Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[De kosten van Grote Gevoelens - vervolg]

kunnen worden vanuit een steeds wisselend perspectief. Een bijzonder boeiend hoofdstuk is gewijd aan de rol die de vrouwen hebben gespeeld in deze periode en die blijkt niet alleen belangrijk - dat wekt geen verbazing - maar ook in een aantal gevallen strijdig met verwachtingen gewekt door Rousseaus Julie, ou La Nouvelle Héloïse en de daarop volgende sentimentalistische stroming die wilde dat de vrouw lijdzaam de impulsen van het hart zou volgen. Dat kwam natuurlijk voor - Dorothy Wordsworth is een sprekend voorbeeld - maar daarnaast traden toch ook een aantal zeer krachtige figuren naar de voorgrond. Men zou er een reactie in kunnen zien op de relatieve weerloosheid van de ‘nieuwe man’, maar dat is zeker niet het hele verhaal. Een prerevolutionaire verloopster was Kitty Macaulay, die elk inherent verschil tussen man en vrouw afwees en die zoveel school maakte dat de later onder de guillotine omgekomen geestverwante Madame Roland verklaarde dat zij ‘la Macaulay de mon pays’ wilde zijn.

Hartstochtelijke liefdes

Mary Wollstonecraft, een van de eerste vrouwen die van haar pen leefde, geeft in haar A vindication of the rights of women argumenten voor de bevrijding van de vrouw van de tirannie van de man die ook nu nog door het moderne feminisme worden gehanteerd. Na een ongelukkige liefdesaffaire in Parijs trouwt zij met de ideoloog van de romantische beweging Godwin en sterft bij de geboorte van een dochter, de latere Mary Shelley, auteur van de onsterfelijke Frankenstein. Jane Austen, ongetwijfeld de belangrijkste schrijfster van haar generatie, is minder radicaal in haar opvattingen en blijft sceptisch en rationeel aarzelen tussen het oude en het nieuwe.

Dat de veranderde opvattingen doorwerken in de relaties tussen mannen en vrouwen spreekt vanzelf, maar ook dat dit niet altijd zonder kleerscheuren verloopt. Christiansens boek toont ons vele hartstochtelijke liefdes die vaak weer snel in hun tegendeel verkeren. Het is alsof het primaat van de Grote Gevoelens een premie stelt op impulsiviteit ten koste van standvastigheid. Saai was de tijd in ieder geval niet. Shelley, die met zijn vrouw Mary en haar halfzus Claire in een soort ménage à trois door Europa trekt; dezelfde Claire die zich in geschrifte ‘aanbiedt’ aan Byron en niet rust alvorens zij haar zin krijgt bij de ten opzichte van haar onverschillige minnaar. En Byron zelf met ongetwijfeld het kleurrijkste liefdesleven van zijn tijd: een huwelijk dat slechts enkele weken aanhoudt en waarover nog steeds druk wordt gespeculeerd, talloze verhoudingen waaronder een met zijn halfzuster, en een vlucht uit Engeland, waarschijnlijk vanwege een ‘love that dares not speak its name’ en waarmee ongetwijfeld de homoseksualiteit bedoeld wordt.

Christiansen geeft aan zijn boek de ondertitel Portraits from an age, 1780-1830 mee en daarmee wordt de inhoud uitstekend gedekt. Hij beperkt zich bovendien niet tot Engeland en Frankrijk maar toont ook ‘portretten’ van de grote Duitse tijdgenoten Goethe, Von Kleist en Holderlin en van de sterk door Byron beinvloede Rus Poesjkin en wijdt aparte hoofdstukken aan de muziek en het theater. Veel van de afzonderlijke feiten waren natuurlijk al bekend, maar Christiansen weet ze toch in een nieuw en zinvol verband te plaatsen. Zijn beschrijving van de determinerende factoren toont aan waarom deze tijd zich, ondanks alle diversiteit, toch als een herkenbare en duidelijk te onderscheiden periode aan ons voordoet. En zijn gevoel voor het saillante detail maakt bovendien dat men zich als lezer geen moment verveelt.

■

In de serie Oxford Lives van Oxford University Press verscheen onlangs een paperback-uitgave van Robert Gittings & Jo Mantons biografie van Dorothy Wordsworth (317 p., f 25,10). Als Abacus-paperback werd Frederic Raphaels even serieuze als frivole biografie van Byron herdrukt (224 p., f 25,10). Importeur in beide gevallen: Van Ditmar.