Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
7 oktober 1989 - nummer 40

[p. 2]

Ter zake

Jan Fred van Wijnen

Peter Guiking, ‘commercieel manager’ van uitgeverij Veen, trad op 26 september op in het Avro-radiojournaal ter gelegenheid van de vierde druk van Rushdies De duivelsverzen. Hij feliciteerde zichzelf nog omdat dit heeft mogen gebeuren zonder ‘gerichte reclamecampagne’, hoewel er toch eerder sprake is geweest van een gratis reclamecampagne, maar hij wilde niet vertellen hoeveel boeken er al waren verkocht. Waarom niet? Is hij bang dat het noemen van een oplagecijfer de woede van de moslims zal opwekken? Het is zo erg, zegt Guiking desgevraagd, dat hij zelfs de motivering om het niet te noemen niet mag geven. ‘Daarover zijn afspraken gemaakt binnen dit concern. We willen gewoon helemaal geen enkele informatie geven over dit boek.’ Willem Vogels, directeur van de Rotterdamse boekhandel Voorhoeve & Dietrich, is niet zo benauwd. Hij kent de exacte, tot nu toe gedrukte oplage: 26.000 (eerste en tweede druk beide 3000, derde en vierde druk beide 10.000). Veen had hierop geen commentaar.

Als ‘de vrucht van een kwart eeuw passie voor het onderwerp’ verscheen in 1984 Het literaire Dublin van Martin Koomen. Het boek is meer dan een gewone literatuurgeschiedenis, het is namelijk ook nog een ‘wandeling’ langs de literaire kroegen van de Ierse hoofdstad. Dat het ook als zodanig wordt gebruikt, werd de schrijver duidelijk toen hem ‘via-via’ een artikel over de kroegen van Dublin onder ogen kwam, uit het dagblad Trouw van 16 september. ‘Zowat de helft van de alleszins boeiende inhoud,’ schreef hij ineen ingezonden brief aan Trouw, ‘bleek rechtstreeks ontleend’ aan zijn boek; niet alleen tal van sfeerbeschrijvingen, maar ook de vertalingen van Ierse dichters als Oscar Wilde, Ulick O'Connor en Brendan Behan waren overgenomen zonder bronvermelding. De auteur van het stukje is Peter van Deutekom, redacteur buitenland van Trouw. Heeft hij wel eens gehoord van Het Literaire Dublin? ‘Jazeker, daar heb ik ook uitgebreid uit geciteerd. Of geciteerd, ik heb het wel veel gebruikt bij mijn rondwandeling door Dublin, en ook wel bij mijn stukje. Ik heb er dankbaar gebruik van gemaakt.’ Heeft hij wel eens gehoord van plagiaat? ‘Wat bedoel je? Een journalist mag toch wel dingen overnemen?’ Gaat Van Deutekom de brief plaatsen? ‘Nee, want die is toch wel aan mij persoonlijk gericht. Ik zal Martin zelf antwoorden.’ De brief werd deze week toch in Trouw geplaatst, met een naschrift van de hoofdredactie: over ‘de helft, een kwart of minder’, viel te twisten, maar het ging toch maar om ‘een enkel citaat’, in ‘een geheel andere context’. Bovendien, excuseerde de hoofdredactie zich, was Martin Koomens boek ooit al eens genoemd in Trouw, en toen ‘zeer nadrukkelijk en met alle lof’. ‘Een zwak antwoord,’ aldus Koomen. Hij telde in het artikel van Van Deutekom twaalf citaten of parafrases die, blijkbaar, ‘in een andere context werden gebruikt’.

Sinds 1959 zijn er ongeveer 50.000 exemplaren verkocht van professor dr. J.H. Kramers' Koran-vertaling, in veertien drukken. Uitgeverij Agon, eens een onderdeel van Elsevier, kreeg bij de verzelfstandiging de rechten van de koranvertaling mee en brengt halverwege oktober een vijftiende druk van dit kennelijke kassucces op de markt: oplage 2000, f 49,50. Tegelijkertijd komt uitgeverij Het Wereldvenster/Unieboek met een volledig nieuwe koranvertaling van de Groningse islamoloog dr. Fred Leemhuis. Afgezien van alle wetenschappelijke verschillen (kort samengevat: spreektaal in ‘de Leemhuis’ en opzettelijk excentriek, op een filosofie gebaseerd taalgebruik in ‘de Kramers’) kijkt de wetenschappelijke wereld reikhalzend uit naar de nieuwe vertaling omdat die van Kramers als verouderd wordt beschouwd. Ook de moslims die de koran in het Nederlands willen lezen, zullen liever een spreektaal-koran nemen dan een koran die, aldus het voorwoord van de Leidse islam-kenner dr. J.J.G. Jansen, is geschreven in ‘een bevreemdend taaleigen (...) dat bij de Nederlandse lezer zou oproepen wat de tijdgenoten van Mohammed (...) gevoeld moeten hebben toen zij voor het eerst de Korantekst hebben horen voordragen’. Was dit nu wel het moment om met een nieuwe editie te komen? Redacteur Maarten Valken van Agon: ‘Ik heb dat bezwaar wel eerder gehoord, maar volgens mij is het geen risico. Jansen vindt het ook geen risico. Ik heb wel begrepen dat er twee wetenschappelijke kampen zijn, maar hoe groot die kampen zijn, dat weet ik niet. De onze is in elk geval goedkoper.’ Dat is niet helemaal juist. De paperback-editie van ‘de Leemhuis’ kost f 45, -, de gebonden editie f 69,50. Over de oplage wil Richard van den Brink, uitgever van Het Wereldvenster, alleen maar zeggen dat het ‘in ieder geval meer is dan 2000, dat in januari een tweede en in maart een derde druk verschijnt, en dat hij verwacht elk jaar duizenden exemplaren te verkopen’. De koran van Kramers van Agon is namelijk ‘een laatste stuiptrekking van een vertaling die niet meer voldoet’.

Met dezelfde regelmaat als de Mariaverschijningen, dus eens in de twee maanden, verschijnt sinds anderhalf jaar de Mariabode. Het is een wat flauwe satire op het katholicisme, een slordig pamflet dat wordt uitgegeven door het ‘Comité-Generaal Onze Lieve Vrouw ter Staats’. In het laatste nummer, dat voor f 3,95 wordt verkocht door het Nieuwscentrum Atheneum in Amsterdam, wordt ‘nieuwe medewerker Gerard Cornelis - met een c - van het Reve’ opgevoerd met een zo uitbundige lofzang op de maagd Maria dat zelfs een devote Lourdes-ganger het ongeloofwaardig zou vinden. Ook een parodie natuurlijk, of niet? Volgens ‘redacteur’ Ron Vandenberg heeft Reve - hij zou zelf op de c van Cornelis hebben gestaan - enkele stukjes uit Frankrijk opgestuurd en Reve heeft nog niet laten weten dat ze níét van hem zijn - zegt Vandenberg. Wie zitten er achter? Ron Vandenberg dus, ‘voormalig eindredacteur Hercules en Sport & Fitness’ en Ad Bakkenes, ‘oud-redacteur van De Waarheid en voormalig hoofdredacteur van De Staatscourant’. Dat is maar ten dele waar: De Staatscourant is in dit geval een blaadje uit de Amsterdamse Staatsliedenbuurt, dat alweer een andere naam draagt, en hoewel Bakkenes geen redacteur meer is bij De Waarheid schrijft hij er nog wel eens stukken voor. Alle sporen leiden naarde Amsterdamse Staatsliedenbuurt, waar zich, getuige de overweldigende berichtgeving in de Amsterdamse krant Het Parool (dat bijna de halve inhoud van de Mariabode publiceerde), met grote regelmaat Mariaverschijningen voordoen. Volgens Margeet Alblas van het Nieuwscentrum Atheneum werd het blaadje aangeboden door ‘ene Mohammed’. ‘Hij was wel echt blank, dus ik weet het niet zo’, maar Ron Vandenberg, die zich ophoudt in het Staatsliedenbuurtcafe ‘Tramlijn Begeerte’, verzekert dat deze distributeur een echte mohammedaan is. ‘We hebben zelfs nog een hadji.’ Gezien het karakter van het blaadje vindt hij dat niet vreemd (zelf hangt hij geen enkel geloof aan), en toch zijn er veel katholieken uit de Staatsliedenbuurt die het een leuk initiatief vinden: van het laatste nummer werden 2800 exemplaren verkocht. Alles is namelijk ‘in overeenstemming met de katholieke leer’.

Nadat de verkoop van Spycatcher, de memoires van de Engelse ex-geheim agent Peter Wright, in november 1987 in Engeland werd verboden omdat het boek enige officiële geheimen over de inlichtingendienst onthulde, klopten tenminste vijftig Engelse boekhandels aan bij importeurs in Dublin, Hamburg, Parijs en bij de Nederlandse importeur Nilsson & Lamm, omdat ze de boeken onder de toonbank wilden verkopen. Sommige bestelden er honderden tegelijk en de meeste bleven doorbestellen tot halverwege 1988, toen het verbod in Engeland werd opgeheven. Nu, ruim een jaar later, wacht Nilsson & Lamm nog steeds op de betaling van ongeveer tien boekhandels die maar niet reageren op de aanmaningen. Dat komt wel meer voor, ook in Nederland, zegt marketing manager Joost van der Meulen van Nilsson & Lamm. Slechts moeizaam geeft hij toe dat het ditmaal toch niet om een kleinigheid gaat. ‘In het internationale betalingsverkeer,’ zegt hij, ‘zijn bij relatief kleine bedragen de kosten toch hoog.’ Zijn die Engelse boekhandelaren dan toch geen gentlemen? Nee, dat zit anders, zegt Joost van der Meulen: ‘De Engelse boekhandel is niet zo import-ervaren als wij, ze weten niet wat ze ermee aan moeten’. Maar ze weten toch wel hoe ze een rekening moeten betalen? Van der Meulen: ‘Wat ons betreft is er niets aan de hand. Ik heb helemaal geen zin om uw vragen te beantwoorden.’ Of er juridische stappen worden ondernomen, wil Van der Meulen ook niet kwijt: ‘Dat is bedrijfspolitiek en dus geheim.’