Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[Ik ben bezeten door een allesoverheersende vernietigingsdrift - vervolg]

Hugo Claus, Don Quichotte

kunt het ook noemen: met alle winden meewaaien. Elke tentoonstelling kan daarom slechts een klein fragment van mijn werk tonen. Vandaar dat ik maar eens om de zeven jaar of zo een klein tentoonstellingetje had, in een dorp waar niemand komt. In de Brakke Grond in Amsterdam bij voorbeeld.

Je kan een museum binnenlopen en onmiddellijk een Brueghel of een Bosch of een Burssens herkennen. Dat kan je bij mij absoluut niet doen. Dat is een gedachte waar ik vrijwel alleen in sta. Als ik wil tonen wat ik maak, opdat het geplaatst en geapprecieerd zou kunnen worden, opdat er geen misverstanden zouden ontstaan, ben ik verplicht alles te tonen, achthonderd schilderijen van de letterlijk duizenden, want het ene staat contrapuntaal tegenover het andere. Daarom is zo'n boek handig, het is een soort visitekaartje. Als wetenschappelijke studie of catalogus is het geen cent waard, maar ik ben niet gelieerd aan tijden, ruimten of stijlen.’

In uw literair werk zit ook die versnippering, die balorigheid, die diversiteit...

‘Noem het pudeur. Ja, natuurlijk, vandaar dat het idioot is om het patroon of schema dat voor andere schrijvers geldt, ook op mij toe te passen. Vandaar dat men in Een zachte vernieling tevergeefs zoekt naar een spoor van de complexiteit of de epische weet-ik-veel van Het verdriet van België. Dat is onzin. Elk werk heeft zijn eigen eisen en wetten en die moet je volgen. Niet wat ervoor komt, niet wat erop volgt, alleen dat ene object. Het is een beetje een Cobra-principe: het nu telt. Het vatten van het bijna onvatbare moment, dat moet je proberen.

Bij mij bestaat niet die ordening in periodes, die bij andere schilders het sérieux van hun onderneming bevestigt. Dat is het precies wat me het belet: het toepassen van die ene gimmick, van dat ene maniertje, waardoor de veelvuldigheid van het bestaan wordt herleid tot een schamel teken, dat is voor mij onaanvaardbaar. Bij mij is de kans ook groot dat je van iets vindt dat het goed is en iets anders een beetje minder. Het vervalt een beetje, want je moet met een nieuw genre rekening houden. Wat hier als compositie werkt, valt daar in het niets.’

Beeld en tekst staan wel ongeordend, in toevallige combinaties naast elkaar in dit boek.

‘Willekeur is een beleefde uitdrukking. Het zijn beelden met woorden; soms loopt het gelijk, soms tegengesteld. Iedereen maakt er het zijne van. Ik heb een heel simplistische theorie: als de dingen goed zijn, past alles bij alles. Er bestaat niet zoiets als een gamma; elke kleur past bij elke kleur, alleen moet je ze kunnen gebruiken. Daar speelt het toeval. Als het slecht is, zal het toeval zich tegen je keren.’

Goud en zilver

Wat denkt u zelf als u het boek ziet?

‘Het ziet eruit als een enorme vuilnisbak. Je kan er kop noch staart aan krijgen. Alsof je met een recordsnelheid door een museum loopt. Na een tijd begin je eraan te wennen en merk je dat er logica in deze waanzin zit. Elke keer treft me de progressie, je ziet de beelden preciezer worden, van zwarte, gebalde, abstracte vormen, aan Cobra en aan de tijd gebonden. Dat verdwijnt en er komen andere dingen voor in de plaats.

Toen de uitgever me de maquette in Parijs kwam tonen, was ik echt geïmponeerd. Ik dacht: zó. Ik ben er uiterst opgetogen over, het is een van de mooiste kunstboeken die ik ken, echt waar. Het is een vermoeiend boek, omdat je van de ene pagina in de andere moet duiken. Voor mij was het dubbel vermoeiend, omdat ik tegelijkertijd projecteerde waar het vandaan kwam. Ik zag het allemaal weer terug. Zoals dat grote schilderij bij Knoll International, daar is niets van overgebleven, maar toen zag ik zo'n klein dingetje en ik dacht: dat is er ook nog geweest.’

Claus loopt de reprodukties in het boek door, wijst op wat erop te zien is: meneer en mevrouw Landuyt, letterbeelden (‘op een bepaald moment ben ik zeer geïnteresseerd geweest in alles wat met schrifturen, tekentjes te maken had, zoals bij Cobra, maar dit hadden ze veel te geometrisch gevonden, want de rechte lijn was uit den boze, die bestond niet in de natuur’), een doodziek prinsesje, de races in Francorchamps, de classicistische periode, de moord op Kennedy, ‘een agent die nogal brutaal was toen hij me tegenhield’, de brievenbus van Salinger (‘die móést je toen gelezen hebben, zijn Nine Stories, nee, niet The Catcher In The Rye, dat vonden wij te makkelijk, te banaal’), het leven van Nietzsche in twaalf staties, (‘er staan hele verhalen in, ik had een kameraad, hier zijn ze met z'n tweeën, daar is er maar een meer’), imitaties ‘met een deuk erin’, de onafhankelijkheid van Belgisch Congo, Proust, Pernath, een zelfportret (‘ik vrees het, ja’).

‘Eigenlijk zou ik een avondje moeten doorbrengen bij alle mensen die het boek gekocht hebben, om uit te leggen hoe en wat en waarom. Hier, Rubens aan de wandel met zijn vrouw, zie je, als ik er niet bij ben om dat te vertellen, weet men dat niet. Daar wordt geciteerd uit een rebus. Een kleine metafoor voor de manier waarop ik de dingen doe.’

Dit doet denken aan het werk van...?

‘Spilliaert. Ik ben een groot bewonderaar van Spilliaert en als ik iets maak wat daar toevallig op lijkt, zal ik dat niet negeren.’

Het boek eindigt met een rustig, sober beeld van een kussend paar. Is dat The End?

‘Jazeker, het eindigt op de trivialiteit zelf. Goud en zilver.’

En het schrijven, is dat ook zo prettig?

‘Schrijven? Veel lol is er niet aan te beleven. Wel lucht het op als het eenmaal op papier staat. Dat is analoog aan die gek die met zijn hoofd tegen de muur slaat, en die op de vraag waarom hij dat doet, antwoordt: het is zo lekker als ik ermee ophoud.’

■