Arabische wortels
Altijd weer is het aardig om Nederland en het Nederlands door een buitenlandse bril beschreven te zien: trots en onafhankelijk zijn we en door onze handelsgeest staan we aan enorme invloeden vanuit allerlei talen bloot. Een van die talen is het Arabisch. Daarover schreef Marlies Philippa een boekje onder de koloniale verten suggererende titel Koffie, kaffer en katoen (Pantheon Boekhandel, f 28,50). Ze behandelt de omzwervingen van een dikke driehonderd woorden die het Nederlands direct of, meestal, indirect aan het Arabisch ontleend heeft. Sommige daarvan, zoals kashbah, liggen nogal voor de hand, maar ook verrassender zaken, zoals suiker, muts en kazemat blijken Arabische wortels te hebben.
Philippa is geen amateur in de taalkunde. Toch laboreert dit boekje aan een gebrek aan inzicht gevende informatie, terwijl er wel heel wat aardige vooral culturele weetjes instaan: er wordt wel verteld wat ontleend en verbasterd werd, en langs welke weg het waarschijnlijk in het Nederlands belandde, maar niet waarom dat nu precies op die manier ging, waarom woorden zus en niet zo verbasterd, veranderd, of aangepast worden, en vooral: hoe je daar achter komt. Dat is wat vreemd, temeer daar het boekje wel degelijk serieus, en niet curieus, bedoeld is: de enige andere lijst van oosterse ontleningen in het Nederlands dateert immers uit 1867, en daar moest hoognodig iets aan gedaan worden. Om het leesbaar te houden heeft Philippa afgezien van een echte woordenlijstopzet ten faveure van een thematisch geordend verhaal. Maar in plaats van een taalkundig gefundeerde thematiek te kiezen (ontleningsroutes en -periodes, type verbasteringen, klankwetten, dialectinvloeden enzovoort) bouwt zij haar hoofdstukken op rond begrippen als ‘eten’, ‘handel’, ‘geneeskunde’ en ‘religie’. Ook leuk, maar zo komen we meer over de Arabische wereld en cultuur te weten dan over het hoe en waarom van koffie, kaffer en katoen. Een voordeel is weerde woordenlijst annex register achterin, waar ook de Arabische vorm (in Arabisch schrift en in transcriptie) gegeven wordt.
RS