Gevangen in een schaaktafel
Wie arbeidersontspanning associeert met laweit en klaverjasspel heeft van de Russische Revolutie niet veel kaas gegeten. Eerder moet men denken aan de gewijde stilte van expositiezaal en schaakruimte. Tenminste als men het interieur van de modelkamer voor een arbeidersclub, dat de Russische ontwerper Alexander Mikhailoviç Rodschenko (1891-1956) ontwierp voor een Parijse tentoonstelling in 1925, mag geloven. Rodschenko behoorde tot de Russische avant-garde, was een tijdgenoot van Malevitsj en een intieme vriend van de dichter Majakovski, voor wiens bundels hij een aantal omslagen maakte. Samen vervaardigden ze ook reklameborden (Majakovski de tekst, Rodschenko de vormgeving). Verder ontwierp Rodschenko kostuums en was hij werkzaam als typograaf en fotograaf. Zijn clubzaaltje voor arbeiders was bedoeld als demonstratie van de nieuwe, communistische levenswijze en tegelijk een pleidooi voor het zogeheten constructivisme. De relatief kleine ruimte werd zo economisch en multifunctioneel mogelijk benut. De meeste (houten) voorwerpen waren mobiel of in- en uitklapbaar, zodat het zaaltje verschillende leerzame doeleinden, (lezingen, film- en toneelvoorstellingen, als leeszaal) kon dienen. De basiskleuren waren grijs, rood, zwart en wit. Een van de meest in het oog springende elementen van Rodschenko's bouwpakket was een schaaktafel, die een geheel vormde met twee schaakstoelen en die, als hij niet gebruikt werd, als een slee kon worden weggeschoven. De partij moest dan wel op een of andere manier beëindigd zijn, want de spelers konden hun zetels slechts verlaten door het schaakbord verticaal te kantelen. IJsberen of de partij afbreken was er dus niet bij in de toenmalige moderne wereld; je zat letterlijk gevangen in je schaakspel. Het originele interieur van de Arbeidersclub dat indertijd veel opzien baarde, is in de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan, maar werd voor de tentoonstelling Parijs-Moskou (1979 - Centre Pompidou) gereconstrueerd. Van de
schaaktafel en de leestafel plus stoelen zijn onlangs werktekeningen uitgegeven, waarmee men het ontwerp voor eigen gebruik kan nabouwen. Voor klein behuisden of bewoners van poppenhuizen is er bovendien een papieren schaalmodel (1:7) van de schaaktafel verkrijgbaar, inclusief de eveneens door Rodschenko ontworpen schaakstukken, die nog het meest aan Engelse schoorstenen doen denken Schaaktafel + bouwtekeningen Rodschenko (Uitgeverij Thoth, f 29,50). Om de bouwplaat tot een goed einde te brengen moet men bovendien zelf nog beschikken over een satéstokje dat als as voor het scharnierende schaakbord dient. Het nabouwen van de ooit revolutionaire speltafel lijkt voor schaakfanaten overigens een fikse aanslag op hun manuele vaardigheden te zijn. Er dient, tong uit de mond, duchtig geknipt, gevouwen, geplakt en gepriegeld te worden op een luttel aantal vierkante centimeters. Een bouwkit voor breinbazen.
RS
Auteursrechtelijk beschermd
