Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988



[pagina 14]
Jeroen Brouwers Vervolg van pagina 3 op het einde van Mulisch’ Paralipomena Orphica: een prachtig Orpheus-verhaal waar ik aan moet denken omdat Brouwers met zoveel - té veel - nadruk zichzelf voortdurend in die mythe probeert ‘in te schrijven’.)
Holle scheerspiegel In 1973 werd Zonder trommels en trompetten alom geprezen vanwege de geconcentreerdheid, de compactheid waarmee Brouwers zijn thema ‘liefde, dood en literatuur’ verwoordde. In De zondvloed krijgt dat thema een uitwerking die het spiegelbeeld van de novelle genoemd kan worden. Maar dan wel een spiegelbeeld in zo'n holle scheerspiegel die alles vergroot, onaangenaam vergroot, omdat alle onvolkomenheden van de huid een omvang krijgen die genadeloos de onvolmaaktheid toont. De gedrevenheid waarmee Brouwers zich op het schrijven stort, maakte een boek als dit wellicht onontkoombaar. Ik geloof hem wanneer hij zegt dat dit boek geschreven móést worden. Wanneer de tomeloze gedachtenstroom in De zondvloed die functie van afsluiting van een fase in zijn schrijverschap vervult, wanneer een ‘reiniging’ of ‘opschoning’ van een reeks obsessies nu voltooid is, dan heb ik met het bestaan van dit boek volkomen vrede. In de stilte na de razende storm, nu de zee weer is gaan liggen, kan Brouwers opnieuw beginnen. ■