Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Wam! Thwack!

Bas Heijne

Hij stierf op 17 september 1988, in de vroege avond. Iedereen wist dat zijn dood voorkomen had kunnen worden, maar willens en wetens werd besloten een einde aan zijn jonge leven te maken. Meer dan tienduizend lezers gaven gehoor aan de oproep om telefonisch over zijn lot te beslissen en met een krappe meerderheid van tweeënzeventig stemmen werd de knoop doorgehakt. Zodra het nieuws bekend werd, verspreidde het zich als een lopend vuurtje over de wereld: de Boy Wonder was dood.

Het vonnis werd voltrokken in het verhaal A Death in the Family, in aflevering 428 van de Batman-strip. Op zoek naar de vrouw die zijn echte moeder moet zijn, loopt Robin, de onafscheidelijke metgezel van de Batman, in een valstrik van diens aartsvijand, de Joker. Deze vileine grapjas tuigt hem af op een gruwelijke manier alvorens hem naar een andere wereld te helpen. Robin komt uiteindelijk om door een explosie, juist wanneer hij een laatste poging doet om zijn teruggevonden moeder te redden (die dat eigenlijk helemaal niet verdient). De Batman arriveert te laat en zoekt wanhopig in de puinhopen naar zijn vriend, geplaagd door schuldgevoelens. Waarom heeft hij zijn jonge en onervaren protégé aan zulke grote gevaren blootgesteld? ‘The Batman needed a Robin. But that was a different, less dangerous time. I guess the truth is that I was lonely... didn't want to go it alone. So what do I do? I bring a young innocent into this mad game...’ In de ravage die de explosie heeft aangericht, vindt hij uiteindelijk zijn dode vriend: ‘I've lost him.’ Zwijgend sluit hij het levenloze lichaam in zijn armen.

In een verontschuldigend nawoord bij de onlangs verschenen bundeling van A Death in the Family doet Dennis O'Neil, de redacteur van de Batman-strips, een poging om de brute moord op een van 's werelds oudste en populairste stripfiguren te rechtvaardigen. ‘Niet wij hebben de Boy Wonder gedood, maar de lezers.’ De weerbarstige Jason Todd was als Robin niet erg populair bij het publiek en een telefonische enquête leek een mooie gelegenheid eens de proef op de som te nemen. Maar zelfs O'Neil moet toegeven dat hij de gevolgen niet had overzien: de dood van de Boy Wonder kreeg al snel de omvang van een nationale ramp. De moord op het symbool van de Amerikaanse jeugd bleek gepleegd in een vlaag van verstandsverbijstering.

De redacteur heeft spijt, maar ook hij kan er niets meer aan doen. O'Neil ziet strips over super-helden als Batman niet als een vorm van hedendaagse mythologie, omdat ‘mythologie altijd op een of andere manier met godsdienst te maken heeft.’ Hij beschouwt ze als ‘het post-industriële equivalent van volksverhalen.’ Zulke volksverhalen moeten zich ontwikkelen willen ze tot een levende traditie blijven behoren; de dood van Robin maakt onderdeel uit van dat proces.

Het klinkt plausibel, maar het verklaart niet de schok die Robins dood teweeg bracht. De moord op deze jonge held gaat in tegen de mythe van de superheld, die nu juist altijd een zweem van onsterfelijkheid met zich meedraagt; superhelden die zomaar kunnen sterven zijn geen superhelden meer. Wat de Batman en Robin uit mijn vroege jeugd tot helden maakte, was hun onmiskenbare onschuld: hun verhouding was onschuldig, hun idealen waren onschuldig, het geweld waar ze mee te maken kregen, was tweedimensionaal en onschuldig (‘WAM! KA-POW! THAK! KAR-RUMP!’). Inmiddels treffen alle kogels doel en spat het bloed over de pagina's, zijn de opvattingen van het Dynamische Duo ondergeschikt gemaakt aan de internationale politiek (de Joker wordt ambassadeur van de ayatollah Khomeiny en geniet zodoende diplomatieke onschendbaarheid!) en niemand twijfelt er meer aan of de Batmans diepe genegenheid voor Robin is een ‘geval’ van verdrongen homoseksualiteit. En ook de Boy Wonder zelf blijkt een problemenkind geweest te zijn: achter zijn uiterlijk van all-American boy ging een weeskind met identiteitsproblemen schuil, wat tot uiting kwam in het roekeloze en licht criminele gedrag van de randgroepjongere.

Het gruwelijk toegetakelde lijk van Robin in A Death in the Family symboliseert het definitieve einde van die onschuld. Daarom reageerde het publiek zo geschokt op deze moord, die ten dele het gevolg was van hun eigen destructieve neigingen. Twintig jaar geleden zou geen enkele lezer (of kijker) er ook maar aan gedacht hebben Robin om zeep te helpen. Zijn gewelddadige dood weerspiegelt inderdaad de maatschappelijke ontwikkelingen, maar juist dat maakt hem zo tragisch. Want de Batman en zijn Robin mogen dan personages in ‘post-industriële volksverhalen’ zijn, hun relatie had wel degelijk een mythologische (en religieuze) betekenis, namelijk als Vader en Zoon.

Niet voor niets staat een treurende Batman met het ontzielde lichaam van de Boy Wonder op het omslag van A Death in the Family afgebeeld in de houding van een onvervalste Pietà; daardoor krijgt deze strip de allure van een profaan lijdensverhaal. De dood van Robin wordt voorgesteld als een offer, hij is gestorven als direct gevolg van de zonden van het publiek. Vergeef de lezers, Batman, want zij weten niet wat zij doen.