Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Hans Bouman & Ed van Eeden

De race om de regenwoudboeken is voor wat betreft Nederland gesloten. Eerder werd in deze rubriek al gemeld dat uitgeverij A.W. Bruna de rechten had gekocht van Andrew Revkins Death in the Rain Forest, en uitgeverij Amber beslag had gelegd op Marcio Souza's O homen da floresta. Ook het derde internationaal de aandacht trekkende boek over de ‘eco-martelaar’ Chico Mendes is nu ondergebracht. Uitgeverij Anthos heeft de hand gelegd op The World is Burning van Alex Shoumatoff, en zal dat in het voorjaar uitbrengen onder de titel De held van het regenwoud. Hoewel Shoumatoffs boek nog niet eens af is, zijn de filmrechten ervan al verkocht aan Steven Spielberg, die Robert Redford als regisseur heeft aangetrokken. Anthos-uitgever Jan Scheffers heeft dan ook ‘een vertaler klaarzitten’ om direct te kunnen reageren als het boek uitkomt en de film gaat draaien: ‘Het is zaak om zo snel mogelijk met het boek te komen. Wij hebben gegokt op de power uit Amerika, ja, daar zijn die andere uitgaven toch niet tegen opgewassen.’ Het is nog niet duidelijk of de regenwouden minder snel zullen worden vernietigd, nu ze zo in het middelpunt van de belangstelling staan.

Toen zes jaar geleden het Nieuw Vlaams Tijdschrift ophield te bestaan en overging in het Nieuw Wereld Tijdschrift, scheidde een groep ontevreden redacteuren zich af om Diogenes te beginnen. Dit literaire periodiek leidde tot nog toe een wat sluimerend bestaan, en was bijvoorbeeld in Nederland nauwelijks te koop. Met het NWT ging het daarentegen heel wat beter. Uit een recent lezersonderzoek bleek dat het nog steeds groeiende NWT-publiek zeer tevreden was met de vorm van hun blad. Kennelijk zijn Diogenes-lezers dat ook. Tevreden met de vorm van het NWT dan, want die is sinds het jongste nummer van Diogenes vrijwel geheel overgenomen. Het nieuwe gezicht van Diogenes is het al zes jaar vertrouwde gezicht van NWT: hetzelfde formaat, eenzelfde soort close-upfoto op het voorplat, dezelfde plaatsing van logo en informatiedwarsregeltje. Alles klopt tot in de details, alleen is binnenin de belettering van Diogenes, klaarblijkelijk tot stand gekomen op een laserprinter, minder professioneel. De hoofdredacteur van Diogenes, Henri-Floris Jespers, was ondanks herhaalde pogingen niet bereikbaar voor commentaar. Rudy Vanschoonbeek, uitgever van Dedalus en dus ook van het NWT, geeft zijn commentaar voluit: ‘Eigenlijk kán zoiets helemaal niet en ik ben er ook allerminst gelukkig mee. Maar ik vind de zaak de moeite niet waard om er via de rechter of anderszins maatregelen tegen te ondernemen. Ze maken zich zo wel belachelijk genoeg.’

De lezers van Het mooiste dagboek van de wereld, de column van Herman Brusselmans in het Vlaamse dagblad De Morgen, keken op 18 augustus vreemd op. CENSUUR, stond er met grote letters gedrukt over het gebruikelijke Brusselmans-tekeningetje, en daaronder: ‘HEDEN GEEN BRUSSELMANS. “De toename van wijsheid is precies meetbaar aan de afname van gal” (Nietzsche).’ Wie op dat moment nog dacht aan een grapje van de schrijver zelf, werd de week daarna uit de droom geholpen. Toen ontbrak wéér de column, en vermeldde een redactionele mededeling dat ‘in overleg met de auteur’ besloten was om niet tot plaatsing over te gaan: ‘De manier waarop Brusselmans in de toekomst aan De Morgen zal medewerken zal de eerstvolgende dagen met de betrokkene worden doorgepraat.’ Brusselmans heeft die medewerking inmiddels opgezegd: hem was meegedeeld dat zijn stuk niet geplaatst zou worden, en wel omdat toon en inhoud van de bijdrage ‘niet verzoenbaar’ waren met die van de krant. ‘Hoofdredacteur Paul Goossens belde me enkele dagen later nog wel op om te zeggen dat ik kon voortgaan, als ik me aanpaste aan de codex,’ vertelt Brusselmans, ‘maar dit stuk was niet anders dan mijn andere. En ik ga me niet aanpassen aan de normen van Herman de Coninck.’ Herman de Coninck, hoofdredacteur van De Morgens culturele bijlage Het Boekbedrijf, is degene die Goossens heeft gevraagd Brusselmans' stuk te schrappen: ‘Ik wilde plaatsing ervan niet voor mijn verantwoordelijkheid nemen, omdat ik het van een grensverleggend seksisme vond. De auteur haalt zijn broek open aan het spiraaltje van de dame die hij met zijn knie penetreert, dat soort humor. Het was nog een beetje erger dan de gewone beledigingen waaraan ik me in zijn artikels al vaker geërgerd heb.’ Was het de bedoeling Brusselmans door deze censuurmaatregel als medewerker te lozen? De Coninck: ‘Nee, niet meteen, al verwachtten we natuurlijk niet dat hij enthousiast zou reageren.’ Brusselmans zelf denkt dat er andere motieven in het spel zijn: de gewraakte column handelde namelijk over VTM, de Vlaamse commerciële televisiezender. Drie maanden geleden raakte De Morgen in conflict met dit station, omdat VTM vond dat de krant ‘te kritisch’ over de televisieprogramma's berichtte. Om deze kritiek alvast wat te ontmoedigen, werden direct alle VTM-advertenties uit De Morgen teruggetrokken. Brusselmans vindt de kwestie rond zijn persoon ‘vrij tekenend’ voor de situatie van de Vlaamse pers: ‘Om je krant geen geld te laten verliezen, moet je kennelijk zo slap en ongevaarlijk mogelijk schrijven.’ Zijn column circuleert inmiddels in een oplage van zevenhonderd exemplaren in Gent. Brusselmans gaat nu op zoek naar een Nederlandse krant om zijn werk te kunnen slijten.

Het blijft onrustig in de Engels-Amerikaanse uitgeverswereld. Overnamen, fusies, ‘rationalisaties’ en de daaruit voortvloeiende ontslagen zijn aan de orde van de dag. De vrees dat de ‘kostwinners’ van de uitgeverswereld - de auteurs - dit niet zullen nemen wordt inmiddels links en recht bewaarheid. Als eerste grote naam heeft Peter Ackroyd nu de kont tegen de krib gegooid. Deze auteur en veelgeprezen biograaf van T.S. Eliot houdt het voor gezien bij zijn uitgeverij Hamish Hamilton. Ackroyd betuigt hiermee steun aan redacteur Christopher Sinclair-Stevenson. Deze was tot voor kort redacteur bij Hamish Hamilton, maar nam zijn ontslag uit protest tegen het verlies aan redactionele zelfstandigheid van de Penguin-dochter - een gevolg van de rationalisaties bij het moederbedrijf. Hoewel de concurrentie meer geld bood, zal Ackroyd zijn komende biografieën (van Charles Dickens en William Blake) publiceren onder leiding van Sinclair-Stevenson. Hoe en waar precies, is nog niet bekend. Ackroyd is daarmee een van de eerste auteurs die redactionele loyaliteit laten prevaleren boven het Grote Geld. Er wordt gezegd dat Paul Theroux en A.N. Wilson vergelijkbare acties overwegen.

Twee weken geleden besliste de rechter dat uitgever Theo Knippenberg een bedrag van f 40.000, - plus rente moet betalen aan de BDU (Barneveldse Drukkerij en Uitgeverij), uitgever van de Bulkboeken. Knippenberg introduceerde het Bulkboek in 1974 samen met zijn toenmalige echtgenote Patty Voorsmit. Na hun uiteengaan troffen beide uitgevers een regeling die onder andere voorzag in de afpraak dat Knippenberg gedurende tien jaar geen op Bulkboeken gelijkende publikaties zou doen verschijnen. Naar het oordeel van de rechter handelde Knippenberg in strijd met deze afspraak, door de publikatie van de zogenaamde Budget Boeken, net als Bulkboeken literatuur-in-krantvorm. De Budget Boeken verschijnen niet meer, maar inmiddels publiceert Knippenberg sinds enige tijd Knippenberg's Krant. Ook hier gaat het weer om literatuur in krantvorm, maar anders dan de Bulkboeken richt Knippenberg's Krant zich niet op het onderwijs, maar op de losse verkoop via kiosken en supermarkten. Misschien ietwat mild gestemd door de voor haar gunstige uitspraak van de rechter, blijkt Patty Voorsmit - na aanvankelijke aarzelingen - niet van plan juridische stappen tegen Knippenberg's Krant te ondernemen. Voorsmit: ‘Onze advocaat heeft deze mogelijkheid wel onderzocht, maar zolang Knippenberg's Krant zich nadrukkelijk niet op de scholierenmarkt richt, zullen wij ons niet tegen die publikatie verzetten.’