Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 3]

‘Er groeit altijd iets uit, er komt iets’

Diny Schouten

Tot en met zaterdag 24 juni vindt het twintigste ‘Poetry International’ plaats, het Rotterdamse festival dat in Nederland de reputaties vestigde van dichters als Breyten Breytenbach, Octavio Paz, Joseph Brodsky - die dit jaar aanwezig zijn temidden van een gezelschap van acht dichters uit de Sovjet-Unie en zo'n twintig uit verre streken als China, Malawi, Trinidad, Iran en Australië. Wat beweegt organisator-van-het eerste uur Martin Mooij? ‘Waarom zou ik niet mogen doorgaan?’

Poetry International bestaat twintig jaar, en één ding is zeker: zonder Martin Mooij zou dat geen twintig jaar geweest zijn. Sterker nog, Mooij ís Poetry. De sfeer van het Rotterdamse festival is wonderlijk: men ontkomt er niet aan associaties met bonte schoolavonden, maakt bij enig volhouden mee dat een dichter het altijd ongedurige publiek tot een geheiligde stilte dwingt, en vraagt zich af wat de zin is van het luisteren naar een dichter die je niet kunt verstaan - een bezorgdheid waaraan alom veelvuldig uiting wordt gegeven.

‘Martin Mooij is niet van Poetry weg te branden,’ liet Remco Campert - zelf met een iets kortere maar toch respectabele staat van dienst als presentator en lid van de werkgroep-Poetry - zich ooit goedmoedig ontvallen. En inderdaad, nu het hem zelf gevraagd wordt: Poetry moet altijd blijven, en Martin Mooij (58) is minder dan ooit van plan zich van zijn levenswerk te laten scheiden: ‘Het is de vraag of ik dat zelf mag beslissen, maar mijn idee is om tot mijn vijfenzestigste door te gaan.’ Voor daarna zinspeelt Mooij op een adviseurschap: ‘Een van de eerste banen die ik had was bij een heel libertaire uitgeverij. De uitgever was drieëntachtig, en ik heb toen begrepen dat leeftijd en progressieve instelling niets met elkaar te maken hebben. Waarom zou ik niet door mogen gaan?’

Na het aangezegde ontslag van Mooijs medewerkster Joke Gerritsen escaleerde twee jaar geleden een conflict tussen Mooij, toen nog hoofd sectie letteren van de Rotterdamse Kunststichting, en zijn directeur Paul Noorman. Noorman leidde destijds een bezuinigingsoperatie die de overactiviteit van de Kunststichting (vijfenzeventig personeelsleden) wat kalmeerde, wat het ontslag betekende voor vijftig mensen. ‘Noorman voerde een opdracht uit die ik nooit uitgevoerd zou hebben. Die inkrimping had ook anders gekund.’ De wegen scheidden zich: Mooij vertrok met medeneming van Poetry, waarvoor een zelfstandige stichting werd gecreëerd. De RKS verbond zich die Stichting Poetry International drie jaar te steunen met een subsidie van f 280,000, -. De continuering van dat bedrag wordt volgend jaar geëvalueerd.

De vraag naar de zinvolheid van activiteiten leidt nogal eens tot verlegenheid. Het voor festivals geschikte mooie zomerweer brengt het gesprek met Mooij onmiddellijk op het ‘allochtone’ Rotterdamse dichtersfestival Poetry Park, dat deze maand het gigantische succes beleefde van zeventigduizend bezoekers. Mooij, die er de initiator van was, maar het achterliet bij de Kunststichting, wil niet jaloers zijn. ‘Veel muziek en dans, weinig poëzie. Ik vraag me daarbij af: beantwoordt het nog wel aan zijn doel?’ Wat dat doel dan was, moet in de lucht blijven hangen: ‘Het ontstond als ideetje, door toevalligheid. Ach nee, een doel was er eigenlijk niet.’

Het praten over doel en zin van het bestaan van zijn eigen stichting blijft steken bij Mooijs onvermoeibare ijver (‘ik werk meer dan fulltime voor Poetry, ik doe niets anders’) in de verwerving van fondsen: ‘We vinden toch bij verschillende instellingen waardering? We krijgen dit jaar van WVC de inrichting van dit festival, f 85.000, -, bovenop de twee ton die we structureel van WVC krijgen. We krijgen f 30.000, - van Internationale Samenwerking, maar ook een aanzienlijk bedrag van Premium Erasmianum. Dat contact is met óns gezocht, ik wist niet eens dat die stichting die mogelijkheden had. Het Prins Bernhardfonds was dit jaar bereid om ons drukwerk te betalen. Wanneer men op totaal verschillende plekken het belang van ons festival erkent, dan denk je toch, nou goed, dan zal het toch wel enige waarde hebben, van enige betekenis zijn.’

Is f 600.000, - niet erg veel geld voor een festival dat per avond gemiddeld driehonderd bezoekers telt?

foto bert nienhuis

Martin Mooijs geloof in zijn schepping Poetry International

‘Vind je dat? Ik vind het níét duur. In dat geld zitten twee salarissen, de huur van ons kantoor en alles wat daarbij komt. Er wordt altijd gezegd: dat festival is zo duur. Dan vraag ik me af, wát is dan eigenlijk zo duur. Hoe zou je een internationaal festival willen opzetten dat goedkoper is? Ik denk dat onze organisatiekosten helemaal niet zo hoog zijn. Bovendien doen we verschrikkelijk veel moeite om buiten de structurele subsidies andere bedragen te vinden. Dat gaat de ene keer goed en de andere keer niet goed. Er is toch niemand die het verboden wordt om hetzelfde te doen?

De bezoekersaantallen, zijn die wel zo laag, vraag ik me af. Vorig jaar werden we erg bemoeilijkt door de kampioenschappen Europees voetbal, dat was écht zo, want het publiek kon de schouwburg niet eens bereiken. We hebben meestal driehonderd, maar vaak ook zevenhonderd, een enkele maal boven de duizend mensen. Ik vraag me af of dat weinig is: van een gedichtenbundel is de oplage meestal driehonderdvijftig.’

Nauwe contacten

‘Met het geld dat we krijgen moet natuurlijk meer gebeuren dan een week poëzie. Door de Russen die dit jaar komen, weten we dat er in Moskou belangstelling is om iets dergelijks te organiseren waar ze onze hulp mogelijk kunnen gebruiken. We waren betrokken bij het opzetten van een festival in Mexico, we hebben in Indonesië dingen gedaan, er waren de laatste jaren nauwe contacten met China, die zullen nu wel kapot zijn. Zonder dat dat echt onze opdracht is geweest doen we een stukje promotie van de Nederlandse literatuur in het buitenland, samen met Joost de Wit van de Stichting voor Vertalingen. Er groeit altijd iets uit, er komt iets.

Het is mijn geloof dat je nooit van tevoren weet welke kant dingen op gaan. Soms gaan dingen een heel andere kant uit. We zijn dit jaar met een experiment bezig: Poetry on the Road. Ik heb de indruk dat dat mogelijkheden heeft. Deze week zijn er Poetry-avonden in Enschede en Assen. Ik las dat ook Eindhoven een dependance wil van Poetry International, en we weten dat er belangstelling is in Straatsburg. Ik denk dat je op die ontwikkelingen moet inspelen. Dat is geloof ik ook het meningsverschil met de directie van de kunststichting, ik ben veel speculatiever. Men wil altijd dingen zo van tevoren weten. Er zijn steeds veranderingen, en daarvoor moet je openstaan.’

Heb je jezelf dat elk jaar voorgehouden, dat er ‘iets komt’? Wat is er gekomen?

‘Er kómt ieder jaar iets uit. In '74 was er al een nummer van Akzente, het belangrijkste Duitse literaire tijdschrift, aan Poetry gewijd. Het helpt toch een beetje mee om een stukje Nederlandse literatuur in het buitenland te brengen? Je moet de dingen doen waarvan je vindt dat ze er moeten zijn. Het Poetry Exchange Programme dat blijkt te werken, dat is een uitvloeisel van onze vertaalprojecten. Dichters, geen professionele vertalers, vertalen elkaar op grond van basisvertalingen en houden elkaar gedurende het jaar op de hoogte. Door het Exchange Programme verschijnt nu een bundel van Judith Herzberg in Turkije.

Die uitbreidingen naar Assen, Enschede en Brabant, natuurlijk hebben die zin. Stel dat de contacten met China door zouden zijn gegaan, dan zouden we volgend jaar een Chinese avond hebben gehad. De Chinezen bleken bereid om de kosten voor hun rekening te nemen én bereid te zijn om iedere deelnemer een opdracht te geven een publikatie over Nederland te maken. Zo ver waren we. Maar er was een voorwaarde: dat ze ook op andere plaatsen in Nederland zouden komen, niet alleen die ene stad. Wel, Enschede wordt een heel groot regionaal centrum. Dan denk ik, dat zijn geen afleggertjes van Rotterdam, daar ontwikkelen zich eigen activiteiten. Een volgende stap is dat je dat ook in Antwerpen, Gent of Brussel zou kunnen gaan doen. Dan denk ik, zo'n bureautje als van ons heeft dus tóch levensvatbaarheid.

Overigens: ik reis weinig, anders dan men denkt. Die reizen duren niet zo lang. Zo'n reis naar China gaat met de goedkoopste vlucht, die reis kostte nog geen drieduizend gulden, het verblijf daar werd betaald, en ze namen me nog kwalijk, dat ik maar zo kort bleef.’

Beïnvloedt dat uitgenodigd-zijn niet de keuze van de dichters?

‘Kijk naar onze lijst, zou ik zeggen.’

Daarover hoor ik nogal eens: Martin Mooij kiest dichters omdat ze gevangen hebben gezeten, of geen publikatiemogelijkheden hebben.

‘Nee. Iemand wordt voor zijn poëzie uitgenodigd. Het eregeld dat is iets anders en niet door mij ingesteld, maar door de Kunststichting. Wat wel zo is, is dat je nu eenmaal te maken krijgt met gevangen dichters, dichters die hun land niet uit mogen. We hebben wel eens uitgerekend hoeveel mensen die wij uitnodigden, moeilijkheden hebben gehad. Het bleek om zesentwintig procent te gaan. Het eregeld blijkt, hoe bescheiden je dat ook moet zeggen, effectief. We zeggen heus niet: o, daar hebben we weer een slachtoffer. Ik kan niet ontkennen dat ik politiek geïnteresseerd ben, en ik heb dat nooit buiten mijn werk gelaten. Dat heeft met mijn achtergrond te maken. Ik ben oorlogskind en heb na de oorlog contact gehad met Jef Last, degene die mij in contact bracht met buitenlandse auteurs en me leerde dat er buiten de Nederlandse literatuur, hoe belangrijk die ook is, nog andere literaturen zijn. Wie er komen, dat bepaal ik niet alleen. De werkgroep stelt de namen vast. Daar zit Campert in, en Bernlef, Willem van Toorn, Eddy van Vliet. Er zijn wel situaties voorgekomen waar wij op het laatste moment een beslissing moesten nemen, maar ik kan er heus niet zomaar een partijtje dichters extra bij uitnodigen. Behalve vanavond, voor het openingsbal, dat is onze keuze. Daarom zijn Jules Deelder en Johnny van Doorn er, en Cor Vaandrager - die mag vijf minuten, heb ik met hem afgesproken. Op de openingsavond wilden we vooral veel vertrouwds. De meeste dichters die deze week optreden zijn hier niet eerder geweest. Ik vind het heel gewoon dat je dan voor zo'n eerste avond mensen uitnodigt die vertrouwd zijn, zodat je je eigen vrienden om je heen hebt. En trouwens: Deelder en Johnny van Doorn hebben in het verleden heel veel voor Poetry gedaan.’

Poëzieboekhandel

Martin Mooij kent zijn jeugdherbergvaderlijke, zachtzinnige reputatie: ‘Ik ben verlegen.’ Te humaan? Mooijs echtgenote Conny is vrijwilligster bij Poetry International en beheert de Stichting Woutertje Pieterse in Poëzie, de poezieboekhandel waarmee Poetry intensief samenwerkt, zoon Marc helpt (‘van kind af aan’) bij de festivalinrichting, de publikaties en het archief. Het aanstippen van personele verbindingen verwondt: ‘Waarom mag dat niet? Over Woutertje Pieterse zijn zoveel misvattingen. Ik heb dat niet opgericht, drie jonge Rotterdamse dichters zijn ermee begonnen. Ze kregen subsidie van de Rotterdamse Kunststichting, want Gerrit Borgers, die toen voorzitter was, vond dat je zoiets altijd moet stimuleren. Maar toen zagen die jongens dat ze elke middag in die winkel moesten zitten. Toen zei mijn vrouw: ik ga ze wel helpen. Vrouwen hebben wat dat betreft meer geduld. Later ben ik min of meer tegen mijn zin in het bestuur gezet, ik ambieer helemaal geen bestuursfuncties. Woutertje Pieterse bestaat nog steeds na vijftien jaar. Veel wordt er niet verkocht, maar je kunt er erg veel doen. En omdat het er toch is organiseer ik veel dingen daar. Ze zaten in een renovatiepand, de gemeente heeft zelf gewild dat ze in een beter pand kwamen en heeft de hogere huur gegarandeerd. Dat is het échte verhaal. Hoogstens heb ik ertoe bijgedragen dat het niet ten onder is gegaan. Er worden daar nu een heleboel dingen voor Poetry gedaan, het vertaalproject wordt daar gehouden, en voor ons reservoir van vrijwilligers putten we eruit. Alweer: we maken gebruik van wat zich aanbiedt. Wat dat betreft lijkt mijn geschiedenis op die van Rotterdam, dat groeide ook vol met dingen die ze helemaal niet wilden hebben.’

■