Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

[p. 9]

Moord in de proloog
Drie nieuwe Nederlandse misdaadromans

Spijt door René Appel Uitgever Bert Bakker, 193 p., f 24,90
Sporen door Chris Rippen Uitgever Bzztôh, 237 p., f 24,50
Moord op de textielbeurs door Ben Molenaar Uitgever Helmond, 160 p., f 19,90

R. Ferdinandusse

René Appel is een nieuwe ster aan het Nederlandse misdaadfirmament. Zijn eerste boek, Handicap, werd in 1987 genomineerd voor De Gouden Strop, de jaarlijkse prijs voor de beste Nederlandse thriller. En ook zijn tweede boek, Spijt, is de eer van een nominatie te beurt gevallen.

Handicap gaat over een leraar die met een invalide ex-leerlinge trouwt. Dat huwelijk blijkt vol te zitten met onaangename signalen en als de ex-leerlinge tijdens een vakantie in Tunis met haar rolstoel in een zwembad terechtkomt en het leven laat, begint een boeiend verhaal. Een aantal mensen rondde leraar, collega's, familie, vertrouwt hem niet meer. En Appel laat bij stukjes en beetjes ook steeds meer los over zijn hoofdpersoon, zodat de lezer ook zijn aarzelingen krijgt of de man nu wel of niet, of wel een beetje of juist niet een beetje deugt. Het gegeven lijkt ontvreemd bij Patricia Highsmith, maar Appel heeft op haar voor dat hij beter schrijft, en dat hij een veel zekerder hand heeft in het schilderen van zijn leraar.

Spijt heeft dezelfde opzet, ook hier zit de spanning ingebouwd in de hoofdpersoon. Fred van Kessel, een hulpverlener voor drugsverslaafden. Het probleem is alleen dat deze hulpverlener een nobele rol is toebedeeld. Er zitten mooie schaduwkanten in zijn karakter, waarvan je voelt dat Appel ze prachtig had kunnen uitspelen als de hulpverlener ook niet tevens een misdaad moet oplossen. Dat is het gewone deductiewerk, dat niet Appels voorliefde heeft, het is het zwakste uit het boek. Het sterkste is Appels observatievermogen. De Werkplek waar de hulpverleners huizen is genadeloos neergezet, de vergadertaal, de onderlinge verhoudingen, het zijn lianen in een tergende jungle. Appel geeft Van Kessel ook nog een huwelijk mee (plus kind) waar je koud van wordt in een sfeer van dodelijke depressie. Vanuit die gegevens zou Van Kessel, net als in Handicap, de katalysator van onheil en verderf kunnen zijn.

René Appel
frits molenaar

Maar omdat de hulpverlener de taak heeft de volgens hem mysterieuze dood van een voormalige cleane cliënt te onderzoeken, moet de auteur hem te veel helpen, de subplot van het huwelijk moet te snel worden afgebreid, andere pionnen moeten te snel naar een goede plek voor het eindspel. Dat is jammer want de oplossing van de misdaad wordt daardoor geen climax, het is iets dat er ook bijhoort. Dat is jammer, want Spijt is een intrigerend boek dat de spanning bijna tot het einde vasthoudt, en een harder en rauwer beeld van Amsterdam als misdaadstad geeft dan vele thrillers waarin met boot, auto en pistool langs de grachten wordt gerausd.

Grote V

Thrillers hebben tegenwoordig korte titels. Spijt zou vroeger Moord op de Zeedijk hebben geheten. Net als het debuut van Chris Rippen, dat nu Sporen op het omslag heeft staan, iets zou zijn geweest in de trant van Verzetsgroep Overschermer slaat opnieuw toe. Het boek, de eerste Nederlandse thriller in de Bzztôh-Crimereeks, is al een paar maanden geleden verschenen, begeleid door veel vriendelijke recensies. Twee moorden leiden de hoofdpersoon langzaam maar zeker terug naar de dagen van het Verzet, naar verraad binnen een verzetsgroepje in Noord-Holland. De plot is een poging tot reconstructie: wat is er toen gebeurd? Wat is de reden dat een meisje van nu, dat via gedichten in fascistische blaadjes van toen op zoek is naar de ware reden van de dood van haar grootvader in de oorlog, zelf slachtoffer van een gewelddadige aanslag wordt. Het is op zichzelf een mooi gegeven. De vraag waarom er niet veel meer thrillers over zo'n thema zijn geschreven dringt zich zelfs op, maar het antwoord volgt ook: omdat het Verzet (grote V) maar bitter weinig met de romantiek van de thriller, van de misdaadlectuur te maken heeft. De reconstructie in Sporen mist precies wat het genre in de allereerste plaats nodig heeft: het is niet spannend genoeg. Het is begrijpelijk, het is voorstelbaar. Maar al die anders zo voor de hand liggende motieven van haat, hebzucht, berekening, obsessie die het genre dragen, verbleken. Het Verzet, dat is de driekleur die wappert tegen een duinenhemel, dat is een trompet die plechtig blaast, dat is een gedicht. Het is ook een beetje een dode plek in de plot. Daar komt bij dat Rippen veel woorden nodig heeft, zowel in zijn dialogen als in de voortdurende reconstructie. Er wordt veel met auto's gereden, en er kraakt heel wat grind onder de banden. Maar de vaart, in een thriller zo broodnodig, vervlakt erdoor. Sporen is bekwaam geschreven, interessant bedacht, met soms hele mooie scènes (de moord in de proloog!). Een editor had wonderen kunnen doen.

Vormen

Ben Molenaar is in het gezelschap van Nederlandse misdaadauteurs een amateur. Dat is aan de titel van zijn tweede boek te zien: Moord op de Textielbeurs. Hij mikt ook een beetje op een publiek van kenners, want op het omslag staat als lokkertje: textielmachines en misdaad, dezelfde kreet die ook op het omslag van zijn eerste boek stond. Dat was Houten hotel aan de Plansee (1986). Molenaar was dertig jaar hoofdvertegenwoordiger van een indertijd bekende Twentse textielfabriek, vandaar. Hij was ook lange tijd medewerker van het blad Reizen, voorheen de Toeristenkampioen van de ANWB, wat in zijn boek, vooral in de stijl, zichtbaar is. Dat eerste boek had een mooie intrige, maar ik schreef in mijn recensie dat de hoofdpersoon, de Nederlandse inspecteur Cornel, een treurige houten klaas was. Dat kwam me te staan op een boos briefje van Molenaar: Cornel was nog iemand die oude vormen, waarden en gedachten hoog hield in deze barbaarse tijd van vervlakking en linkse normloosheid. Datzelfde speelde de auteur ook parten bij het bedenken van deze nieuwe plot. De oude, keiharde textielbaron scheldt zijn kunstzinnige zoon uit: ‘Jij durft je textielfabrikant noemen?’ Maar junior verbijt zijn tranen en schreeuwt: ‘Ik ben textielfabrikant geworden omdat u mij gedwongen hebt, maar de hele textielfabriek kan mij geen donder schelen.’ De intrige speelt op de Frankfurter Messe, in 1973, toen de laatste textielfabrieken in ons land wanhopig probeerden te overleven. De intrige, in tegenstelling tot Molenaars eerste, mist elk raffinement, de sfeer blijft keurig (iemand durft zelfs niet naar de politie omdat hij anders moet zeggen dat zijn collega in een bordeel terecht is gekomen), en het aardig-leerzame zit in de textiel, want die trucjes kent de auteur nog heel goed. Er wordt leuk zaken gedaan, en er zijn leuke tegemoetkomingen in de kosten. In mei is het in alle boekwinkels de maand van de spanning. Het Genootschap van Nederlandse Misdaadauteurs roept dan om belangstelling, maar het is goed als ook de amateur daarbij wat garen kan spinnen.

■