Vrij Nederland. Boekenbijlage 1989

Klink ik wel beschaafd genoeg?

Vier jaar lang, van 1983 tot 1987, schreef Camiel Hamans een veertiendaags cursiefje Over taal op de achterpagina van NRC Handelsblad. Die cursiefjes waren naar onderwerpen en leesbaarheid zeer gevarieerd. De bindende factor was Hamans vaak wat schoolmeesterige stijl en zijn voorliefde voor petieterige kwesties als waar het woord ‘misdienette’ nu toch vandaan kwam, dat ooit in een progressieve kerk met gebrek aan jongelieden een kortstondig bestaan geleid moet hebben. De selectie uit de stukjes gebundeld onder dezelfde titel Over taal (Nijgh & Van Ditmar, f 29,90) begon met de nodige reserves. Maar het moet gezegd: er is goed geselecteerd en thematisch bijeengebracht winnen Hamans' stukjes aanzienlijk aan kracht: ze laten zich in het algemeen prettig lezen, zijn soms leerzaam en er valt af en toe nog wat te lachen.

De thema's beslaan een breed terrein: woordvorming met voor- en achtervoegsels, klanken, betekenis, de plaats van dialecten, leenwoorden, de geschiedenis van woorden en een van de meer sociale aspecten van taal (klink ik wel beschaafd genoeg?) komen allemaal tamelijk uitgebreid aan de orde. Daar staat tegenover dat, op een enkele uitzondering na, alle stukjes uitsluitend over woorden gaan. Zinsbouw, teksten en wat er nog meer aan taalverschijnselen te bedenken valt, daar houdt Hamans zich verre van. Over taal had dan ook met meer recht ‘Over woorden’ kunnen heten.

Hamans' stijl hangt sterk af van het soort onderwerp. Zo zijn de stukjes over zaken als voor- en achtervoegsels beduidend minder leesbaar dan, bij voorbeeld, die over klankstructuur, terwijl beide onderwerpen toch ongeveer even zware eisen stellen in het maken van voorbeelden en opsommingen. Op zijn best is Hamans in het hoofdstuk over betekenis. Vaak heeft het dan wel meer met Hamans opvattingen en leefwereld te maken dan met taal, maar dat zij hem graag vergeven.

Te lachen valt er vooral om het laatste deel waarin Hamans trefzeker en met gevoel voor humor de vreselijke strijd weergeeft die hij in 1985 met W.F. Hermans mocht uitvechten over het gebruik van de apostrof bij bezitsvormen (en later over afgekorte woorden) naar aanleiding van de titel van het door Remco Campert geschreven boekenweekgeschenk van dat jaar: Somberman's actie. Het was een gezellige knokpartij tussen een oude, nurkse en verongelijkte emigré en een enthousiast danser op de vierkante centimeter, waarbij en passant de regels voor het gebruik van die apostrof keurig behandeld werden. En waarin ook duidelijk werd dat spelling vaak minder met taal te maken heeft dan met een verondersteld gebrek aan innerlijke beschaving bij anderen.

RS