Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[p. 13]

Al die schokkende vrouwelijke onzekerheid in ongecensureerde vorm
Shere Hites onderzoek: verlangen naar een betere wereld

Women and Love A Cultural Revolution in Progress door Shere Hite Uitgever: Alfred A. Knopf, 922 p., f 63,10 Importeur Van Ditmar
In het Nederlands vertaald als Vrouwen en liefde Een culturele revolutie in ontwikkeling Vertaling Wineke Boegborn en Anki Klootwijk Uitgever: Anthos, 950 p., f 69,50

Bernadette de Wit

Niet vaak gaat een boek met zoveel commotie gepaard als het derde Hite Report, over ‘Vrouwen en liefde’. Nummer één behandelde de vrouwelijke seksualiteit, met als belangrijkste resultaat dat vrouwen copuleren helemaal niet altijd je-van-het vinden. De overgrote meerderheid van de onderzochte vrouwen rapporteerde niet klaar te komen van de voortplantingsdaad sec, maar wel van een of andere meer directe vorm van clitorale stimulatie. Dat was al bekend bij Kinsey en Masters & Johnson, maar de laatsten vonden dat seksuologen in weerwil hiervan moesten doorgaan met vrouwen te dresseren dit kunstje tot een goed einde te brengen. Hite verzette zich tegen de eeuwenoude mannelijk chauvinistische coïtus-imperatief. Waarom zouden vrouwen die liever op een andere manier het orgasme bereiken moeten worden gediskwalificeerd als ‘seksueel dysfunctionerend’? Bij zijn verschijning werd het eerste Hite Report van tafel geveegd als onwetenschappelijk, maar omdat inmiddels honderden miljoenen vrouwen in vele tientallen landen het boek hebben verslonden, heeft de gevestigde orde zich noodgedwongen neergelegd bij de conclusie. Het veelzijdige karakter van de vrouwelijke seksualiteit is nu officieel opgenomen in de seksuologische canon.

Hites tweede studie, naar de eigen definitie van mannen van hun seksuele beleving en behoeften, werd veel rustiger ontvangen, maar ik verwacht dat dit rapport in de nabije toekomst zal worden herdrukt. Als het derde Hite Report net zo invloedrijk wordt als het eerste, zal men het verhaal ook van de mannelijke kant willen horen. In de Verenigde Staten, maar ook hier, reageerden veel journalisten met een uitbarsting van ongecontroleerde haat, of op zijn minst gewoon hysterisch (lees het interview met Bibeb in VN van vorige week). De asymmetrie tussen de geslachten is hardnekkiger dan andere vormen van discriminatie. Er zijn ook geen bevolkingsgroepen die méér afhankelijk zijn van elkaar, in alle opzichten, dan mannen en vrouwen. Ze worden geacht van elkaar te houden, een eis die in de verhouding homo's - hetero's, of buitenlanders - autochtonen niet geldt. Waarschijnlijk is de bestaande tegenstelling tussen mannen en vrouwen het meest fundamentele organisatieprincipe van onze samenleving. Mensen worden ook nergens dieper door geraakt dan door een aanval op hun sékse-identiteit, die zij als een onvervreemdbaar onderdeel van hun persoon beschouwen. Een mooi voorbeeld was de boze reactie van een vrouwelijke agent op een denigrerende column in de Haagsche Courant (de columnist werd begin dit jaar berispt door de Raad voor de Journalistiek). De auteur vergeleek agentes met kenaus, broedkippen, bootwerkers en transseksuelen, met andere woorden, hij beoogde hen achtereenvolgens te beledigen met hun (on)vrouwelijkheid, hun mannelijkheid en hun geslachtloosheid, althans in biologische zin, wat op zich natuurlijk nooit allemaal tegelijk kan. De klagende agente voelde zich alleen beledigd in haar vrouwzijn. In de beslissing van de Raad werd met geen woord gerept over het feit dat de gewraakte column óók voor transseksuelen beledigend was.

Shere Hite
BERT NIENHUIS

De boodschap van Vrouwen en liefde - een grootscheeps onbehagen van Noordamerikaanse vrouwen over de heteroseksuele partnerrelatie - raakt mensen in het hart van hun sekseidentiteit, hetgeen de blinde paniek verklaart. Mannelijke critici reageerden als verwende kinderen die voelen dat er aan hun privileges wordt gemorreld. Van Dis betrok het boek schaamteloos op zichzelf. Het was tenenkrommend, pas na Hites alerte ontdekking dat haar interviewer een nicht was, werd het een boeiend gespek. In de Groene Amsterdammer toonde Martin van Amerongen zonder voorbehoud zijn geschoktheid over de mogelijke implicaties voor zijn eigen hachje van het hoge percentage buitenechtelijke escapades onder de respondenten.

De boodschap dat er iets behoorlijk scheef zit in de man-vrouwverhouding wil maar niet doordringen, hoe oud hij ook is. Simone de Beauvoir kwam tot dezelfde conclusie in La deuxième sexe, al in 1949. Ook andere psychologen, sociale wetenschappers en historici - in de Verenigde Staten vooral Lilian Rubin en Nancy Chodorow, in Nederland Aafke Komter, Renée Römkens en Iteke Weeda - deden onderzoek naar de machtsuitoefening van mannen in heteroseksuele relaties, door het stelselmatig in stand houden van emotionele afstand, hetgeen gecombineerd met de traditionele liefdes- en zorgplicht van vrouwen inderdaad tot ongelijkheid leidt.

Beschamende arrogantie

Toch werd professor Weeda niet gemolesteerd toen ze in 1982 haar nauwelijks minder verontrustende onderzoeksresultaten over heteroseksuelen in echtscheiding presenteerde. Waarschijnlijk is dit een kwestie van aanpak. Weeda schreef een afstandelijk wetenschappelijk boek, waarin de vaak beschamende arrogantie van mannen en het eeuwig zorgende van vrouwen werden uitgedrukt in gekwantificeerde data. Die geruststelling biedt Hite niet. In duizend pagina's laat zij haar 4500 respondenten ongecensureerd hun hart uitstorten over hun niet bevredigde verlangen naar liefde, over hun hunkering, vaak tegen beter weten in, naar gelijkwaardige relaties met mannen. Nergens psychologiseert Hite over die diepste zieleroerselen, nergens stelt zij zich op als deskundige. Al die schokkende vrouwelijke onzekerheid, de kwetsbaarheid, het pijnlijke gehengel naar goedkeuring en het geploeter om de relatie te verbeteren en tegelijk zelfstandiger te worden, dat alles staat er zomaar in, alsof je in duizenden dagboeken leest.

De lezer die geërgerd over zo veel gevoel het boek terzijde wil schuiven, geconditioneerd als hij is door de freudiaanse gedachte dat opoffering neerkomt op ‘masochisme’ spreekt ze direct toe. Hite wil dat we juist bewondering tonen voor al die vrouwelijke inspanning om de kilte en het machtsmisbruik in heteroseksuele partnerrelaties tegen te gaan. Vrouwen zijn bezig met ‘een culturele revolutie’ die zijn weerga niet kent, zegt Hite.

De tussenliggende teksten, geschreven in de vorm van een dagboek, een socratische dialoog met zichzelf of een dialoog met de respondenten, zijn bevlogen. Shere Hite wil met de lezer samen nadenken over de liefde en ze wil de oorzaken van de problemen ontrafelen. In haar diagnose wijst ze de patriarchale tweedeling tussen het ‘mannelijke’ en het ‘vrouwelijke’ aan als de boosdoener. Er zijn twee, historisch gegroeide en cultureel bepaalde werelden, gescheiden naar sekse. Ondanks de idealen van de Verlichting is de gelijkwaardigheid van man en vrouw nog lang niet gerealiseerd. ‘Mannelijke’ waarden zijn vooral macht, competitie en een hiërarchische afstand tot alles wat ‘vrouwelijk’ is. Vrouwen zijn daarentegen traditioneel gericht op samenwerking, zorg en liefde. Weliswaar polemiseert Hite in het hele boek met aanhangers van de zienswijze dat het manvrouwverschil biologisch van aard is, maar haar positie is geenszins dat het maar moet verdwijnen. Hoezeer ze ook toegeeft dat het sekseverschil ons is aangepraat en opgedrongen, ze wil die ‘geconstrueerde’ identiteiten niet kwijt. Hites radicale cultuurkritiek op heteroseksualiteit en mannelijke dominantie concentreert zich namelijk veeleer op de ondergewaardeerde ‘vrouwelijke’ waarden. Als mannen nu maar gevoeliger, minder agressief en coöperatiever zouden worden, als ze zich kortom net zo op andere mensen zouden richten als vrouwen dat nu verplicht al doen, dan komt er een betere wereld. Vanzelfsprekend volgt hieruit dat vrouwen hun zorgzaamheid niet aan de wilgen moeten hangen na hun emancipatie. De plicht moet verdwijnen, maar als vrouwen op grote schaal politieke machtsfuncties gaan bekleden, moeten ze zich daarin net zo gaan gedragen als nu in het gezin. Dan krijgen we een humane wereldpolitiek, zegt Hite, zonder oorlog en uitbuiting. Precies even humaan en democratisch zullen de privé-relaties worden na de door Hite - en haar opvallend eensgezinde respondenten - voorgestelde hervormingen. Vrouwen hoeven zich niet meer alleen op te offeren, mannen spannen zich dan even hard in om de relatie goed te houden en voeden even vaak hun kinderen op. Uiteindleijk zullen het ‘mannelijke’ en het ‘vrouwelijke’ dan gelijkwaardig worden aan elkaar.

Van Hite mogen mannen ‘mannelijk’ blijven en vrouwen ‘vrouwelijk’, in die zin dat de ‘positieve’ mannelijke waarden zoals eergevoel, moed en bescherming van zwakkeren mogen voortbestaan.

Te romantisch

Net als veel andere feministen combineert Shere Hite de negentiende-eeuwse vrouwelijkke traditie van de morele revolutie met het gelijkheidsbeginsel van de Verlichting. Voor haar is de aparte ‘vrouwenwereld’ van vriendschap en liefde een uitvalsbasis voor het feminiseren van de maatschappij en het opvoeden van mannen tot mensen met compassie en sympathie voor de medemens. Daartegenover staat een meer ironische traditie in het feminisme, die juist de constructie van het sekseverschil wil ondermijnen. Vooral in de lesbische subcultuur, waar de stereotiepe mannen- en vrouwenrollen worden gepersifleerd, is die traditie populair. Een variant hierop zijn de carrièrevrouwen, die op de sekseongelijkheid reageren door mannen een koekje van eigen deeg te geven. Zij specialiseren zich in het doelbewust tactisch manoeuvreren om macht en rijkdom te vergaren, ten koste van het mannelijke monopolie. Voor hen is een feminien uiterlijk de beste vermomming voor succesvol infiltreren in de ‘mannenwereld’. Hun liefde geven zij slechts aan mannen die echt de moeite waard zijn.

Hite is voor deze benadering veel te romantisch. Zonder liefde, zorgzaamheid en medeleven voelt zij zich geen ‘vrouw’ en zou zij niet weten hoe seksueel met een man om te gaan, waarmee ze de gevoelens van veel vrouwen in dit stadium van de geschiedenis vertolkt. De meer ‘ironische’ feministische reactie op Hites utopie zou zijn: waarom kom je er niet rond voor uit dat je net zo op macht belust bent als mannen? Want wat is het willen hervormen van het huidige gedrag van veel heteroseksuele mannen anders dan een feministisch beheersingsoffensief? Zelf ben ik ook geneigd tot die kritiek en beschouw ik Hites speurtocht naar een ‘authentieke’, niet door het partriarchaat bezoedelde vrouwelijkheid als een verouderde vorm van wezensdenken, die bovendien in strijd is met Hites achtergrond als filosoof en historicus. Zelfs al vinden archeologen steeds meer sporen van pre-patriarchale beschavingen, dan nog is het anachronistisch (en etnocentrisch) om die volgens feministische inzichten te interpreteren. Dat neemt niet weg dat de morele verpakking van Hites boodschap waarschijnlijk vele malen effectiever kan worden verkocht aan het grote publiek dan de poging van ‘ironische’ feministen om het sekseverschil te relativeren, dat moet ik Hite nageven. Desalniettemin kleeft er aan de verheerlijking van het ‘vrouwelijke’ als mensenreddende eigenschap één nadeel, namelijk de opvatting dat het slachtoffer bij voorbaat gelijk en per definitie schone handen heeft. Ik geloof dat ik toch meer voel voor een sportief duel.

■