Herman Koch
Geachte redactie,
Hierbij wilde ik enige kanttekeningen plaatsen bij dat boek Red ons, Maria Montanelli van Herman Koch, waarin hij over zijn belevenissen op de middelbare school schrijft.
Voor de duidelijkheid: ik ben leraar Nederlands aan het M. Lyceum in A.; mijn naam doet er in dit verband niet toe, evenals de naam van de school, dus die zou ik bij deze graag onvermeld willen laten. Waar het hier namelijk in de eerste plaats om gaat is dat ik die Herman Koch vroeger als leerling in mijn klas heb gehad, en dat ik mij daarom de aangewezen persoon acht om enig tegengas te geven bij het weinig positieve beeld dat hij in dat boek van onze school, en scholen in het algemeen, schetst.
Was de scholier Herman Koch bijvoorbeeld inderdaad de branieschopper met de grote mond zoals hij zichzelf in Red ons, Maria Montanelli portretteert? Ik herinner mij hem weliswaar als een jongen die in de klas veel herrie maakte en probeerde de lachers op zijn hand te krijgen, hij wilde altijd de populairste van de klas zijn, zogezegd. Maar ik herinner me hem toch vooral als een jongen die niet gelukkig was, er zat hem veel dwars, en dat uitte zich in een negatieve houding die de atmosfeer in de klas niet ten goede kwam.
Ik weet nog goed dat ik herhaaldelijk een echt persoonlijk gesprek met hem heb proberen te voeren, ik heb hem toen recht op de man af gevraagd wat hem allemaal dwarszat, maar daar kreeg je dan nooit een duidelijk antwoord op. Ja, en dan is het wel een beetje zuur om nu in dat boek te moeten lezen dat er in zijn ogen blijkbaar niets deugde op onze school.
Ik vind best dat leerlingen kritiek mogen uiten op zaken in het onderwijs die hun niet zinnen, maar daar was op onze school juist alle ruimte voor. Zo heb ik een keer een discussieuur belegd waarin iedereen zijn zegje kon doen over alles wat er aan het onderricht verbeterd zou kunnen worden, maar heel toevallig was dan juist Herman Koch uitgerekend die dag ziek, of kwam hij gewoon niet opdagen. Mijn vraag is: waarom heeft hij dan toen niet de kans gegrepen om zijn gram te spuien, en krijgen we dat nu allemaal over ons heen in een boek waarin er werkelijk niets positiefs over middelbare scholen te vinden is?
Als zijn leraar Nederlands heb ik natuurlijk meerdere opstellen van de hand van Herman Koch mogen lezen en beoordelen. Ik wil hier nu niet ingaan op de literaire kwaliteit van zijn eerste geschreven produkten, maar ik heb die opstellen er nog eens bijgepakt en na herlezing werd mijn eerste indruk van destijds alleen nog maar bevestigd. Ook in die vroege schrijfsels wordt er al op buitengewoon onredelijke wijze tegen van alles aangeschopt, bijna al die verhalen zitten vol met veel geweld, en er vallen ontelbare doden: dat is een maniertje dat ik wel vaker zie in opstellen van leerlingen die eigenlijk weinig te vertellen hebben en dat met een hoop herrie en spektakel proberen te verhullen.
Nee, het is hoe dan ook niet leuk om nu in dat boek te moeten lezen dat leraren ‘middelmatige zakkenwassers zijn die eigenlijk hogerop hadden gewild, maar uiteindelijk tot aan hun nek in het drijfzand van het leraarschap zijn blijven steken’. Het is bovendien veelbetekenend dat de enige leraar die er in dat boek nog een beetje goed van afkomt, een aan de drank verslaafde alcoholist is. Alsof mensen die veel drinken daardoor automatisch helden worden, een misvatting die helaas onder maar al te veel leerlingen gemeengoed is geworden
Met dit alles wil ik uiteraard niet suggereren dat Red ons, Maria Montanelli helemaal niet door scholieren gelezen zou mogen worden. Integendeel, zou ik zelfs zeggen: alles waar immers een verbod op rust, oefent een sterke aantrekkingskracht op jongeren uit, en zo'n verbod zou dan ook alleen maar averechts werken. Nee, wat ik de leerkrachten wel zou willen aanraden is dat ze dit boek zoveel mogelijk onder begeleiding, liefst klassikaal en zo openlijk mogelijk met hun leerlingen bespreken, waarbij ze in een openbare discussie ook aandacht aan de positieve kanten van het onderwijs kunnen schenken.
Ik hoop dat mijn opmerkingen de mensen die dat boek hebben gelezen, of nog gaan lezen, een beetje aan het denken zullen zetten over de persoon van Herman Koch. Ik had hier ook nog wel andere dingen over hem kunnen vertellen, maar dat doe ik niet, ik zal niet net zoals hij onder de gordel trappen, hij weet zelf wel welke dingen ik bedoel.
Natuurlijk heb ook ik wel eens mijn twijfels over het vak dat ik gekozen heb, en over het nut van het onderwijs in het algemeen. Laatst vroeg ik aan mijn leerlingen, nadat we Red ons, Maria Montanelli hadden gelezen, of ze mij ook een ‘middelmatige zakkenwasser’ vonden. Dat heb ik ze gewoon zo, recht op de man af gevraagd, ik vind dat zoiets moet kunnen, en ze begonnen eerst wel een beetje te giechelen en ik hield mijn hart vast, maar toen zei er een: ‘Nee Ivo...’ - ze mogen mij altijd bij mijn voornaam noemen, want ik vind dat ik niet belangrijker ben dan zij - ‘Nee Ivo,’ zei die leerling, ‘wij vinden jou een leuke leraar.’
Ja, dat zijn de kleine dingen die mij een hart onder de riem steken en die mij de moed geven om verder te gaan. Ik hou van dit vak, ik hou van lesgeven en ik hou van mijn leerlingen. Ik wou dat ik kon zeggen dat ik destijds ook van mijn leerling Herman Koch heb gehouden, maar laat ik er hier mee volstaan dat ik hoop dat hij ooit nog eens een keer een boek zal schrijven waarin ook de positieve kanten van het leven in het algemeen aan bod komen. Dat hij ooit nog eens een boek zal schrijven waarvan ik zonder gemengde gevoelens tegen mijn leerlingen zal kunnen zeggen: ‘Hier, zet dit boek maar op julie literatuurlijst, dat is prachtig geschreven, die schrijver heb ik lang geleden nog eens als leerling in mijn klas gehad.’
Met vriendelijke groet,
Ivo
leraar Nederlands
■
Auteursrechtelijk beschermd