Rushdie-effecten
vervolg van pagina 8
verhalen en beloften voor een wortel aanzien waar ze blindelings achteraan blijven hollen. Mensen die niet twijfelen, omdat ze rechtstreeks zijn verbonden met ‘objectieve factoren’: de Profeet, het Geschrift, of wellicht God. Mensen die zo zijn afgericht dat ze ‘buiten elke individuele overtuiging om’ het geleerde volgen. En die mensen noemt Haleber dus moslims. Dat is veel en veel beledigender dan alle columns van Komrij en Blokker bij elkaar.
Terwijl Haleber en zijn mede-auteurs het authentieke van de migrantencultuur verdedigen, gaat Stephan Sanders radicaal de andere richting op: elke schijn van authenticiteit wordt door hem verworpen. Wie van omgeving verandert verliest iets, maar wint ook iets. Sanders breidt Rushdie's gedachten uit door te stellen dat twijfel een universeel menselijke eigenschap is en moet zijn. Deze twijfel stelt hij gelijk aan verzet en in dezelfde adem verheft hij verzet tot een plicht. Let wel: een persoonlijke plicht, op grond van het individuele verlangen zichzelf te kennen, te ontplooien en te bevrijden. Als hier een collectieve wil uit mocht ontstaan dan is die wezenlijk anders dan die welke op grond van ‘objectieve factoren’ gegeven is.
Sanders' boek is meer dan een besluit tot (in)menging, het is een noodzaak geworden. Verlossing zal men slechts vinden in verandering. De nieuwe omgeving dwingt de migrant ertoe zijn etniciteit steeds anders te beleven, hij heeft de opdracht zijn ervaringen te mengen en de gemengde ervaringen steeds opnieuw te waarderen. Het is dit gemengde migrantengevoel dat gebruikt kan worden in de strijd, voor Sanders zeer beslist de universele strijd, tegen elke vorm van verstarring en dogma.
Hiermee hebben migranten eindelijk een plaats gekregen in het moderne denken, een voorhoederol zelfs: omdat ze meer hebben ervaren hebben ze een groter relativeringsvermogen. Ze hebben een culturele voorsprong ten opzichte van degene die zijn dorpsstraat nooit uit is geweest. Meer dan wie ook beseft de migrant dat de wereld overal anders is en daarom altijd anders kan worden.
■
Auteursrechtelijk beschermd