Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

‘Pas jij op de procenten, Brian, dan passen wij wel op de muziek’
De biografie van de man die achter de Beatles verdween

Brian Epstein The Man who Made the Beatles door Ray Coleman Uitgever Viking, 496 p. Importeur Penguin Nederland, f 65,50

Jaap Boots

Ergens in het studiejaar 1956-57 speelt de dan eenentwintigjarige Brian Epstein, student aan de Royal Academy of Dramatic Art in Londen en de latere manager van The Beatles, de rol van Constantin in De meeuw van Tsjechov. In het toneelstuk zit een scène waar Constantin zijn geliefde vertelt hoezeer hij zijn moeder vereert, waarop zij zich walgend van hem afkeert. Constantin probeert dan zelfmoord te plegen, maar raakt slechts gewond aan het voorhoofd. Als zijn moeder hem daarna wil troosten en verzorgen krijgt Constantin een woedeaanval en rukt tierend het verband van zijn voorhoofd.

De première van de film Help, 29 juli 1965. De Beatles en Brian Epstein worden voorgesteld aan prinses Margaret en Lord Snowdon

Epstein speelde deze rol volgens zijn biograaf Ray Coleman zo overtuigend dat het beangstigend was, zo meldt hij in zijn vuistdikke biografie Brian Epstein. The Man who Made the Beatles. Hij citeert een toenmalige medestudente van Epstein: ‘It was actually getting rid of something in Brian. I thought: wait, this is not acting. It was obviously therapeutic to him.’

Een interessant (psychologisch) gegeven voor een biograaf zou je zeggen, het acteren van Epstein in De meeuw. Maar helaas, Coleman werkt het niet verder uit. In plaats daarvan geeft hij een verslag van het problematische drinkgedrag van Epstein. Het is niet de enige kans die Coleman heeft laten liggen om van The Man who Made the Beatles meer dan zomaar een biografie te maken.

Zo verzuimt hij eveneens een sluitende verklaring te geven voor de fascinatie van Epstein voor The Beatles, een fascinatie die aanvangt als hij hen voor het eerst ziet spelen in The Cavern, een vochtige en dampende kelderclub in een achterafstraatje van Liverpool. Dat Epstein op de eerste plaats ondersteboven was van de muziek van het viertal lijkt onwaarschijnlijk, maar toch doet Coleman het voorkomen alsof Epstein bij dat eerste bezoek aan ‘the best of all cellars’ voornamelijk zijn oren heeft gebruikt: ‘There was songwriting energy within the group,’ parafraseert Coleman de gedachten van de aanstaande manager. ‘He was flummoxed. They could handle ballads as well as beat,’ enzovoort.

Onzin. Epstein mocht dan de succesvolle manager van een van de grootste platenzaken van Liverpool zijn geworden nadat hij gesjeesd was van de toneelschool, hij had de ballen verstand van rock 'n' roll. Toen hem in 1964 - hij was toen al drie jaar manager van The Beatles - voor het radioprogramma Desert Island Disc werd gevraagd welke tien platen hij mee zou nemen naar een onbewoond eiland was er maar één rocknummer bij (She's a Woman van The Beatles). De rest was klassiek. Hij hield van ‘mooie muziek’. Immers, hij was een man met stijl en smaak. Afkomstig uit een redelijk welgestelde joodse familie, ging hij altijd onberispelijk gekleed-en was hij al op jonge leeftijd de gelukkige bezitter van een luxe Ford Zodiac. Hij was geïnteresseerd in kunst en mode (aanvankelijk wilde hij modeontwerper worden) en verzot op toneel. Hoe kon een man met zo'n andere achtergrond ineens geïntrigeerd raken door vier in leer en jeans gehulde jonge binken die zich zwetend door een rock 'n' roll-set heen werkten, die rookten, uit flesjes dronken en ruwe grappen maakten op het wrakke podium van The Cavern?

Sexy ongemanierdheid

Om te beginnen waren er de verkoopcijfers. Een paar weken voor Epstein met zijn assistent Alistair Taylor de negenentwintig treden naar The Cavern afdaalde was er een jongeman de platenzaak van Epstein binnengelopen met de vraag of men hem kon helpen aan het singeltje My Bonnie van een Liverpoolse groep, The Beatles. (Epstein heeft later verklaard dat dat de eerste keer was dat hij van de groep hoorde, maar Coleman ontzenuwt dit verhaal overtuigend.) Toen Epstein het plaatje eenmaal had opgespoord bleek er meer vraag naar te zijn. Binnen een paar dagen verkocht hij bijna honderd exemplaren van een plaatje dat niet in de hitparade stond en dat opmerkelijke feit wekte zijn nieuwsgierigheid.

Waren het zijn ingebouwde nieuwsgierigheid en zijn koopmansgeest die hem naar The Cavern brachten, mijns inziens was het niet alleen de muziek die hem deed zwichten voor de vier ‘ill presented, unkempt youths with untidy hair’ zoals hij ze later zelf omschreef? Het is merkwaardig dat Coleman, die het hele boek blijft hameren op het belang van Epsteins homoseksuele geaardheid, bij zijn beschrijving van de befaamde eerste kennismaking ineens doet of Epstein alleen maar zoetgevooisde stemmetjes hoorde galmen. Volgens mij was er iets onmiskenbaar sexy aan de charmante ongemanierdheid van John Lennon, Paul McCartney, George Harrison en (toen nog) Pete Best. Die sexy uitstraling was ook de basis voor de taferelen later, de gillende meisjes tijdens de Beatlemania. Epstein viel gewoon op The Beatles, net zoals hij op die andere straatschoffies viel die hij regelmatig meenam naar een speciaal voor dat doel gehuurd appartement in Liverpool. Het was die fysieke kant van de Beatle-experience die Epstein onderkende en later wist te verpakken voor een groot en jong publiek.

Zo gaat het vaak in The Man who Made the Beatles: Coleman somt keurig de feiten op, maar gaat niet dieper, durft geen gewaagde conclusies te trekken of de allerdiepste oorzaken van Epsteins gedrag te onderzoeken.

Maar het allergrootste probleem waar Coleman mee geworsteld moet hebben is dat Epstein eenvoudigweg geen interessante man is geweest. Hij had geen wezenlijke invloed op de muziek van The Beatles (wat dat betreft zou een biografie van George Martin een veel vruchtbaarder onderwerp zijn geweest), hij heeft maar weinig opzienbarende uitspraken gedaan, zijn autobiografie A Cellar Full of Noise is een oppervlakkig vodje, aardige anekdoten over de man zijn op de vingers van één hand te tellen, kortom: eigenlijk was Epstein - ondanks zijn dandy-achtige trekjes - een vrij kleurloze figuur. Hij bestond bij gratie van The Beatles. Als zij het goed deden, ging het hem ook goed, en als zij succes hadden, had hij succes. Daarom was de klap voor Epstein ook zo groot toen The Beatles op 29 augustus 1966 hun allerlaatste live-optreden gaven in Candlestick Park, San Francisco. ‘What am I going to do now?’ mompelde de manager keer op keer gedurende de vlucht terug naar Engeland. Nooit meer zou hij glunderend van trots in de coulissen kunnen staan, de armen over elkaar, genietend van het tastbare succes van zijn jongens.

Queer Jew

Bovendien zou hij hen ook verder steeds minder terzijde kunnen staan, want de ‘boys’ waren hard op weg eindelijk ‘men’ te worden, die steeds meer in eigen hand wilden nemen en ook niet meer zo tevreden waren over Epsteins zakelijke capaciteiten. Veelbetekenend is in dit verband de sneer die Lennon eens gaf toen Epstein in de studio een opmerking maakt over een zangpartij: ‘You just look after the percentages, Brian, we'll look after the music.’

Een tweede oorzaak voor het afglijden van Epstein na 1966, gepaard gaand met het toenemende druggebruik dat uiteindelijk tot zijn voortijdige dood in 1967 zou leiden, is volgens Coleman gelegen in het feit dat The Beatles op 26 oktober de M.B.E. (Membership of the Most Excellent Order of the British Empire) uit handen van de koningin ontvingen - en hun manager niet. Epstein vermoedde dat het met zijn joodse afkomst en zijn homoseksualiteit te maken had.

Coleman geeft de joodse afkomst en de homoseksualiteit van Epstein veel gewicht als het gaat om het verklaren van diens ‘troubled psyche’. Erg evenwichtig was de man inderdaad niet. Daar veranderde al het succes van de wereld niets aan. Hij sliep slecht, slikte uppers en downers met flesjes tegelijk en deed herhaalde malen zelfmoordpogingen of kondigde ze aan. (Voornemens die nooit echt perfect zijn uitgevoerd, want ook Coleman houdt Epsteins uiteindelijke overdosis op ‘accidental death’.)

Natuurlijk was het geen lolletje om een homo te zijn in het Engeland van de jaren vijftig en zestig (dat is het trouwens nog steeds niet).

Vervolg op pagina 12