder, vertellende, dat Ter Braak zulks wel weet, maar er desondanks niets van begrijpt, hetgeen nogal onaannemelijk klinkt. Het gaat dus om den lust tot het blootwoelen, die natuurlijk zeer verderfelijk is nu komen we bij een Jong Mensch terecht - en Ernst Groenevelt kreeg juist bij de voorbereiding van zijn Kroniek (de hoofdletter is weer van hem) een merkwaardig bewijs van verzet, dat tegen den Vestdijk-geest groeiende is. Dit bewijs is de getuigenis van een jong mensch zonder hoofdletters, dat de twintig nog niet gepasseerd is en een artikel geschreven heeft tot getuigenis van het fatsoen. Dit artikel nu gaat iedere jongere aan om een mentaliteit aan te toonen, die heerscht onder ouderen en jongeren, en die hoogst weerzinwekkend is. Weerzinwekkend om de schreeuwende pretentie die ervan uitgaat en omdat zij bodemloos hol is en zonder achtergrond. Tot staving van deze bewering eenige stijlbloempjes van den getuiger:

‘bladzijde na bladzijde en hoofdstuk na hoofdstuk teekent zich als achtergrond van dit werk - steeds duidelijker - het beeld af van een scriptor, die een onomstootelijk talent heeft voor secretaris van een zenuw-inrichting, als zoodanig zelfs specialist moge zijn, maar die op Kunstgebied een allerzelfverzekerdste en alleraanmatigendste vreemdeling blijkt’.

Deze flinke taal is slechts een begin. Nadat het jonge mensch geconstateerd heeft dat ‘Vestdijk onvoorwaardelijk eersterangsstylist is, een weergalooze taalbeheersching heeft en zijn romans uitstekend kan bouwen’, windt hij zich weer moedig op:

‘Het spijt mij; Vestdijk schijnt mij een interessant mensch toe en als zoodanig is hij mij ontegenzeggelijk sympathiek, maar de mislukte medicus heeft thans - ik kan na dit werk niet anders vaststellen - ook zijn mislukking als kunstenaar over Nederland uitgeschreeuwd, en wel met de stentorstemmen van Pilatus en Caligula: zijn scheppingen.’

Dit als voorbeeld is al stellig voldoende. De getuiger, Henri van Braekel geheeten, heeft het niet verder dan dit gebral kunnen brengen, klemmende argumenten voor zijn kwasi-geleerd betoog heeft hij niet kunnen vinden. Met al zijn geschiedkundige en bijbelsche wijsheden toont hij van deze schepping niets te kunnen begrijpen en hij brengt het niet verder dan den schrijver van Ina Damman

[p. 64]

het machtelooze woordje ‘vuns’ tot driemaal toe naar het hoofd te slingeren.

Jong Holland is - zoo blijkt dadelijk - geschrokken en komt zwak op de zedelijke beentjes te staan. Maar erger is: jong Holland is bang en komt nu tot de volgende conclusie in zijn artikel in de Avondpost:

‘Er zijn van die oogenblikken, dat zelfs een Hollander met zijn vrijheidsliefde snakt naar censuur.’

Er zijn zelfs van die oogenblikken, dat men nooit geboren had willen zijn, maar dat bazuint men toch niet per drukwerk rond! Dit laatste zinnetje maakt alle polemiek met dezen waanwijzen schreeuwer overbodig. Hij vergenoegt zich met een aantal scheldwoorden en hij scharrelt met moeite eenige groote en leelijke volzinnen bijeen om den schepper van ‘Sint Sebastiaan’, ‘Het vijfde zegel’, ‘Fabels met kleurkrijt’ en een meesterlijke Rilke-studie te kenschetsen. Zijn armzalige stukje is dat van een volgegeten burger, die na den maaltijd op alles afgeeft wat hij niet begrijpt om des te rustiger te kunnen slapen. Met als schild ende betrouwen den zedelijkheidsapostel Groenevelt op den achtergrond, die zoo dankbaar is voor dit bewijs van gezond geestelijk leven met censuur. Van het commentaar van dezen nog één citaatje:

‘Ik geloof het juist aan te voelen, wanneer ik een reactie van Jongere Menschen voorspel, welke zich in tijdschriftvorm zal demonstreeren.’

Met al deze woorden doet men echter geen probleem af - als het zou bestaan -; er demonstreert zich hier een ergerlijke en gevaarlijke mentaliteit, waartegen men zich dient te verzetten. Er zijn zeker wel jongeren die aan een kunstwerk als eerste voorwaarde stellen, dat een meisje van twaalf jaar het mag lezen, of die, wanneer er van bedenkelijke dingen op zedelijk gebied wordt verteld, eischen dat de katharsis niets onthult, waarin de quasi-kunstenares Alie Smeding zoo sterk was.

Maar voor degenen die in de kunst voor alles de persoonlijkheid zoeken, is er een woord van Greshoff: ‘Waar men eenheid en gemeenschap met goedgevolg predikt, kan alleen de bouwkunst bloeien, omdat deze altijd een maatschappelijk en nuttig bedrijf veronderstelt. Zoodra de literatuur ergens voor dienen moet, is het geen literatuur meer.’ En het gaat hier om literatuur van den eersten rang, van S. Vestdijk, die in de eerste plaats de bewondering en de aandacht van de jongeren verdient en die oneindig meer waard is dan een aanmoedigingsprijs van de Maatschappij voor Letterkunde. Dit stukje heeft hij als ‘verdediging’ niet noodig: wel als protest uit een andere groep van jongeren, die zich tot nog toe van polemiek onthouden heeft om de kunst boven de literaire rel den voorrang te geven.

MAX NORD