De N.V. Kronkel
Toen Simon Carmiggelt op 7 oktober 1963 vijftig jaar werd, boden zijn vrienden hem en zijn vrouw Tiny een diner aan in Artis, een passende plaats, want daar had Carmiggelt veel vrienden. Een van de eersten die hem daar kwamen feliciteren was de chimpansee Charley. Toen men aan het op het menu vermelde ‘wild’ was toegekomen, verschenen er twee kleine tijgers, waarvan de een zich op Carmiggelts schoot meester moet hebben gemaakt van de kalfsoester op zijn bord. Tijdens het diner kreeg Carmiggelt een liber amicorum aangeboden. Van dat boek bestaan 43 exemplaren. Er staan tekeningen in van Otto Dicke, Bantzinger, Mance Post, Charles Boost en bijdragen van Godfried Bomans, Kees Brusse, Ko van Dijk, Reinold Kuipers, A. Roland Holst, Anton Koolhaas, Wim Kan, Annie M.G. Schmidt, Jeanne Roos, Wim van Norden en vele anderen. De onderstaande bijdrage aan het boek werd geschreven door Wim van Norden, mede-oprichter van Het Parool en gedurende vele jaren directeur van de Perscombinatie. Hij behandelt een eigenaardig verschijnsel waar Carmiggelt jarenlang steeds maar weer mee werd geconfronteerd: het feit dat hij tamelijk veel geld verdiende met zijn boeken en dat er toch steeds weer deurwaarders met dwangbevelen voor hem verschenen (als hij zich niet uit de voeten had gemaakt).
Tekening van Peter van Straaten
Tenslotte overwogen wij dat wij Simon konden inbrengen in een naamloze vennootschap. Het nut daarvan was dat hij aldus de status zou krijgen van een produktiemiddel en daardoor geen persoonlijk leven meer zou hebben, net als Hitler, zij het bij hem uitsluitend om de reden dat er daardoor geen persoonlijke uitgaven meer opkwamen. Geld, het dominerende artikel welks ontbreken ons zozeer hinderde, behoefde bij de oprichting geen grote rol te spelen - hoogstens voor de notariskosten, maar die waren voor rekening van de NV, en vervielen pas na de oprichtingsdaad, dus de NV zou evenzeer kunnen functioneren als zij deze kosten niet zo spoedig zou voldoen en de notaris wat liet wachten tot er overschotten zouden zijn.
Met zorg werd in de statuten het doel zodanig geredigeerd dat niet handeldrijven in auteursrechten, maar het exploiteren van Kronkel zelf werd beoogd. De NV sloot het leverantiecontract met Het Parool, de auteurscontracten met de Arbeiderspers en met buitenlandse uitgevers en contracteerde radio- en tv-voordrachten en de lezingen voor personeelsverenigingen. Een salaris ontving hij niet, aangezien dit te gemakkelijk in de belangstellingssfeer van de inspecteur IB viel. Hij stelde zijn produkten en diensten aan de NV ter beschikking tegen een op het tijdstip van zijn eventueel overlijden te bepalen winstuitkering, die derhalve aan de eventuele erven zou toevallen.
Contanten had hij ook eigenlijk niet meer nodig: de NV nam van hem de Weteringstraatwoning over, welke daardoor onmiddellijk de juridische gedaante van bedrijfspand verkreeg, bestemd om er het produktiemiddel in te plaatsen. Zijn voedsel werd hem verstrekt in de bedrijfskantine, waar het werd toebereid door Tiny, die hiertoe door de vennootschap in dienst was genomen. Aan de bezoekers werden consumpties verstrekt door de onderneming, welke deze boekte onder representatieonkosten. Vakanties werden werk- of studiereizen, hem opgedragen door de NV. Het weinige liquide geld dat hij voor wat losse, gemeenlijk niet in bedrijfsboekhoudingen voorkomende postjes nodig had, werd hem verstrekt bij wijze van voorschot, dat met de zojuist genoemde winstuitkering te zijner tijd zou worden verrekend. De afweer tegen de tot nu toe zo hinderlijke inkomstenbelasting was aldus bijna volkomen. Het bureau Meijburg & Co. zou hem uit het klantenregister kunnen schrappen.
Tiny werd directrice van de NV. Niet alleen dat dit een voortbouwen was op het te eerbiedigen historisch gegroeide, ook functioneel werd zo de optimale harmonisering verkregen tussen zakelijke en gevoelsmatige factoren, welke laatste bij het scheppen van rechtspersonen zo vaak worden veronachtzaamd. Zij zou leiding geven aan de administratieve staf, aan de buitendienst, welke het acquireren van lezingen en advertentieteksten behartigde, aan de typekamer, aan de vertalers, en aan het bovengenoemde kantinebedrijf.
De financieringsopzet was heel eenvoudig. Er kwamen twee soorten aandelen, te onderscheiden met de letters A en B. De Aaandelen, ten bedrage van f 100,-, droegen de oligarchische macht, zoals het recht van benoemingen, van aanschaf of afvoering van het produktiemiddel en van het opstellen van de balans; zij bleven het onvervreemdbaar eigendom van Simon; zij waren ook niet beleenbaar. De B-aandelen werden aan Simon uitgereikt tegen het inbrengen van de in zijn persoon schuilende commerciële goodwill, van de contracten met Parool, Arbeiderspers e.d., en van Weteringstraat 46. Deze stukken zouden uiteraard, bij de grote bloei die de NV tegemoet ging, aanzienlijk in waarde stijgen. Ze konden later desgewenst op de markt worden verkocht, zonder dat op de daarbij gerealiseerde overwaarde een fiscale claim zou komen te rusten - althans zolang de vermogensaanwasbelasting niet wordt ingevoerd, waarop echter pas kans is als de PvdA een parlementaire meerderheid behalen zou, hetgeen dus geen voorzienbaar risico was.
Wij overwogen nog of wij het arbeidsveld van de NV zouden uitbreiden door het opnemen van Morriën, Annie Schmidt en enkele toneelspelers in de constructie; maar besloten werd dit niet te doen, omdat wij onze conclusies hadden bereikt door geduldige oefeningen in abstracte gedachtenreeksen, zodat het te veel tijd zou vergen anderen daarmee vertrouwd te maken. Beter was het daartoe later over te gaan, als de NV tot ontwikkeling gekomen was en de koers van haar aandelen enorm zou zijn gegroeid, zodat men daarvan een kleiner aantal aan deze kunstenaars zou behoeven uit te reiken tegen hun inbreng dan wanneer dit meteen zou gebeuren.
Carmiggelt met Max Nord (links) en Wim van Norden tijdens een feest van Het Parool
Om niet de indruk te wekken dat alles een onderonsje was, een schijnconstructie, bedoeld om de fiscus een rad voor de ogen te draaien, werd besloten volledige openbaarheid te betrachten. Dit was ook zakelijk nuttig, aangezien het rapport van de Wiardi Beckman Stichting over de hervorming van de onderneming zojuist was verschenen, en omdat de Kronkelboekjes in sterke mate werden afgezet aan een Parool- en AP-publiek, dat op emotionele gronden geneigd was wantrouwend te staan tegenover besloten familievennootschappen. Een public-relations-afdeling kwam ook in dit verband aan de orde. Daarvoor zou een jongeman met kortgeknipt zwart haar en puntige schoenen worden gezocht. Zijn taak zou het zijn om de belangstelling voor de NV Kronkel levend te houden door, als Simon zich in cafés of schouwburgen bevond, de aanwezigen op hem opmerkzaam te maken, en verder door milde incidenten te verwekken waarover dan in de pers kon worden geschreven. Lichtreclames en dergelijke promotiemiddelen verwierpen wij als te vulgair en vernederend voor een onderneming die op cultureel terrein handelt.
Door een dusdanig rationeel ingerichte organisatie werden alle financiële problemen opgelost. De enige schaduwkant ervan was, dat er vrij veel aandacht, en dus tijd, moest worden besteed aan administratieve handelingen.
Zo waren Simon en Tiny bijna onafgebroken bezig met het opstellen, bestuderen en ondertekenen van balansen, verlies- en winstrekeningen, notulen en commissarissenraden en van aandeelhoudersvergaderingen, het voeren van langdurige besprekingen met fiscale adviseurs en accountants, en met het registreren van alle activiteiten. Dit verveelde hen weldra zeer. Tijd om te schrijven was er daardoor steeds minder.
Een oplossing daarvoor werd gevonden door het aanstellen van gehonoreerde functionarissen, die in al deze zaakjes doorkneed waren. Tengevolge van de schaarste op de arbeidsmarkt moesten aan hen echter zulke buitensporige beloningen worden toegekend, dat Simon al vrij spoedig als privépersoon een kolom in Het Parool moest gaan schrijven, om met de opbrengst daarvan de NV Kronkel gaande te houden.
WIM VAN NORDEN
Auteursrechtelijk beschermd