Sandwichformule
Een fraaie metafoor: cultuur als conversatie. Tegelijkertijd laat deze definitie zien hoe lastig het is om het begrip cultuur te verwerken in een theorie over menselijke gedragingen. Conversaties verlopen niet volgens vaste patronen; gesprekken kunnen telkens onverwachte wendingen krijgen, omdat de gesprekspartners elkaar voortdurend op nieuwe gedachten kunnen brengen.
Andere tijden, andere mensen is volgens een sandwichformule geschreven. In het eerste en in het derde deel tracht Zeegers aan te geven hoe de psychologie als wetenschap zich meer rekenschap kan geven van sociale, historische en culturele dimensies in het gedrag van mensen. Zeegers werkt hier kaders uit waarbinnen contactadvertenties bestudeerd kunnen worden. Die door Zeegers verzamelde advertenties worden gepresenteerd als het beleg van twee op elkaar liggende boterhammen. In het middenstuk van het boek interpreteert de auteur zijn verzameling. Overigens is dit deel van de sandwich dun: slechts de helft van het middenstuk gaat over de collectie advertenties.
Om zijn contactadvertenties te kunnen beschrijven, gebruikt Zeegers de metafoor van golfstromen. Elke golfstroom duidt bij Zeegers
‘Lekker hè, gewoon jezelf zijn?’
edward koren
Problemen bij het interpreteren van veranderingen in contactadvertenties
op een bepaalde tendentie om een contactadvertentie vorm te geven. De stroom die eerder begint, blijft tot in het heden doorwerken, maar wordt later in de tijd gemengd met andere golfstromen.
Volgens Zeegers kunnen naoorlogse contactadvertenties beschreven worden in termen van drie golfstromen. In de eerste periode na de Tweede Wereldoorlog wordt de identiteit van mensen gerepresenteerd in termen van geslacht, leeftijd, de persoonstitels ‘heer’ en ‘dame’, de burgerlijke staat, bezit en inkomen, netheid en beschaafdheid, geloof en een enkel ander persoonskenmerk. Zeegers vat de golfstroom-'45 samen met: ‘Over het algemeen geldt een algemene en globale norm: “netheid”, “beschaafdheid” en in mindere mate “degelijkheid” zijn dé dispositionele kenmerken van de personen.’
De tweede golfstroom laat Zeegers in 1965 ontspringen. Advertenties krijgen nu meer het karakter van een open brief aan een onbekende. Differentiatie tussen personen neemt toe; de identiteit van een enkele persoon wordt echter ook gedifferentieerder. Zeegers: ‘De identiteit van Kees is niet langer te omschrijven als “een beschaafd persoon”, maar soms als “Kees de lekkerbek”, “Kees de vrijkous”, “Kees de babbelaar” en dan weer als “Kees de kosmopoliet”. Een verhouding wordt het delen van een aantal mogelijke identiteiten.’
In 1975 ziet Zeegers de derde golfstroom in contactadvertenies ontstaan. Het begrip ‘relatie’ maakt nu zijn entree en wordt hét overkoepelende begrip voor een verhouding: ‘Een verhouding hoeft niet langer te betekenen dat men een huishouden deelt. Een verhouding en identiteit worden steeds meer gerepresenteerd als het ondernemen van bepaalde activiteiten. Jong en actief zijn worden belangrijke waarden, maar ook de seksuele identiteit en het uiterlijk, zowel descriptief als evaluatief, genieten een grotere plaats in de identiteit.’
Is Zeegers erin geslaagd om interessante interpretaties van zijn verzameling advertenties te geven? De opbouw van het boek laat zien dat de auteur zelf niet tevreden is over zijn poging. De interpretaties staan niet aan het eind, maar in het midden van het boek. Zeegers heeft een omvangrijk derde deel nodig om zijn betoog over de oriëntatie van de psychologie voort te zetten. Hij geeft zich nu ook rekenschap van allerlei problemen bij de interpretatie van de advertenties. Zeegers heeft druk gebruik moeten maken van inzichten die hij buiten de advertenties om heeft verkregen over veranderingen in onze naoorlogse cultuur. Hij worstelt met de vraag wat zijn duizenden advertenties nu eigenlijk toegevoegd hebben aan de kennis die hij reeds uit andere bronnen bezat.
Auteursrechtelijk beschermd