Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 5]

‘Soms hoorde ik die Ford Mustang op het grind, en dacht: o mijn god, daar komt hij weer’
Gesprek met Gerald Clarke, de biograaf van Truman Capote

Twaalf jaar werkte Gerald Clarke aan zijn biografie over Truman Capote. Het boek verscheen vorig jaar, vier jaar na diens dood. R. Ferdinandusse besprak het in de Boekenbijlage van 8 oktober 1988. Nu is de Nederlandse vertaling verschenen: Truman Capote. Een biografie, bij Veen (624 p., f 49,50). Bas Heijne sprak met Gerald Clarke, de biograaf die te veel toegang had tot zijn object.

Bas Heijne

In de interviews die Truman Capote vlak voor zijn dood aan de journalist Lawrence Grobel gaf, kwam ook zijn toekomstige biograaf ter sprake: ‘Deze Gerald Clarke die een boek over mij aan het schrijven is... ken je hem? Hij is een van de belangrijkste journalisten van Time magazine. Hij is echt een heel goede schrijver. Dat boek van hem, dat kan maar beter fantastisch zijn, want hij heeft er acht jaar aan gewerkt. Zo'n research heb ik nog nooit meegemaakt.’ Gerald Clarkes biografie over Truman Capote is in meer dan een opzicht een interessant boek: hij beschrijft de opkomst en ondergang van het enfant terrible van de Amerikaanse letteren zonder toe te geven aan de roddelzucht die onlosmakejijk met zijn onderwerp verbonden lijkt. Bovendien weet hij zijn verhaal te vertellen zonder te pas en te onpas steun te zoeken bij Freud, de schutspatroon van de moderne Amerikaanse biografie. In Capote spreken de feiten voor zichzelf.

U heeft zoveel jaren aan het leven van een ander besteed. Dat is geen werk meer, dat is een obsessie.

‘Laat ik vertellen hoe het begonnen is. In het begin van de jaren zeventig schreef ik een reeks schrijversportretten voor Esquire. Gore Vidal, P.G. Wodehouse, Nabokov, Allan Ginsburg en ook Truman. Het stuk over Truman schreef ik in 1972. Het klikte wel tussen ons. Enkele jaren daarna vroeg een uitgever me of ik een boek over Truman wilde schrijven. Ik belde hem en vroeg of hij zijn medewerking wilde verlenen. “Sure,” zei hij meteen. Ik dacht dat het een heel gemakkelijk boek zou worden om te schrijven. Ik beschikte over een jarenlange journalistieke ervaring. Truman was de meest geïnterviewde schrijver in de geschiedenis. Daar kwam tenslotte nog bij dat Truman en ik allebei een zomerhuisje op Long Island hadden, nog geen drie kilometer van elkaar. Dat wordt gemakkelijk, dacht ik. Veel gezellige lunches op de veranda of in sjieke restaurants in New York, alles aftrekbaar als onkosten.’

Dat viel tegen.

‘Ja, ten eerste vertelde Truman in al die interviews lang niet altijd de waarheid. Het grote probleem was om erachter te komen wat wel klopte en wat niet. Maar het belangrijkste was dat ik, toen ik in 1974 begon, niet besefte dat Truman aan het begin stond van de meest dramatische periode in zijn leven, die uiteindelijk tot zijn ondergang leidde. Als ik nu terugkijk, zie ik niet hoe ik dat had kunnen voorspellen. Je kunt je nu moeilijk voorstellen hoe goed Truman in die periode zijn eigen leven in de hand had, hoe populair hij was, hoe gezocht. Aan het einde van de jaren zestig, na het verschijnen van In Cold Blood en zijn Black-and-White-bal in het Plaza Hotel, was Truman eenvoudig de beroemdste schrijver ter wereld. Niet alleen in Amerika, maar overal. Vanuit werkelijk alle hoeken van de wereld kwamen mensen naar dat bal. Veel mensen kunnen zich dat maar moeilijk voorstellen, die zien hem zoals hij tijdens zijn laatste jaren was, als een soort schertsfiguur.

Die laatste jaren waren niet gelukkig. Truman had alles gekregen wat een schrijver zich kon wensen. Hij had geld, veel geld, en alle roem die hij als kind gewild had. Iedereen wist wie hij was, niet alleen lezers. Wanneer ik samen met hem in New York over straat liep, werd er voortdurend naar hem geroepen, door taxichauffeurs, stratemakers, altijd met genegenheid. De internationale jetset vertroetelde hem. En toch was het niet genoeg. Zijn behoeften waren overzadigbaar, zijn behoefte aan liefde, aan roem. Alleen zijn behoefte aan geld niet. Geld kon hem niet veel schelen.’

Verslaafd

Zou je niet kunnen zeggen dat die publieke persoonlijkheid van hem, verslingerd aan het leven in het openbaar, wraak genomen heeft op de schrijver Capote?

‘Dat valt moeilijk te zeggen, want je kunt de twee niet scheiden. Men zegt vaak, als Truman maar nu, net als zoveel schrijvers, op het platteland was gaan zitten en gewoon geschreven had. Maar dat deed hij ook wel, in dat huisje op Long Island en ook in Zwitserland. Maar lang hield hij dat nooit vol. Een deel van Truman, de helft van Truman, was society. Zo zat zijn persoonlijkheid in elkaar, hij was Truman niet geweest, wanneer hij van zichzelf een kluizenaar had gemaakt. Zijn roem heeft dat proces van aftakeling waarschijnlijk wel versneld. Maar roem werkt verslavend, net als cocaïne. Truman was verslaafd. Hij klaagde vaak tegen me: “O, ik durf geen krant meer open te slaan, want ze schrijven weer over me, allemaal akelige dingen, het is zo pijnlijk.” En toch nam hij iedere dag weer alle kranten door om te kijken of er niet iets over hem in stond.’

Dat maakte het zo moeilijk voor hem om zijn grote roman, Answered Prayers te schrijven. Het thema moest immers zijn: er zijn meer tranen vergoten over verhoorde gebeden dan over onverhoorde. Capotes eigen leven vormde daar de volmaakte illustratie van.

‘Ja, en wat mij blijft bezighouden, is dit. Na de dood van Truman kreeg ik beschikking over zijn papieren. Daaronder bevonden zich de notities die hij over Answered Prayers had gemaakt, al in 1958. Dat was een gelukkige periode in zijn leven. Hij zat in Griekenland, Breakfast at Tiffany's was voltooid maar nog niet uitgegeven, hij had nog niets eens het idee voor In Cold Blood. Truman was beroemd, het ging hem goed, en toch werd hij toen al achtervolgd door het thema van Answered Prayers. Het was alsof hij het zag aankomen. En inderdaad, zodra In Cold Blood verscheen, op het hoogtepunt van zijn roem, begon de neergang.’

Gerald Clarke
steye raviez

Uit uw biografie blijkt hoe funest de invloed van In Cold Blood geweest is op Capotes geestesgesteldheid.

‘Hij dacht aanvankelijk dat het een gemakkelijk klusje zou worden. Hij ging naar Kansas voor de moordenaars gepakt waren. Hij was bijna klaar met zijn research toen ze gepakt werden. Dat betekende dat hij weer helemaal opnieuw moest beginnen. Hij moest meemaken hoe zij in de loop der jaren steeds weer in hoger beroep gingen. Dat duurde vijf jaar. Het bracht Truman op het randje van de waanzin. Hij wist dat hij rijk en beroemd zou zijn als het boek uitkwam, hij wist dat hij een meesterwerk in handen had. Iedereen wist dat. Het was het meest besproken ongepubliceerde boek dat ik ken, een gegarandeerde best-seller. En toen vroegen ze hem hun executies bij te wonen, het hangen van twee mensen met wie hij een soort vriendschap had gesloten. Dat gaf hem de genadeslag.’

Er was natuurlijk ook sprake van een zekere ambivalentie. Aan de ene kant was hij bevriend met ze en wilde hij dat ze zo lang mogelijk zouden leven, aan de andere kant, als schrijver, wilde hij dat ze opgehangen werden, zodat hij zijn boek zou kunnen afmaken.

‘Ja, dat is waar. Hij voelde zich vreselijk schuldig, en bleef zich schuldig voelen. En hij heeft ook al die tijd tegen hen gelogen. Het was een gruwelijk, onoplosbaar dilemma. Hij had het boek eerder af kunnen maken, vóór de dood van de moordenaars, dan had hij ook een bestseller gehad. Veel schrijvers zouden dat gedaan hebben, denk ik, maar Truman was een kunstenaar en moest een artistiek bevredigend einde hebben.’

Benauwend

Was u er zich van bewust dat u min of meer moest doen wat Capote niet gelukt was, met andere woorden, dat uw boek eigenlijk was wat Answered Prayers had moeten zijn?

‘Ja. Halverwege tenminste. Ik begon er heel onbevangen aan, zoals ik zei. Daarbij namen veel mensen me niet serieus wanneer ik hun vertelde dat ik aan een boek over Truman bezig was. Maar toen ik er helemaal in zat en Trumans echte vader ontmoette en zijn stiefvader, met wie ik heel wat tijd heb doorgebracht in het diepe zuiden, en zoveel andere mensen uit Trumans leven, allemaal ongelofelijke personages, begreep ik wat een prachtig verhaal ik kon vertellen, een verhaal dat niet eerder verteld was. Zelfs Truman zelf wist een hoop dingen niet meer. Ik kreeg het er ook benauwd van, want ik begon me af te vragen of ik het wel in me had het te schrijven. En ik denk dat Truman een soortgelijke benauwdheid gevoeld moet hebben toen het moment daar was dat hij aan Answered Prayers moest beginnen. Hij had het boek al zo lang in zijn hoofd, hij had er al zo vaak over gesproken in het openbaar, wat hij nooit had moeten doen. En hij heeft de kans gehad iets waarlijk groots te schrijven. Of hij ertoe in staat geweest zou zijn, is een ander verhaal. Maar hij had schitterende verhalen tot zijn beschikking, waaruit een goede schrijver een meesterwerk had kunnen maken. Truman was zich daarvan bewust, hij wist dat hij stof had die geen enkele andere schrijver zo goed kende als hij. Truman kende die wereld van de internationale society. Dat heeft hem ook bang gemaakt, denk ik. Het werkt erg benauwend, te weten dat je een meesterwerk moet schrijven.’

Capote werd door zijn society-vrienden verstoten toen hij stukken uit Answered Prayers publiceerde. In uw biografie komen ze allemaal opnieuw voor, nog minder verhuld. Waren er veel boze reacties?

‘Een paar, ja. Maar je kunt nooit voorspellen hoe mensen zullen reageren. Ik heb Gore Vidal een exemplaar gestuurd. Hij schreef me dat hij samen met zijn advocaat door mijn boek gegaan was en dat ik goed werk had afgeleverd. Toen ik de biografie schreef, waren er natuurlijk mensen die ik niet mocht. Maar ik heb tegen mezelf gezegd dat ik de waarheid zou vertellen, wat de gevolgen ervan ook zouden zijn. Dat klinkt misschien een beetje verwaten, maar ik heb oprecht geprobeerd mijn gevoelens voor bepaalde mensen geen rol te laten spelen. Het is zo gemakkelijk om iemand te grazen te nemen. Uiteindelijk voel je je daar altijd schuldig over en bovendien lijdt je boek eronder. Mensen hebben het door wanneer je iemand op een goedkope manier onderuit haalt.’

Was het niet moeilijk te werken aan een boek over iemand die nog leefde? Iemand met wie u bevriend was, bovendien?

‘Ja. We zagen elkaar vaak, heel vaak. We lunchten vaak op Long Island, soms iedere dag. En zelfs wanneer hij ergens anders lunchte, kwam hij daarna bij mij langs op zijn weg naar huis. Soms, wanneer ik de Ford Mustang over het grind van mijn oprijlaan aan hoorde komen rijden, dacht ik: o mijn god, daar komt hij weer. Ik bevond me in de vreemde positie, waarschijnlijk uniek voor een biograaf, dat ik te veel toegang had tot mijn onderwerp. Dan schreef ik over Truman, boven in mijn huis, en hoorde ik zijn auto aan komen rijden over het grind. En dan dacht ik: hoe krijg ik mijn boek over hem ooit af, wanneer ik steeds met hem moet praten. Want die gesprekken waren niet altijd even produktief. Wanneer Truman zich goed voelde, waren ze geweldig, maar wanneer hij gedronken had, waren ze een beproeving. Maar wanneer het slecht uitkwam, was het onmogelijk hem dat duidelijk te maken zonder hem vreselijk te kwetsen.’

Uw herinneringen aan het schrijven van de biografie Capote moeten onlosmakelijk verbonden zijn met herinneringen aan de mens Truman Capote zelf.

‘O ja. Ik mis hem. We hadden eenzelfde gevoel voor humor. Het is moeilijk om uit te leggen waarom iemand grappig is, of charmant. Truman was, hoe zal ik het zeggen, hij had een wonderbaarlijk kinderlijke manier van doen, de manier waarop hij vragen stelde, waarop hij lachte, de manier waarop hij liet blijken het allemaal niet zo serieus te nemen. Soms lachte hij zoveel dat de tranen hem in zijn ogen sprongen. Vreemd, ik heb niemand anders gekend die dat had. Ik bedoel, iemand die zo hard lacht, dat er echte tranen over zijn wangen lopen.’

■