Vrij Nederland. Boekenbijlage 1988

[Onkwetsbaar in een simultaanjurkje - vervolg]

Sonia Delaunay in een geborduurde jas, 1924

bij het werk van haar vrienden-dichters Guillaume Apollinaire, Blaise Cendrars en Philippe Soupault. Verguisd en geprezen is haar twee meter lange uitvouwbare illustratie bij Cendrars ‘Prose du Transsiberien et de la petite Jehanne de France’ met het komische, voor deze twee buitenlanders nostalgische refrein: ‘Zeg, Blaise, zijn we ver weg van Montmartre?’

In deze tijd van de opkomende jazz in Frankrijk, van de ‘Art Nègre’ en Josephine Baker, schept Sonia Delaunay haar wilde ‘robes-poèmes’ waarop ze gedichten van haar vrienden borduurt, of haar meer gestileerde, met veel geometrische motieven opgesierde en uit verschillende stoffen bestaande ‘robes simultanées’ voor onder andere het Bal Bullier, een etablissement waar dichters en schilders elkaar op de wekelijkse dansavond ontmoetten. Ook niet altijd in even grote vrede want vol smaak vertelt Desanti over een avond waarop de dichter-bokser Arthur Cravan, uitgedost in een vestje-Delaunay, op de vuist gaat met echtgenoot Robert waarna deze voor een week in het gevang belandt.

Het is overigens opmerkelijk hoeveel dichters zich in die jaren aan poëtische bespiegelingen van Sonia Delaunays simultaneïstische kleding hebben gewaagd. Van Cendrars is de bekende regel: ‘Op haar jurk draagt zij haar lichaam’ en de dadaïst Tristan Tzara schreef gedichten waarin de zinnen de draaiende bewegingen suggereerden die ook in de cirkels van Delaunay voorkwamen. Dadaïsten, surrealisten en de Delaunays verplaatsten zich, voordat de diverse ruzies losbarstten, in een gezamenlijke euforie als ‘een rugbyploeg’, in de woorden van Sonia. Het waren haargloriejaren, een tijd rijp voor haar revolutionaire ideeën en uitwerkingen.

Geen couturière

In haar Atelier Simultané werkten veel Russische vluchtelingen aan het vervaardigen van de robes voor het Maison Delaunay dat ze in 1924 in Parjs geopend heeft en dat onder haar klanten Gloria Swanson heeft en Nancy Cunard, de rijke erfgename van de gelijknamige scheepvaartlijn. De naam van Robert Delaunay raakt wat op de achtergrond. Claire Goll, een goede vriendin van het echtpaar, schrijft dan ook in haar memoires: ‘Alle snobs deden hun inkopen in de “simultane” winkel van Sonia. Ze liepen in haar creaties rond op hun weelderige feesten maar merkwaardig genoeg kocht niemand een doek van Robert’.

Weliswaar heeft Sonia Delaunay in haar carrière enkele duizenden stofdessins ontworpen, vooral bedrukt op haar lievelingsstof zijde, maar ze is nooit een couturière in de strikte zin des woords geweest, ze heeft nooit een eigen lijn ontworpen en wilde niet meedoen aan die ‘comédie mondaine’. Haar interesseerde meer het produktieproces, zoals het bedenken van een stof waarop zowel het dessin als het patroon voorgedrukt waren, zodat ook de minder bedeelden hun eigen simultaneïstisch jurkje in elkaar konden zetten. Na de Tweede Wereldoorlog, waarin haar echtgenoot in 1941 aan darmkanker overleed, gaat ze weer opnieuw schilderen, ontwerpt nog haar beroemde ‘Kaartspel’ en begint als ze in de zeventig is een stormachtige, langdurige, amoureuze en commerciële relatie met de vijfenveertig jaar jongere uitgever Jacques Damase. Energiek en origineel tot het eind. Ze had een betere biografe verdiend dan Dominique Desanti, al zal het voor de laatste zeker een handicap geweest zijn dat ze moest schrijven over een vrouw die ooit zei: ‘Nooit heb ik de zwakheid gehad om wie dan ook maar een vermoeden te geven van mijn innerlijk leven. Zelfs voor Delaunay, Apollinaire, Cendrars, was ik een natuurkracht, onkwetsbaar, een beetje irreëel, degene Wie het geluk toelacht, die nooit klaagt en die een atavistisch geluk heeft’.

■