Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Een bloedige voetnoot in de geschiedenis
De zoon van Hans Frank als rechter en beul

Vader, ik haat je door Niklas Frank Vertaling Piet Spek Uitgever MP, 269 p., f 29,90

Jan Meyers

Dit is een bijzonder boek. De Duitse titel is eenvoudig Der Vater. De schrijver, thans vijftig, was zeven, toen hij zijn vader voor het laatst zag. Sindsdien wordt hij door die man beheerst. Weinigen zullen een soortgelijk portret van hun vader bezitten als hij: ‘Je foto ligt voor me zoals je daar, nog fris als een pas geplukte bloem, dood op de deken ligt met een gebroken nek, je ogen gesloten, je mond half open, je volle lippen misschien een tikje bleek - heb je onder de zwarte kap op je lippen gebeten in je vrije val?’

De foto is gemaakt vlak nadat de vader van de galg was genomen. Een gehangene als vader is exceptioneel en traumatisch. Er zijn boeken geschreven waarvoor geringer aanleiding bestond. Wat dit boek echter zo bijzonder maakt, is niet eens zozeer het lot van de vader als wel zijn identiteit. De schrijver is de zoon van Hans Frank (1900-1946), nazi-jurist, tijdens de oorlog Hitlers zetbaas in het Gouvernement-Generaal Polen. Hans Frank was een van de elf oorlogsmisdadigers die na het grote proces van Neurenberg terecht werden gesteld. Zijn as is te zamen met die van Göring, Streicher, Von Ribbentrop, Jodl, Keitel, Kaltenbrunner, Frick, Seyss-Inquart, Sauckel en Rosenberg uitgestrooid in de Konwentzbach bij München.

Niklas Frank heeft het leven van zijn vader nauwgezet bestudeerd - aan de hand van de relevante literatuur, getuigenverklaringen, brieven, toespraken, notulen, de dagboeken van zijn vader, zowel de geheime als de officiële, de memoires die deze in de cel heeft geschreven (en die zijn met groot zakeninstinct begiftigde vrouw in eigen beheer uitgaf onder de pakkende titel In het aangezicht van de galg). Ook verzamelde hij voorwerpen; bij een handelaar in nazirelikwieën kocht hij (anoniem) voor 18.000 mark spullen die zijn vader hadden toebehoord..

Had hij in het begin van zijn onderzoek misschien een stille hoop iets of zelfs veel goeds te ontdekken, in een latere fase wil hij van geen goeds meer weten. Al wat zich als zodanig schijnt te willen voordoen, diskwalificeert hij met grote verbetenheid. Het enige wat hij zoekt is voedsel voor zijn razende haat.

Hangman

Niklas Frank doet zijn vader nogmaals een proces aan, waarvoor hij zichzelf tot aanklager, rechter en beul heeft benoemd. De vereniging van die functies in één persoon sluit bij voorbaat een eerlijke rechtszaak uit. In feite is hij uitsluitend aanklager en zijn boek, geschreven in de vorm van een tot zijn in de hel vertoevende vader gerichte monoloog, een vlammend requisitoir. Hij spreekt bij voorkeur in Céline-achtige trant: ‘Daarom ruk ik je te voorschijn uit het niet. Uit je ketel beneden in de hel waar ik je al sinds mijn kinderjaren zie, voor eeuwig kokend in het borrelend bloed van je slachtoffers. Je vlees hangt in lappen aan je lijf en met je gebroken nek wiegelt je hoofd onevenwichtig op je schouders’. En: ‘Jij vuile klootzak! Hopelijk word je daar beneden in de hel vuurrood. Dat was je dus in krap elf jaar geworden: een kritiekloze, strooplikkende slijmjurk van een Hitlerfan’. Elders heet het: ‘Ze hadden je ballen moeten splijten...’

Het wemelt van zulke emotioneel zwaar geladen uitvallen. Hij lijkt een zichzelf overschreeuwende rechter à la Roland Freisler te spelen. Gaandeweg weet hij je er echter van te overtuigen dat hij niet anders kan. Zelf zegt hij: ‘Waarom haal ik je zo door de stront? Omdat het me zo'n recalcitrant gevoel geeft. Ik ben dan jong en geniet net als vroeger, toen ik als twaalfjarige jongen in Opperbeieren mijn tong uitstak tegen God daarboven achter de Brecherspitze.’

Deze man van vijftig is behekst door de bloedige voetnoot in de geschiedenis die zijn vader is. Zijn scheldkanonnades zitten vol wanhoop en onmacht. Hij durft slechts voorzichtig de hoop uit te spreken dat hij als hij een grijsaard is, zijn vader overwonnen zal hebben. Misschien zal dan eindelijk het geluid van het breken van diens nek dat als een zweepslag door de gymnastiekzaal van de Neurenbergse gevangenis klonk, verstomd zijn. Zover is het nog lang niet: ‘Er is tot nu toe geen dag in mijn leven geweest waarin jij niet als een wroetend zwijn in mijn hoofd opgedoken bent.’

Seances

Graag had hij de terechtstelling bijgewoond, in elk geval alle bijzonderheden van zijn vaders sterven vernomen van John Woods, de US-hangman in Neurenberg; helaas was die al dood, omgekomen bij een bedrijfsongeval (geelektrokuteerd bij de inspectie van een elektrische stoel).

Frank jr. koesterde het opmerkelijke verlangen om zo snel mogelijk ouder te worden dan zesenveertig. Pas toen hij zijn vader qua leeftijd de loef had afgestoken, was hij in staat om aan dit boek te beginnen. Aan voer voor psychologen geen gebrek, maar van een Oedipoescomplex is geen sprake: hij haat zijn vader zonder zijn moeder lief te hebben: ‘Wat een geraffineerd sekreet!’ Wel vindt hij haar een streepje minder weerzinwekkend dan Pa. Ze wordt uitsluitend gedreven door eigenbelang en verteerd door een piramidale hebzucht, maar soms heeft haar loederachtigheid allure als in een schelmenroman.

[Vervolg op pagina 9]