Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Oliver Sacks
Vervolg van pagina 1

kuur wél gestopt worden. En enkele patiënten lijken door hun ervaringen met L-dopa snel dood te gaan.

Volgens Sacks wordt de medische vakliteratuur over L-dopa overwoekerd door effect-onderzoek waarbij vooral gekeken is naar het gemiddelde effect van het geneesmiddel op een beperkt aantal, eenvoudig te hanteren criteria. Die literatuur vindt Sacks wel nuttig, maar de aldus gerapporteerde bevindingen doen geen recht aan de betekenis van het geneesmiddel voor de patiënten. Sacks wil een ander soort wetenschap bedrijven, die hij zelf betitelt als romantische geneeskunde. Door een twintigtal patiënten uitgebreid te beschrijven, verduidelijkt hij factoren die in de gangbare geneeskundige vakliteratuur ten onrechte buiten beschouwing blijven.

Sacks benadrukt dat zijn patiënten hun levensgeschiedenis duidelijk met zich meedragen. Die geschiedenis is van invloed op het effect dat L-dopa heeft; de ervaringen die de patiënt met L-dopa opdoet, vormen ook weer een belangrijk deel van de geschiedenis van de patiënt - en die verdere geschiedenis beïnvloedt weer de reacties op volgende medicatie.

Onzekerheden

Bij Sacks is de sociale context waarin een patiënt leeft van groot belang: de manier waarop andere mensen reageren op de reacties van de patiënt. In de jaren tijdens welke Sacks in Mount Carmel werkt, verandert het beleid van de directie. Er wordt ‘koeler’ omgegaan met patiënten; bezuinigingen vinden plaats. Dergelijke ‘sociale’ veranderingen blijken van grote invloed op de wijze waarop de patiënten reageren op hun kuur met L-dopa.

Bij deze ernstige patiënten merkt Sacks ook hoe belangrijk de relatie tussen arts en patiënt is. Een patiënt die ‘alles’ van de dokter verwacht, stort tijdens de kuur helemaal in als blijkt dat de dokter niet aan die verwachtingen kan voldoen.

Sacks beschrijft patiënten die in een zeer uitzonderlijke toestand verkeren. Hij observeert nauwkeurig; hij laat zien hoe de arts met eigen onzekerheden omgaat. Ondertussen gebruikt hij zijn aantekeningen óók om vragen te stellen over het normale menselijke bestaan: juist het uitzonderlijke laat iets zien van de vermogens van mensen om hun identiteit te handhaven.

Ik vind dit een fascinerend boek. Sacks observeert met een afstandelijke, klinische blik, maar tegelijkertijd schrijft hij zeer gepassioneerd over zijn patiënten - en over de relaties tussen mensen. De patiënten lijken karikaturen van gewone mensen, maar ondertussen raak je er van overtuigd dat er maar weinig hoeft te gebeuren om in een soortgelijke toestand terecht te komen.

De eerste editie van Awakenings verscheen in 1973, vier jaar nadat Sacks de kuur met L-dopa was begonnen. In latere edities heeft hij zijn boek uitgebreid met nieuwe gegevens over de beschreven patiënten. Die levens verliepen soms nog heel anders dan de auteur in 1973 verwachtte. De editie uit 1987 is er mooier maar ook rommeliger door geworden. Dat is niet zo'n groot bezwaar. Maar om dit boek goed te lezen, is een regelmatig bladeren in het notenapparaat en in het nawoord aan te bevelen.

■