Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Hans Bouman & Ed van Eeden

Tot haar stomme verbazing las Rushdie-vertaalster Marijke Emeis afgelopen vrijdag in de Volkskrant dat de Nederlandse editie van The Satanic Verses met vertraging zou verschijnen. De krant suggereerde dat de verlate publikatie het gevolg was van de omvang en de moeilijkheidsgraad van het boek, ‘en niet voorzichtigheid bijvoorbeeld, gezien de bedreigingen van fundamentalistisch-islamitische aard’. Emeis ontkent dit: ‘Ik heb de vertaling, geheel volgens afspraak, begin juli ingeleverd en inmiddels ook de drukproeven gecorrigeerd. De opmerking dat het “ambachtelijke aspect van het vertalen” voor vertraging zou hebben gezorgd, schoot bij mij dan ook flink in het verkeerde keelgat. Zo wordt de indruk gewekt dat die juffrouw het niet gehaald heeft en de vertaling blijkbaar niet aankon. Dat vind ik een aantasting van mijn reputatie.’ Ook het gerucht dat er nòg iemand ‘op de vertaling is gezet’ zit Emeis dwars. Waarschijnlijk doelen deze verhalen op de medewerking van de indoloog Theo Damsteegt die zijn bijdrage aan de vertaling al eerder in deze kolommen relativeerde. Hij verklaarde Emeis een aantal Hindi-woorden en het principe van het meervoud in deze taal, en hielp bij enkele transcripties. Normaliter zou de vertaalster zich hiervoor tot Rushdie zelf hebben gewend, ware het niet dat de omstandigheden dit nu onmogelijk maken. Emeis: ‘Verder heeft ook Fred Leemhuis, vertaler van de nieuwe Nederlandse Koran-editie, zijn medewerking verleend. Ik heb de Koran-passages die in The Satanic Verses voorkomen mogen overnemen uit zijn vertaling. Dat was buitengewoon vriendelijk van hem. Verder heb ik met hem over het duivelsbegrip in de islam gesproken en ook dat was zeer verhelderend. Maar ik heb, op basis van de informatie die Leemhuis mij verstrekte, natuurlijk wel mijn eigen beslissingen genomen.’ Het misverstand rond de vermeende vertraging van De duivelsverzen, vindt waarschijnlijk zijn oorzaak in het feit dat uitgeverij Veen de nodige discretie betracht bij mededelingen omtrent de publikatiedatum. Naar de reden daarvan is het niet moeilijk gissen.

De mooiste reisboektitel is natuurlijk Een avond in Isfahan van Cees Nooteboom, dat uit 1978 stamt. Onlangs verscheen van hem Een ochtend in Bahia, als Rainbow Pocket bij uitgeverij Maarten Muntinga. In de toekomst zullen nog twee reisboeken van Nooteboom als Rainbow Pocket verschijnen: Een middag in Bruay en Een nacht in Tunesië. Heeft Nooteboom dan destijds een vierluik geschreven, waarvan drie delen om onduidelijke reden onder het stof zijn geraakt? Dat blijkt niet het geval. De ‘middag’ (1963), ‘nacht’ (1965) en ‘ochtend’ (1968) verschenen destijds bij uitgeverij De Bezige Bij en bevatten elk een vijftigtal korte artikelen die Nooteboom schreef voor de Volkskrant, waarvoor hij de wereld rondreisde. Tien jaar later maakte Nooteboom het kwartet ‘bij toeval’ vol met Een avond in Isfahan, dat bestaat uit zeven langere reisreportages, die oorspronkelijk verschenen in Avenue. De ‘avond’ was jarenlang het enige van de vier boeken dat in druk was. Toen Nootebooms huidige uitgeverij, De Arbeiderspers, geen bezwaar bleek te hebben tegen een heruitgave van de andere drie als Rainbow Pocket aarzelde uitgeverij Maarten Muntinga geen moment. ‘Het aantrekkelijke van de boeken is dat ze zo'n uitstekend tijdsbeeld geven van het Europa van de jaren zestig,’ aldus Maarten Muntinga-redacteur Hilbrand Gringhuis. De uitgeverij heeft hoge verwachtingen van de Nooteboom-boeken als Rainbow Pocket. ‘Er is nog nooit een Rainbow Pocket verschenen waar we geen winst op hebben gemaakt.’

Er is weer hoop voor intellectueel televisiekijkend Nederland: een nieuwe Dennis Potter-serie is in de maak! Het gaat om een vierdelige serie naar Potters laatste roman Blackeyes. De schrijver heeft uiteraard zelf het scenario geschreven en voerde bovendien de regie. Blackeyes handelt overeen zevenenzeventigjarige schrijver Maurice James Kingsley, die na twintig jaar eindelijk weer een roman produceert. De Londense literaire wereld draagt hem op handen. Zijn nichtje Jessica weet echter dat Blackeyes niet Kingsleys verzinsel is, maar haar eigen levensverhaal. Een fascinerend spel van verbeelding en werkelijkheid - met hier en daar echo's van The Singing Detective - volgt. Volgens BBC-woordvoerder Bernard McCloud is de serie van vier maal vijftig minuten nog niet geheel afgerond, maar zal Blackeyes reeds dit najaar op de Britse televisie te zien zijn. Hij noemt Michael Gough, Carol Royle, Gina Belman en Nigel Planner als de hoofdrolspelers. Bij de VPRO bestaat grote belangstelling om de serie op de Nederlandse tv te brengen. Een beslissing tot aankoop is echter nog niet genomen, omdat er tot dusver nog geen beeldmateriaal van Blackeyes beschikbaar was. Dat komt pas half september vrij. Een maand later publiceert de Britse uitgeverij Faber & Fabereen filmeditie van Blackeyes. In het dankzij The Singing Detective beroemd geworden Forest of Dean, vlakbij de grens met Wales, begint het literaire toerisme inmiddels aardig op gang te komen. Naast Potter-bewonderaars uit Europa verwelkomt men daar inmiddels ook stromen Amerikanen, die precies willen weten in welke boom Philip Marlowe zat toen hij de onsterfelijke woorden ‘When I grow up, I be going to be a detective’ sprak, en waar zijn moeder werd verleid door de vader van Marc Binney. Het lijkt een kwestie van tijd voordat de eerste ‘Singing Detective Pub’ wordt geopend.

De Britse media-tycoon Robert Maxwell is boos. De reden: een drukfout in de Engelse editie van Kroniek van de twintigste eeuw. In de 35.000 onderwerpen van het kolossale boek komen vier verwijzingen voor naar ‘Robert Maxwell’. Drie ervan hebben betrekking op de krantenbaron zelf, een vierde op iemand met dezelfde naam, doch met de professie van Russisch spion. Ten gevolge van een zetfout, lopen die vier verwijzingen in de index door elkaar, zodat er misverstanden mogelijk zijn. Maxwell wil nu dat het boek uit de handel wordt genomen. Derrick Mercer, redacteur van de kroniek, tegen de Sunday Times: ‘Wij accepteren niet dat de verwijzing beledigend is. Het boek is nu zeven maanden op de markt en we hebben er 350.000 van verkocht zonder dat iemand de ene Maxwell met de andere heeft verward.’ Een proces is in de maak. De Nederlandse Kroniek, uitgegeven door Agon, blijft gespaard voor Maxwells maatregelen. Ieder Westeuropees land brengt zijn zelfstandig geredigeerde Kroniek van de twintigste eeuw-versie uit binnen de standaardformule. Nederland was in 1984 het eerste buitenland dat het Duitse initiatief van Harenberg uit 1982 navolgde. In de Agon-editie komt de naam Maxwell zelfs niet voor.

Martin Ros is hard op weg om de Pierre Janssen van het Nederlandse boek te worden. Hij schrijft zelf boeken, geeft als hoofdredacteur van De Arbeiderspers boeken uit, heeft een column over boeken in Hervormd Nederland, krijgt wellicht een op zijn ideeën geïnspireerde boekenreeks bij uitgeverij De Prom, is bezig met een boek over het Rijke Roomse leven voor uitgeverij Arbor, en praat elke zaterdagmorgen over boeken in zijn TROS-radioprogramma Van boeken bezeten. Enkele jaren terug presenteerde hij voor de AVRO-televisie een zestal boeken-specials, ook onder de titel Van boeken bezeten, en daar lijkt nu een vervolg op te komen bij de TROS. Ros haast zich desgevraagd om te verzekeren dat ‘er nog niets rond is’, dat ‘er alleen nog maar polsende gesprekken zijn’, en dat ‘er eerst nog financiën geregeld moeten worden’, maar geeft toe dat de intentie er is om een nieuw tv-programma over boeken te gaan brengen: ‘Als dat programma er komt, is het mijn bedoeling om een soort kruising te maken tussen mijn themagerichte, eerdere serie, en een praatprogramma als dat van Pivot, op de Franse televisie. En dat natuurlijk met veel entertainment en populariserende informatie op niveau, gericht op actualiteit en wat er gebeurt in de boeken zelf. Net als bij de radio wil ik ook díe mensen zien te bereiken die niet alle bijlagen lezen, en slechts zelden in de boekhandel komen. Dat is leesbevordering ja, en daar wil ik me graag voor inzetten, vanaf de zijlijn of, en zo mogelijk, met mijn eigen programma. Het water staat me nu al in de liezen.’