Cyrille Offermans
Een nieuwe kwaliteitsboekhandel in de Nes, niét meer dan een paar honderd meter verwijderd van de plek waar nog maar kort geleden een andere kwaliteitsboekhandel (Van Gennep) bij gebrek aan voldoende klandizie de poorten heeft moeten sluiten - dat is buitengewoon prettig voor de berooide lezer, maar getuigt het niet ook van een ietwat waaghalzerige, zij het uiteraard zeer prijzenswaardige moed aan de kant van de initiatiefnemers?
Misschien vindt u dat overdreven. Recente cijfers, zult u wellicht tegenwerpen, doen voor het boek toch juist een betrekkelijk rooskleurige toekomst vermoeden? Het is toch zo dat er tegenwoordig meer boeken dan ooit worden gemaakt en gelezen? Dus of dat initiatief van Ytzen Henstra en Alexander Valeton nu zo nodig als moedig moet worden gekwalificeerd? Misschien is het wel vooral een kwestie van een marktgevoelige neus!
Toch, zou ik dan repliceren, is het nog maar de vraag of het er met het boek en de lezer, en dientengevolge met de perspectieven van de boekhandel, wel zo florissant voorstaat. De cijfers die we te horen krijgen over het lezen, het leven en het kopen van boeken zijn meestal nauwelijks of niet gespecificeerd. Met welke boekhandel, welke uitgeverijen en welke boeken gaat het goed als het met het boek goed gaat? Hebben die optimistische diagnoses betrekking op alle soorten boeken, op alle typen en genres? Met andere woorden: gaat de toename van de boekenproduktie en de uitbreiding van de lezersmarkt gepaard met een toenemende differentiëring van de vraag, met een kwalitatieve verveelvoudiging van het aanbod - zoals je van een werkelijk gedemocratiseerde boek- en leescultuur zou mogen verwachten - of is het omgekeerde het geval: hebben de cijfers vooral betrekking op bepaalde uitgeverijen en winkels, op bepaalde typen en genres boeken, en gaat de uitbreiding van het aanbod, respectievelijk de democratisering van het lezen misschien juist gepaard met een gelijktijdige nivellering? In dat laatste geval zou de uitspraak dat het goed gaat met het boek van een vergelijkbaar bedrieglijk gehalte zijn als die dat het goed gaat met de economie of, wat familiairder, met onze economie. In dat lidwoord en dat persoonlijk voornaamwoord wordt een eenheid, een symmetrie van belangen gesuggereerd die geen ruimte laat voor interne verschillen of tegenstellingen. En wellicht geldt iets soortgelijks voor de gezondheidsverklaring van het boek.
Voor wat de literatuur in Nederland betreft heb ik, bij gebrek aan - althans mij bekende - kwalitatief georiënteerde onderzoeksgegevens, alleen mijn vermoedens, en die vermoedens gaan in de weinig aantrekkelijke richting die door recente onderzoeksgegevens uit landen als Duitsland en Italië wordt aangegeven. Ik zal u daarvan een globale indruk geven.
Zowel het Duitse als het Italiaanse onderzoek heeft betrekking op de situatie van ongeveer twee à drie jaar geleden. In beide gevallen was men eropuit om inzicht te verkrijgen in de vraag welke bevolkingsgroepen boeken kopen, hoeveel boeken men koopt en ook wat voor soort boeken. Vooral het Duitse onderzoek was met een de distinctiedrift optimaal bevredigende Gründlichkeit uitgevoerd. Zo onderscheidde men in de categorie mensen die überhaupt wel eens ooit een boek lezen maar liefst acht affectieve instellingen tegenover het boek als object - van de haast maniakale hartstocht van de boekengek tot en met een apathisch soort gedogen van de man of vrouw die enkel leest als hij of zij absoluut niets beters te doen heeft. Dat alles werd dan weer gespecificeerd voorde verschillende leeftijds- en inkomensgroepen, opleidingsniveaus en religies, de verschillen tussen stad en platteland en wat dies meer zij. Terwille van de overzichtelijkheid zal ik niet ingaan op alle detailverschillen tussen het Duitse en het Italiaanse onderzoek en volstaan met dé vermelding van de belangrijkste uitkomsten en conclusies.
Auteursrechtelijk beschermd
