Watapana. Jaargang 1

[p. 7]

Letterkunde in de Nederlandse Antillen in het Nederlands.

Wanneer ik nu de Nederlandse school in de Antillen ga behandelen, wil ik mij beperken tot de voornaamste Antilliaanse schrijvers, die hun gedachten en gevoelens in het Nederlands aan het papier hebben toevertrouwd. In de eerste plaats moet worden genoemd de schrijver-dichter Colá Debrot, niet om protocolaire motieven - hij is thans gouverneur van de Nederlandse Antillen - maar omdat hij kan worden beschouwd als een pionier, die reeds in 1934 de Nederlandse litteratuur heeft verrijkt met ‘Mijn zuster de negerin’, een novelle waarvoor Menno ter Braak het predikaat ‘Meesterlijk’ heeft gehanteerd. Ik kan mij nog steeds niet aan de indruk onttrekken dat de warme ontvangst, die dit boek ten deel is gevallen in de Nederlandse litteraire wereld de schrijver, om zo te zeggen, de stuipen op het lijf heeft gejaagd. De Antilliaan laat zich nl. niet graag in het hart kijken en de grote kracht van ‘Mijn zuster de negerin’ acht ik juist het feit, dat Colá Debrot zich in dit werk doet kennen als een romanticus ‘pur sang’. Zijn latere werken, die alle iets cerebraals hebben meegekregen (ik denk aan ‘Bid voor Camille Willocq’) overtuigen mij veel minder. Zelfs het luchtige ‘Bokaal aan de lippen’ heeft iets krampachtigs. Zijn gedichtenbundeltjes vertonen naast zeer gevoelige strofen ook een enkele keer iets hoekigs. Debrot is op zijn best als hij zich laat gaan, zoals b.v. in deze strofe:

Ach, alle mensen wegen
Zij voeren tot de pijn
Nu moet ik haar verplegen
Ik die verpleegd wou zijn...

‘De Stoep’

Toen in 1940 het tijdschrift ‘De Stoep’ werd opgericht door Luc Tournier (pseudoniem van de arts Chris Engels) lag het kennelijk in de bedoeling om de Nederlandse litteratoren die door de oorlog in Nederland hun produkten niet kwijt konden, in de gelegenheid te stellen zich te uiten. Verschillende Nederlandse schrijvers en dichters hebben hiervan dankbaar gebruik gemaakt, zoals b.v. Adriaan van der Veen, Leo Vroman, Jan van Nijlen. De verrassing van ‘De Stoep’ bestaat echter hierin, dat een paar Antilliaanse landgenoten, lieden waarmee je bijna dagelijks in aanraking kwam en van wiens dichterlijke ader geen mens praktisch een flauwe notie had, zich plotseling aandienden. De belangrijkste zijn Oda Blinder, Charles Corsen en Tip Marugg. Oda Blinder (pseudoniem van Yolanda Corsen, een kleindochter van meergenoemde Joseph Sickman) weeklaagt in veel van haar gedichten over een niet beantwoorde liefde:

Geschonken heb ik
mijn stille hoop
door vrees geboren
laat me liefste
als het kan
je wrede passie
toebehoren.

Haar broer Charles Corsen is surrealistischer zoals b.v. in ‘Kreeft en chocolade’.

In een geel land met gele bomen
gesluierd in oranje toog
met eeltwormen in mijn hersens, vloog
ik op een lege tube
door een zeer klein sleutelgat.

[p. 8]

De dichter Tip Marugg, die een paar prachtige gedichten op zijn naam heeft staan, heeft met het boek ‘Weekend Pelgrimage’ (redactie: onlangs is verschenen zijn tweede roman ‘In de straten van Tepalka’) de sfeer en de eenzaamheid van een vrijgezel op Curaçao zo pregnant getekend, dat ik de verzoeking dan ook moeilijk kan weerstaan om een klein fragment weer te geven: ‘Soms droom ik van een klein, rustig eiland, een eiland met een altijd blauwe hemel en omringd door een altijd blauwe zee en met veel zon. Dan realiseer ik mij plotseling hoe belachelijk deze wensdroom is: ik woon op zulk een eiland met blauwe hemel, blauwe zee en zon. Ligt het dan dus niet aan de plaats, maar aan mijzelf? Nogal wiedes, ik heb dat toch altijd geweten! Ik heb voldoende boeken over psychiatrie en dergelijke aanverwante onderwerpen gelezen. Droom je van een heerlijke ontvluchting naar een zonnig eiland? Dan is dat eiland uit je dromen het symbool voor de nog onbekende landschappen in je eigen ziel. Klaar als een klontje!

Heimwee en weemoed

In de vijftiger jaren zijn het vooral de dichteres Alette Beaujon en de dichter Frank Martinus Arion, die de aandacht vragen. Terwijl in de gedichten van de eerste duidelijk een heimwee naar de Antillen herkenbaar is, een romantisch verlangen naar een onbezorgde jeugd doorklinkt, treffen wij bij Martinus Arion aan een weemoed naar het land van herkomst van de neger. De titels van de bundeltjes spreken voor zichzelf: Alette Beaujon publiceerde ‘Gedichten aan de Baai en elders’, van Frank Martinus verscheen ‘Stemmen uit Afrika’.

Eén van zijn gedichten laat ik hier volgen:

Eens zijn alle negers
tamtammend uitgevaren
uit hun zwart-ompaalde
negorijen.

hun prauwen schoten
over de rivieren
dwalend door het woud.

eens, maar eens is ver
en eens is langgeleden.

nu gaan zij als karbouwen
mak-geslagen, lam,
beroofd van hun tam-tam
en slepen stenen aan
waar anderen bouwen.

De meest bekende Antilliaan die in het Nederlands publiceert, is ongetwijfeld Boeli van Leeuwen. Hij is dus niet wat velen ten onrechte menen, een op Curaçao woonachtige Nederlandse auteur, maar een geboren en getogen Curaçaoenaar, met een grote liefde voor zijn land, een liefde, die het hem mogelijk maakt de juiste atmosfeer te scheppen. Voor zijn debuut ‘De rots der struikeling’ ontving hij de Vijverbergprijs. Later volgden ‘Een vreemdeling op aarde’ en ‘De eerste Adam’. Wanneer Jan Greshoff in een recensie over ‘De rots der Struikeling’ spreekt van ‘mengsel van welslagen en mislukking’ dan heeft hij op het oog, het feit, dat dit boek, evenals trouwens de beide andere, authentiek en fascinerend is, maar qua stijl naast prachtige, onvoorstelbaar mooie passages mankgaat aan volkomen onnodige slordigheden.

[p. 9]

Indachtig het adagium ‘le style c'est l'homme’ zal ik de laatste zijn om hem dit kwalijk te nemen.

‘Een vreemdeling op aarde’

Ik moge besluiten met een fragment, uit ‘Een vreemdeling op aarde’, waarin Boeli van Leeuwen een beschrijving geeft van Curaçao, die moeilijk te overtreffen is:

‘Het schip voer tussen de oude forten de haven binnen: in de verte schitterden de olietanks in het jonge morgenlicht en tegen de blauw-grijze lucht hingen rookpluimen. In de snelklarende hemel was de eeuwige vlam nog net zichtbaar. De brug lag als een verstijfde rups in het water langs het Brionplein. In de straten reden een paar auto's; aan de De Ruyterkade bolden de tentzeilen van de Venezolaanse barkjes boven de straat. Schepen langs de kaden: op de tankers mannen die geeuwend hun groezelige shorts optrokken, waarna ze zich loom onder de oksels krabden. Toen begon het schip te sidderen als een dier in nood en de kielzog werd troebel door het zand, dat door de achteruitslaande schroef omhoog werd gestuwd. Langzaam dreef het schip, gevangen in gebogen lijnen, op de kade toe. Hij zag lorries en vrachtauto's staan wachten: douane-personeel in lichtbruine uniformen met aktetassen onder de arm. Kékè, met wie hij als jongen in de klas had gezeten, stond ook te wachten; hij kwam voor de agent inklaren. Hij zag er mager en goor uit en had een kromme rug gekregen die van voren, in een sierlijke boog, overging in een hangbuik. God allemachtig, dacht hij geschrokken, ben ik ook in die paar jaar zo verouderd? Toen de meertouwen rond de stalen dukdalven werden aangetrokken, zag hij achter het raam van een huurauto het gezicht van zijn vader’.

drs. J. Ph. de Palm