Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

Jezus en Fassbinder, allemaal één pot nat
De m/v-wereld van Elis Pilgrim

Elis Pilgrim
HELGA SITTL

Moederszonen door Elis Pilgrim Vertaling Anneke van Ammelrooy e.a. Uitgever: Bzztôh, 305 p., f 39,50

Liesbeth Koenen

Hoed u! Hordes hardvochtige, moordlustige of anderszins gevaarlijke heren zijn onherroepelijk in aantocht, namelijk de massa's moederszonen die het gevolg zullen zijn van de vele echtscheidingen én het toewijzingsbeleid inzake voogdijkwesties in de afgelopen decennia. De wereldbrand staat op uitbreken.

Vroeger dacht ik dat een moederszoon zoiets als een papjochie was, maar na het lezen van Elis Pilgrims boek Moederszonen weet ik wel beter. Moederszonen zijn bloeddorstige frustraten en de veroorzakers van alle oorlogen, moord en doodslag op de wereld. Sterker nog: ze zijn verantwoordelijk voor al het geweld in de wereldgeschiedenis. En dat allemaal omdat hun vaders niet voldoende in de buurt waren en hun moeders onderdrukt werden. Immers, als je vader er niet is identificeer je je met je moeder, maar als jongetje moet je later toch een meneer worden. Alleen moedersdochters wacht een eenvoudig leven als ongelukkige huissloof. Om te bewijzen dat je toch een echte man bent en mee kunt komen in de grote-mensen-wereld word je als moederszoon een Alexander de Grote, een Napoleon, een Stalin, een Hitler, een Reagan of de huidige paus.

Bovenstaande is niet een badinerende, zwaar versimpelde weergave van Pilgrims boek, het is een waarheidsgetrouwe samenvatting. Pilgrims manier van schrijven (hij is journalist zegt de achterflap) is zelfs nog veel stelliger en agressiever dan de mijne. Joost mag weten welke hoofdredacteur hem ooit verteld heeft dat de lezer geen veronderstellingen en ‘misschienen’ wil horen en uitsluitend in nieuws en harde feiten geïnteresseerd is. Het gevolg is in ieder geval dat Pilgrim zijn ideeën en psychoanalytische filosofietjes van de ijskoude grond niet gewoon opgeschreven heeft, maar erin probeert te beitelen en te mokeren. En misschien zijn er ook wel lezers die zich op de eerste pagina al laten overweldigen door Pilgrims brute stelligheid. Ik citeer de eerste zin van het boek: ‘De wereld wordt door mannen kapot gemaakt.’ Exemplarisch voor de rest, zowel de toon als de boodschap.

Wat is er tegen boude uitspraken en een pittige stijl? Niets, wat mij betreft. Zolang het althans gaat ofwel om feiten, ofwel om meningen. Bestaat er nog iets anders dan? Ja, er bestaan meningen die als feiten worden verkocht. En veel louche verkopers, ai moet gezegd dat de meesten het wat subtieler aanpakken dan Pilgrim. Zijn keiharde offensief levert hem daarom geen eindoverwinning op.

Rainer Werner Fassbinder als de gastarbeider Jorgos en Hanna Schygulla als Marie in de film ‘Katzelmacher’ (1969)

Sommige schermutselingen zijn echter het bekijken wel waard. De manier waarop Pilgrim uitpakt over Jezus Christus (‘Het is onduidelijk of Jezus het beroep van timmerman heeft geleerd, maar hoe dan ook, hij werkt niet in de zaak van zijn vader. Hij werkt überhaupt niet. Hij is geen boer, geen visser, geen hoofd- of handarbeider, geen politicus, geen kunstenaar, geen ambachtsman. Hij schrijft niet en hij woont nergens. Hij is een zwerver, een profeet. Wat hij doet, heeft hij nergens geleerd. Hij is ook geen priester en geen traditionele of alternatieve genezer. Hij is een dilettant’) en Rainer Werner Fassbinder (‘Hij hield zijn vervallen lichaam met leer bijeen en beschermde zijn slappe gezicht zo goed en kwaad als het ging met een hoed... Staalhard voor andere mensen en voor zijn eigen lichaam, huilerig van binnen, een kwijnende stronk’) is in ieder geval origineel. Dat Jezus en Fassbinder in één rijtje thuishoren, samen met onder andere Hesse, Freud, Pasolini, ‘langjurk Bhagwan’, Bismarck en Truman lijkt me ook een nieuwe gedachte.

Sjoemelen

Om aan die gedachte vast te kunnen houden moet Pilgrim zich overigens wel geregeld in allerlei bochten wringen. Want levens verschillen onderling dikwijls meer dan Pilgrim lief is. Met het begrip ‘moederszoon’ wordt dan ook gesjoemeld dat het niet mooi meer is. Om te beginnen zijn alvast alle vrouwen, behalve koninginnen en schrijfsters, onderdrukt. En eigenlijk hebben ze binnen een huwelijk geen van allen iets anders te doen dan hun zoontjes overstelpen met aandacht. Of zoonlief (en dochterlief ook, maar daar gaat het boek verder niet over) een evenwichtige natuur krijgt is geheel afhankelijk van het tegenwicht dat vader aan moeder geeft. Nou ja, tenzij de zoon daar geen trek in heeft natuurlijk. Goebbels vader bijvoorbeeld, bemoeide zich graag en veel met zijn kinderen, maar ja, Goebbels zag hem eigenlijk niet zo zitten, dus werd hij vanzelf toch een moederszoon. Naar believen kunnen trouwens ook anderen de vader- of de moederrol ovememen. En zo wordt iedereen uit de hele westerse wereldgeschiedenis waar Pilgrim het op gemunt heeft, een moederszoon. Zijn wereld is een m/v-wereld, meer onderscheidingen tussen mensen bestaan er niet, met als opvallende uitzondering de joden: die brengen geen moederszonen voort, omdat vader zich daar traditioneel veel met zijn kinderen bezighield. Dat is ook zijn oplossing voor (dreigend) oorlogsgeweld: mannen en vrouwen, emancipeer u!

Vervolg op pagina 12