Walvisch van Berckhey

Dat is, eene beschrijvinghe des grooten vischs, die tot Berckhey ghestrandet is anno 1598. den 3. februarij

Opschrift.

Aen den seer Edelen ende Achtbaren Heere Carolo Sonderpuhill, Ridder van Ierusalem, Keyserlijcker Majesteyts Raet ende Ghesant, mijnen seer weerden vriendt.

EDele ende Achtbare Heere, wy hebben den sevenden dach Novembris den Brief van V.R. gheschreven den laetsten der voorgaender Maendt, ontfanghen met behoorlijcke eerbiedinghe teghen de heylighe Keyserlijcke Majesteyt, (wiens Ghesant V.R. is by den Doorluchtichsten Vorst van Cleve) als oock met behoorlijcke beleeftheyt teghen V.R. Wy hebben oock yeder punct des selfden wel verstaen. Wy loven ende prijsen voor eerst V.R. dienst ende sorghvuldicheyt in het uytvoeren der gheboden sijner K.M. aengaende de vermeerderinghe van de eere ende welvaert des Doorluchtighen Vorstes van Cleve, ende de bescherminghe ende beschuttinghe sijner Landtschappen ende Ondersaten. V. R. wordt teghenwoordelijck ten rechten verstoort door vele fauten ende mishandelinghen, welcke, eerst aenghesien ende niet genoechsaem doorgrondet wesende, den Leger des Conincx, ende ons grootelijcx souden beswaren, ten ware dat uyt het beginsel ende eersten aenvanck der sake conde bewesen worden, dat die de schult hebben, die ellende ende jammer in de plaetse van hulpe ende raedt ghesocht ende begheert hebben. Soo dat dese swaricheyt, nae gheleghentheyt der saken, des tijdts, der plaetsen, ende der nootwendicheyt, matelijck moet aenghenomen worden. Het ware wel te wenschen, dat V.R. wel gheinformeert ware van den stant deser saken, ende van de gherechticheyt die de Conincklijcke Majesteyt tot dese Oorloghe heeft, ende van de sachtmoedicheyt die daer in ghebruyckt wort: als oock van de goede gheneghentheyt ende diensten der K.M. ende der Standen des Rijcx: midtsgaders van der selfder Ghesanten oordeel, belanghende de wrevelmoedicheyt ende wreetheyt der wederspannighen: Item van de nootwendicheyt deses tochts ende der dinghen die daer tusschen ghecomen zijn, als van nootwendich onderhoudt, de ghelegentheyt der plaetsen des Doorluchtichsten Vorsts van Gulick, de nootwendicheyt int veranderen der Raedtslaghen nae ghelegentheyt der Oorloghe: Item van de weldaden der C.M. ende van de oprechte gheneghentheyt der selfder, als oock van des alder-Doorluchtichsten Arts-Hertoghen Alberti teghen de D. Vorst van Gulick ende het gantsche Rijck. Van welcke dinghen al t'samen ende noch meer andere, indien V.R. volcomelijck berichtet ware (d'welck wy hopen dat haest gheschieden sal) soo en twijffelen wy in het minste niet, of V.R. en soude even soo vrymoedelijck ende rijpelijck als andere, die volcomen bescheyt daer van weten, alle de schult deses onghemacks op de Autheuren des selfden legghen, de C.M. geheelijck voor onschuldich houden, jae medelijden met de selfde crijghen, dewijle sy voor groote weldaden onbehoorlijck ende sonder reden dus valschelijck beloghen ende ghelastert wordt: V.R. soude oock onse daden, ghenegentheyt, ende sorghvuldicheyt in het bevoorderen der disciplijne, ende lijdtsaemheyt in het dulden des onghemacks dwelck wy te draghen hebben, ten aensiene van de grootheyt des Leghers, ende t'verschil der gagien, ten besten duyden, ende oock meesten deels verdedighen by den D. Vorst ende sijne Ondersaten: Oock soude V.R. den dienst bewesen aen den

[fol. C1r]

D. Hertoghe van Lotteringhe ende andere Princen connen verdobbelen, ende daghelijcx met allen vlijt ende neersticheyt verhinderen de vreese des onghemacks van des Conincks van Vranckrijcx zijde, die het Rijcke te vreesen staet, ende den Vorst van Cleve niet voorderlijck zijn en soude: V.R. soude oock de K.M. ende de Standen des Rijcks aenporren tot mede-aenvaerdinghe der Oorloghe, teghen t'ghemeyn perijckel van t'Christenrijck, namelijck, teghen de ghene die oorsake zijn van dit groot quaet. Doch dit al t'samen wort wijdtlustigher door de daedt ende ervarentheyt der sake, als ooc der C.M. des Doorluchtichsten Aerts Hertoghs Alberti, ende onse sorghvuldicheyt, als oock der Standen des Rijcx ende andere Vorsten aen den dach ghebracht. Wy meynen nae gheleghenheyt des tijdts den D. Vorst van Cleve, Gulic, etc. volcomelijck ende genoechsaem voldaen te hebben door onse laetste brieven, welcke wy V.R. medeghedeylt hebben, ende achten datse van de selfde behooren goet ghevonden te wesen. Wat de reste aengaet, wy bidden seer vruntlijck dat V.R. door de liefde ende gunste welcke sy toedragende is de K.M. Con. M. den D. Aerts-Hertoghe Alberto, den D. Vorst van Gulick (die door Swagherschap aen malcanderen verbonden zijn) als oock door de liefde die V.R. is toedraghende de behoudenisse der Catholijcker Religie, jae der gantscher Christenheyt, sich weerdige in sulcker gheneghentheyt ende redelijckheyt als sy alreedts begonnen heeft, volstandich te blijven, de ghemeyne sake ende oock ons behulpich zijnde met raedt ende daedt, ende de saken by den D. Vorst ende sijne Raeden nae uwe wijsheyt bequamelijck stuerende. Wy bidden Godt, dat hy V. R. wille verleenen ghesontheyt, volstandicheyt, ghenade, ende sterckte om sulck een heylich werck te volvoeren. Wt het Legher voor Deutecum, desen 12. Novemb. 1598.

Onder stont,

V.R. gantsch toegheneyghden

Don Franciscus de Mendosa, grooten Admirant des Coninckrijcx van Arragon, Marquis van Quadereste, de Valdepenas, van de statighe Orden Calatravensis, Hofmeyster des Catholijcken Conincx, als ooc Raedtsheere in Standes ende Oorloghs saken, ende overste Hofmeyster in het Hof des Doorluchtichsten Aerts-Hertoges Alberti, ende Capiteyn Generael over de Carrabijnen.

IS dit niet eene bescheydene ende redelijcke antwoorde? Ten rechten soude men ons over al moghen uytroepen ende schelden voor onaerdige ende Baestaerden, niet weerdich wesende te voeren den Naem van Nederlanders, indien wy den Spaignaerden (die meesten deels niet anders en zijn, dan ghedoopte Ioden ende Heydensche Christenen) overgaven onse vrijheyt, om welcke te behouden, soo menich duysent vroom heldt sijn leven ghelaten, ende de aerde met sijnen bloede geverwet heeft, hebben wy gheen medelijden met ons selven, soo laet ons bedencken de ellende welcke onse Vrouwen ende Kinderen aenstaende is, indien wy van de Spaignaerden overheert werden, het zy met gheweldt ofte door hare listighe Vrede-handelinghen. Wy zijn schuldich voor haer te sorghen, dewijle sy het verstant niet en hebben. Laet ons dan doen blijcken, datter noch een onvertsaecht Leeuwen Herte by de Nederlanders is, tot behoudinghe der warer Catholijcker Religie, onser Privilegien ende vrijheden, ende tot afkeeringhe der slavernije ende der dienstbaerheyt.

[fol. C1v]

Den 7. Novembris beschoot Admirant dat stedeken Deutecum, ^* in de Graefschap Zutphen, ende nae appoinctemente trecken de Soldaten met haer wapenen uyt: Ende hy treckt voort nae het Slot Scuylenborch, gheleghen in een Moras, t'welck hy oock inne creegh.

Den Admirant hebbende van alles ghebreck, dorste niet verder hem avontueren, want alsoo hy de Boeren in de Graefschap Zutphen geweygert hadde Sauve-garde om te lande te moghen blijven sitten, maer haer vergunt hadde ende respijt gegeven om haer koren ende beesten in de vaste Steden te vluchten, soo vandt hy voor sijn Legher gheen victualie, ende moesten, honghers halven, in plaetse van broot eten Coolstruycken, ghestremt bloet van beesten, wortelen, ende anders wat sy vinden conden, soo dat sy veel verliepen ende storven van onghemack.

Ontrent dese tijdt isser in de Rijcxstadt Dortmondt een vergaderinghe gheweest van den ghedeputeerden der Vorsten ende Heeren behoorende onder den nederen Westphaelschen Creyts, daer van dat Overste is de Grave van der Lippe, alwaer alle clachten der byligghender landen ghebrocht zijn. Ende resolveerden den xiij. November Brieven aen den Keyser te schrijven, ende aen de vier Rhijnsche Keurvorsten, op dat sy voorder schreven soo aen den Keyser als Admirante, ende tot Brussel aen den Cardinael Andream van Oostenrijck, Gouverneur van Nederlandt, besluytende wederom in Ianuario tot Ceulen by den anderen te comen.

Als den Admirant, door den wederstandt van den Grave Maurits, ende den Legher der vereenichde Nederlanden, ghedwonghen was te rugghe te keeren, vreesende ghebreck van nootdruft, is hy op den xvj. Novembris opgetrocken nae't Sticht van Munster, latende 5 Vendelen in Deutecum, met de Vane Ruyteren van Mendo Spagnart.

Graef Frederick beschoot Bockholt, ^* dat hem opgaf, desghelijcx Borken daer sy seer qualijck leefden met de Burgeren. Voorts toghen sy nae Schermback, ende meer andere plaetsen, als Dortmont, Essen, Dorsten, dat sy beschoten, Coesvelt, Steenvoorde, Rekelinckhuysen, ende veel Ionckheeren huysen. Sy waren oock tweemael voor Oostdorp, maer moesten aftrecken. Die van den Ham wederstondense oock dapperlijck. Sy dreyghden met brandt het Sticht ende t'Landt van Osnaburgh, eysschende hondert duysent Daelder, maer het werdt gheweyghert, ende die namen Crijchsvolck aen. Barlotte wordt gesonden nae Emmerick, daer hy op den 23 November met meer volcx inne wilde zijn, daer drye Duytsche Vendelen van den Grave van Bye in laghen, die ghenoech ghedwonghen zijnde by de Burgherije, den Barlotte uythielden, dies hem Barlotte seer verstoorde, ende de Stadt int aftrecken seer dreyghde. Om dit weygheren by den Admirant te ontschuldighen, werdt den Deecken met andere gesonden aen den Admirant, de welcke hem vertoonde dat hy de Stadt Emmerick beloeft hadde Neutrael te laten, ende dat hy die al gebroken hadde, ^* gaf den Admirant tot antwoorde, dat de gheleghentheyt des tijdts ende den dienst Gods ende des Conincx sulcx nu vereyschte, ende daer mede moest men nu lijdtsaem zijn. Daer op den Deecken antwoorde, dat sulcx een groote schande voor Godt ende de Weerelt ware, ende voor der Catholijcken Spagnaerden naem, dat alle beloften, toeseghinghen, contracten moghen ghebroken ende verantwoordt worden met den dienst Gods ende des Conincx, ende met gheleghentheyt der saken, dat selfs de Turcken niet en deden: Ende soo doende, ware gheen wonder dat de vereenichde Nederlanden niet en willen

* Deutecum ingenomen.

* Bockholt ende Borcken inghenomen.

* Admirante wordt van den Deecken, een voorstander der Iesuiten, bestraft over het breken van sijn gelofte.

[fol. C2r]

haer op eenighen vrede betrouwen, naedemael men haer, die ghebueren ende vrienden waren, alsoo handelde. Daer over Admirante verstoort ende beschaemt bleef, ende liet niet sonder perijckel dese Ghesanten vertrecken.

Onlanghs hier nae, den x. December, wierden de Spaensche Garnisoenen ghedwonghen Emmerick te verlaten, door den Grave Maurits die de Stadt verloste met den Heyrlegher der gheunieerde Nederlanden, daer den Admirant tot Rees lach met drye duysent Man, ende la Barlotte te Doornick, ende andere meer daer ontrent, ende dat niet en conde beletten, want op den 4 Decembris zijn eenighe van des Graven Maurits volck getrocken boven Rees, ende hebben den Dijck doorghesteken, die nochtans van den vyandt bewaert wiert met Krijchsvolck die haer selven qualijck conden salveren van't water, ende moesten met schuyten uyt de huysen ghehaelt werden, daer sy haer in hadden gheborghen, ende is alsoo Emmerick in vrijheyt ghestelt om haer Neutrael te houden, ende heeft haers Vorsten Krijchsvolck inghenomen.

Den Spaenschen Leger aldus de Steden des Stichts van Munster dwinghende, haer Garnisoenen in te nemen, oock het Sticht van Essen, ende werden afloopende de huysen ende Casteelen, toebehoorende den Grave van Benthem ende Schouwenburch, innemende, plunderende Cloosters ende Kercken, beroovende het landtvolck met sulcken onghereghelden hoop ende menichte van krijchsvolck, overvallende ende benauwende, vermoordende met aller wreedtheyt dat onmogelijck is te beschrijven, ende dit al onder pretexts van den dienst Gods ende des Conincx.

De Protestanten vergaderen weder in Ianuario te Ceulen, want sy vinden haer aengetast dat veel haer huysen verlaten, wel siende wat haer staet te vreesen.

Die van Osnaburgh weygheren den Spaenschen den afghevorderden brandtschat, stellen haer met haren Heer ende Bisschop (zijnde van't huys van Bruynswijck) te weere.

Soo doen oock die van Munster, ende nemen Soldaten in soo dat den aenslach die de Spaenschen, met wete ende oogluyckinghe van den Keurvorst van Ceulen, voorghenomen hadden, haer ghefailleert is.

Men siet datter wordt toegheleyt om t'huys van Oostenrijck groot te maken, ende dat men gheern soude sien dat Nederlandt, Cleef ende Gulick, met ander Naebueren, daer onder mochten vallen, liever dan dat de selve souden erven aen de Protestanten ende haer toeghedanen Vorsten. Hier over hadden de Vorsten te Ausborch nu desen voorleden Decembris t'samencomste verschreven.

De Steden int Vorstendom Cleef lieten hun duncken, dat de Spaenschen gheen belegheringhe meer soude willen voornemen ende met geweldt aenvallen, waerom die van Calcar, Goch, Cleef, ende ander meer, haer resolveerden tot wederstandt, ende malcanderen verbonden, by te staen, om haer met wapenen te defenderen, ende den vyandt niet in te laten: maer niet teghenstaende dat die van Calcar sonderlinghe Catholijcx zijn, ende een Burgherije die seer ernstich vermaert is tot de oude Religie, zijn op't aldervreeslijcxste aengetast geworden van desen Catholijckschen Spaenschen Leger, want nae dat de Burgerije haer cloeckelijck in de wapenen begaven tot wederstandt, ende haren vyandt afsloeghen, soo en heeft haer niet mogen verschoonen, men heeft de Stadt op't alderswackste soo beschoten ende vyandelijck aengevallen, haer poort nedergheworpen, ende daerop ghestormt, soo datter vele doot bleven, ende moesten ten laetsten haer opgheven, ende den vyandt inlaten. Soo is voorleden Kers-avondt

[fol. C2v]

Calcar inghenomen, de Burgherije moesten haer overgheven, t'welck andere Steden soo grooten schrick ghemaeckt heeft, dat het volck met grooten hoopen wech ghevlucht is, ende hebben in den couden winter t'landt moeten verlaten.

Hier door hebben die van Goch haer Ghesanten aen den Admirant tot Rees ghesonden, om met hem te accorderen gelijck andere Steden, maer was te vergeefs. Hy sendt sijn volck derwaerts, ende comt met list in Wees, een ure gaens van Goch ligghende, ende nu sterck beschants, ende sommeert de stadt Goch om 500 voetvolcx ende 3 vanen Ruyters in te legghen. Vele Borghers vluchten, ende worden van de Ruyterije van Nimmeghen beschermt, dat de vyandt haer niet en heeft derren, op de Heyde tusschen Goch ende Cleef, aentasten. De Soldaten worden gheforiert, doch alsoo het Paerdtvolck tot voor de Stadt comt, wordt het intrecken door de Borgherije belet midts sluytende hare poorten, waer over haer de Ridtmeester seer dreyghde. Onder des becomen de Burgers Sauvegarde van den Vorst ende Keyser, daer door trecken in Februario veel Gochsche weder derwaert, wat daer uyt volghen sal mach den tijdt ende experientie leeren, maer het schijnt dat den Admirant, wel wetende hoe hy met het huys van Oostenrijck staet, niet veel op sulcke Sauvegarde en past, maer met sijn voornemen voort wil.

HIer mede besluytende, willen wy de sake (voor dese tijdt) Godt bevelen, hem biddende dat hy alle Vaderlandts lievende wil bewaren, van alsulcke onghereghelde wreede Spaensche Tyrannen, die nemmermeer versaedt zijn van onnoosel bloedt te storten, ende meer dan beestachtighe schendinghe der jonghe jeught, Vrouwen cracht, ende overmatighe moordadighe rooverijen, hare moetwillicheyt, die sy in de vrije Landen bedrijven, is soo groot, dat ment niet soo leelijck can bedencken ofte schrijven, of sy overtreffen verre in boosheyt, niemandt aensiende, van wat Religie sy oock zijn, jonck ofte oudt. Dit is ons, beminde Leser, eenen schoonen spieghel, waer in wy overlegghen moghen, wat wy van sulcke fijne ghesellen hebben te verwachten, indiense ons eens overvielen: Daerom stee elck een vry op de wacht, ende bidde den Almoghenden Godt om ghenade ende bystandt, dat hy ons alle te samen wil gheven een cloeck eenich hert, waer door wy alle dese voorst. wreetheden des Spaignaerts moghen voorcomen, tot sijner eere, ende onser aller welstandt ende salicheyt. Amen.

EYNDE.