Toen vroeger
Ze sterven uit, de oud-Indischgasten van het splitje, de soos, de langzaam wiekende propellor aan het plafond. En de oud-Indischgasten van de eenzame controleursposten, de afgelegen ondernemingen, de zendings- en missieposten. Drieëndertig jaar geleden richtte de in Nederland terecht gekomen Indische journalist Tjalie Robinson het blad Tong-Tong voor hen op, en vulde het tot ruim na zijn dood voor een groot deel zelf met zijn herinneringen aan Jakarta en zijn pogingen om de in Nederland terecht gekomen Indische mensen een identiteitsgevoel te geven. Het heet nu Moesson en hun heimwee naar Toen Vroeger vult nog elke twee weken het blad. Maar er is een subtiel verschil tussen Indische mensen en totoks. Indisch zijn degenen die in Nederlands-Indië geboren werden en daar opgroeiden, vaak uit gemengde huwelijken. Totoks zijn Hollanders die op volwassen leeftijd naar Indië trokken, op zoek naar avontuur, op zoek naar werk (crisistijd), om snel rijk te worden, of uit idealisme. Ook deze Hollanders hebben hun heimwee en hun herinneringen, maar ze zijn toch altijd outsider gebleven en in een blad als Moesson komen ze weinig aan het woord.
Enige tijd geleden verschenen er in NRC Handelsblad interviews van Sasza Malko en Carolijn Visser met bejaarde oud-Indischgasten, meestal uit de totok-hoek. Ze zijn (aangevuld met niet eerder gepubliceerde gesprekken) gebundeld onder de titel Herinneringen aan ons Indië (Sijthoff, 167 p., f 24,50). De gesprekken zijn gesorteerd in rubrieken: de avonturier, de planter, het bedrijfsleven, de militair, de geestelijke, enzovoort. Bedoeling van de interviewers was het vastleggen van herinneringen aan een voorbije tijd: het dagelijkse leven in de steden en de buitengewesten, de vreemde cultuur en hoe men daarop reageerde. En er is iets mis mee. Op de televisie zie je nogal eens vraaggesprekken waaruit de interviewer zijn vragen heeft weggeknipt, zodat een monoloog overblijft die niet helemaal deugt, want je kunt toch zien dat de ondervraagde af en toe van zijn apropos wordt gebracht, uitleg geeft, op een zijspoor raakt. Dat effect zit ook in veel van deze interviews, die daardoor wat rammelen. Mogelijk hebben Malko en Visser ook pech gehad met de keus van hun informanten, want geen van de vraaggesprekken leverde anekdotes op die mij na lezing bijbleven.
HV
Aan deze pagina werkten mee: Mariëtte Haveman, Chris van der Heijden, Hans Vervoort, Joost Zwagerman.
Auteursrechtelijk beschermd