Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 2]

Ter zake

Hans Bouman & Ed van Eeden

De absolute hype van de American Booksellers Association-beurs in juni was, zoals eerder in deze kolommen gemeld, het toen nog niet eens voor publicatie gereed zijnde Streets of the Heart van de Engelse schrijver Hanif Kureishi. Tijdens de ABA hield Kureishi's agent Deborah Rogers de internationale belangstelling nog op een afstand: eerst moest het boek af zijn, dan pas kon er per land op geboden worden. Hoewel de roman, die nu London Kills Me schijnt te gaan heten, pas half augustus definitief gereviseerd is, zijn de rechten voor het Nederlandse taalgebied toch al geveild. Op maandag 17 juli eindigde een nek-aan-nek-race tussen verschillende uitgevers uiteindelijk in het voordeel van Unieboek. Dit fonds, dat het werk gaat onderbrengen bij het imprint Het Wereldvenster, betaalde het voor Nederlandse begrippen ongehoord hoge bedrag van f 34.000 voor een ‘Kureishi-pakket’, bestaande uit: de roman, een nog gedeeltelijk te schrijven verhalenbundel, en de filmscripts van My Beautiful Launderette en (While London sleeps) Sammy and Rosy Get Laid. Unieboek-directeur Toine Akveld laat weten dat hij pogingen zal ondernemen om de auteur in september naar Nederland te halen. Kureishi kan dan als vertegenwoordiger van de nieuwe Britse cinema te gast zijn op de Nederlandse Filmdagen, die dit jaar in het teken staan van het schrijven van scenario's.

Het Zuidamerikaanse regenwoud wordt in een schrikbarend tempo afgebrand en gekapt, waardoor het eco-systeem van de aarde onherstelbaar verwoest wordt. Een van degenen die al vroeg opstonden tegen deze massamoord op termijn was de Braziliaanse rubbertappers-vakbondsleider Francisco Mendes Filho, beter bekend als Chico Mendes. Hij werd de eerste eco-martelaar, toen hij in december vorig jaar door pistoleiros van de bos-mafia werd neergeschoten. Mendes is echter niet alleen het internationale symbool van verzet tegen de vernietiging van de regenwouden, maar ook de inzet van een groteske wedloop op het Grote Geld. Milieu is namelijk in de mode. Het gevolg is dat er momenteel wereldwijd gevochten wordt om de rechten van een drietal boeken die alle over Mendes handelen en het regenwoud als decor hebben: The World Is Burning van de Amerikaanse journalist Alex Shoumatoff, O homem da floresta, van de Braziliaanse romancier Marcio Souza, en Death in the Rain Forest van de Amerikaanse milieu-reporter Andrew Revkin. Als vierde boek in dit rijtje zou men het regenwoud-fotoboek van de popmusicus Sting kunnen zien, maar dat gaat niet expliciet over Mendes. Amerikaanse en Europese uitgevershuizen zijn verwikkeld in een wilde dans om de naar hun mening beste van de drie genoemde titels. De advocaat van de familie Mendes is door zijn opdrachtgevers ontslagen omdat hij teveel op eigen houtje handelde, maar gaat rustig door met onderhandelingen. Intussen hebben zich ook film-maatschappijen gemeld. Souza's boek wordt verfilmd door een Brits/Braziliaanse produktie-maatschappij en heeft de steun van de Chico Mendes Foundation, voorgezeten door Mendes' weduwe. Voor Shoumatoffs boek heeft zich echter Steven Spielberg gemeld, met Robert Redford als regisseur. Mocht Shoumatoff met hen niet rond kunnen komen, dan zijn er nog acht andere geïnteresseerden. In Nederland trekken de stofwolken langzamerhand op: Stings fotoboek gaat naar M&P-uitgevers, Bruna is in de markt voor Revkin, Amber heeft Souza's boek gekocht, en verschillende uitgevers draaien nog om Shoumatoff heen. Voor al dat papier zal nog heel wat bos gekapt moeten worden.

Medio oktober krijgt het centrum van Amsterdam er een derde grote boekhandel bij. Op de hoek van de Kalverstraat en het Spui zal dan Sherratt & Hughes worden geopend, een dochter van de Engelse boekhandelsketen W.H. Smith. Sherratt & Hughes zal zich geheel richten op Engelstalige boeken, en daarbij de Nederlandse regels in acht nemen. Dat betekent onder andere dat men niet rechtstreeks, buiten de Nederlandse importeurs om, boeken uit Engeland en de Verenigde Staten zal betrekken om die onder de officiële prijs te verkopen. Van Ditmar, Nilsson & Lamm en Penguin Nederland hoeven dus niet bang te zijn dat hun alleenrechten zullen worden geschonden. Sherratt & Hughes zou echter wel een bedreiging kunnen vormen voor de twee andere grote boekhandels in het hart van de hoodstad: Athenaeum Boekhandel en Scheltema Holkema Vermeulen. ‘Het is inderdaad niet zo dat we staan te springen van blijdschap dat er een concurrent bijkomt’, geeft Herm Pol van Athenaeum toe. ‘Het verbaast ons echter wel dat ze komen. Het lijkt erop dat ze weinig marketing hebben gedaan. Ze komen in een prachtig pand, maar in de Kalverstraat lopen volgens mij niet zoveel potentiële boekenkopers, zeker niet van wetenschappelijke boeken. Daar komt bij dat ze daar Engelstalig personeel willen neerzetten, wat mij nogal vreemd lijkt. En als ik dan in Engelse kranten lees dat ze het eerste jaar al meteen een omzet van 5 of 6 miljoen beogen, heb ik daar weinig hoop op.’ Pol verwacht niettemin een nadelig effect op de omzet van Ahenaeum Boekhandel, die qua verkoopaantallen voor ongeveer 60% afhankelijk is van Engelstalige boeken. ‘Als bij ons Schama uitverkocht is en Sheraton & Hughes heeft het op voorraad, koopt men het daar. Zo gaat dat.’

Enkele maanden geleden nam de Zutphense boekhandelaar Ad ten Bosch uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep over. Vorige week werd door de vernieuwde uitgeverij een fraai pand aan de Amsterdamse Groenburgwal in gebruik genomen. Het lijkt er dus op dat er weer vertrouwen in de toekomst is bij de tot voor kort kwijnende kwaliteitsuitgever. Ten Bosch: ‘Ik denk inderdaad dat we na een tijd van onzekerheid en onduidelijkheid weer op de goede weg zijn. Er is gedurende de afgelopen periode nogal getrokken aan verschillende van onze auteurs, maar inmiddels hebben we een aantal dingen rechtgezet.’ Tot de namen die Athenaeum-Polak & Van Gennep kwijt dreigde te raken, behoorden James Purdy, Marguérite Yourcenar en Elias Cannetti. ‘Sommige uitgevers hebben nogal onbehoorlijke methoden gebruikt in hun pogingen deze auteurs in hun fonds te krijgen’, aldus Ten Bosch. ‘Je kunt rustig stellen dat ik de laatste zes maanden bijna voortdurend bezig ben geweest die dreiging het hoofd te bieden en allerlei mondelinge afspraken schriftelijk vast te leggen.’ De uitgever/boekhandelaar, die per week voortaan vijf dagen in Amsterdam zal doorbrengen en twee in Zutphen, benadrukt dat het behoud van Athenaeum-Polak & Van Gennep voor een groot deel te danken is aan Rob Polak sr., de broer van oprichter Johan Polak. ‘Er wordt in de uitgeverswereld wel eens gemakkelijk gezegd dat Rob Polak het niet kon bolwerken, maar hij heeft in stilte veel goed werk gedaan. Dankzij zijn arbeid kunnen wij de zaak nu weer uitbouwen.’

Het boekje Wat is er mis met The Satanic Verses van Salman Rushdie? van de journalist Ad van Dongen is ondanks de enorme publiciteit rond de affaire-Rushdie een commerciële mislukking geworden. Het boekje werd door verschillende boekhandels niet in de verkoop genomen omdat het kwalitatief niet goed genoeg werd geacht, en bovendien een goedkope manier leek om te profiteren van het feit dat het leven van de schrijver werd bedreigd. Samensteller Van Dongen schreef de tekst in twee dagen, zodat het zo snel mogelijk op de markt kon worden gebracht. Ondanks herhaalde pogingen bleek het niet mogelijk de heer Henk Kapma van de Groningse uitgeverij De Haan, die Van Dongens boekje publiceerde, voor commentaar te bereiken. Overigens is er inmiddels een tweede boek over de kwestie in de maak. Dat zal in augustus verschijnen bij uitgeverij Van Gennep in Amsterdam. Het gaat om een vertaling van de Engelse bundel The Rushdie File dat in het Nederlands onder de titel Het internationaal Rushdie-dossier wordt uitgegeven. De bundel is een verzameling commentaren, discussiebijdragen en krante-artikelen, bijeengebracht door Lisa Appignanesi en Sara Maitland. In Engeland verschijnt het boek later deze maand, bij de Londense uitgeverij Fourth Estate. Van Gennep zal de Nederlandse editie iets inkorten, maar verwacht toch nog op een boek van ongeveer 220 pagina's uit te komen. Er werken drie vertalers aan The Rushdie File: Irene Eichholtz, Tinke Davids en Wim Klaveren. Op die manier hoopt Van Gennep de vertaling ongeveer tegelijk op de markt te hebben met de Nederlandse editie van Rusdhie's roman, De duivelsverzen, dat het bij de aanbieding aan de boekhandel uitstekend heeft gedaan. Rushdie zelf schrijft momenteel weer met een zekere regelmaat boekbesprekingen voor het Britse zondagsblad The Observer.