VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
19 december 1987 - nummer 51
De romantische geneeskunde van Oliver Sacks
Verbazingwekkende ervaringen van een neuroloog
Ontwaken in verbijstering door Oliver Sacks Vertaling Jos den Bekker Uitgever: Meulenhoff, 368 p., f 45,-
Karel Soudijn
De Amerikaanse neuroloog Oliver Sacks schreef enkele jaren geleden een boek over een ervaring die hem in hetzelfde schuitje deed belanden als de patiënten die hij dagelijks in zijn praktijk behandelde: door een val in de bergen raakte hij het gevoel in een van zijn benen kwijt. Het was alsof het niet meer bestond; zijn been was een spookbeen geworden. Dit boek, in het Nederlands vertaald als Een been om op te staan, werd gevolgd door De man die zijn vrouw voor een hoed aanzag, waarin hij met liefde en gevoel voor absurditeit mensen met eigenaardige geheugenstoornissen beschreef. Nu is Sacks' eerste boek uit het begin van de jaren zeventig vertaald, Awakenings: over het geneesmiddel L-dopa dat mensen die jarenlang in een coma-achtige slaap verkeerden deed ontwaken, met onverwacht effect.
Ida T. werd in 1901 in Polen geboren. Ze trouwde jong. Op haar twintigste stierf haar echtgenoot en met Ida gebeurde er iets vreemds: ze veranderde in een kwaadaardig, vraatzuchtig monster. Een paar jaar later (ze was toen al drie keer zo zwaar geworden als eerst) werden haar agressieve impulsen in toom gehouden door nieuwe symptomen: Ida kreeg last van toenemende stijfheid en traagheid van bewegingen. De ouders van Ida zetten haar op een schip naar Amerika: aan de overkant van de oceaan zouden vast wel dokters te vinden zijn die iets aan die vreemde ziekte konden doen.
Op de boot werd Ida volledig stijf, stom en bewegingloos. Men noemde haar ‘Dikke Bertha’. Ze kwam terecht in een tehuis voor invaliden en stervenden. Daar legde men haar op een soort katafalk; de volgende achtenveertig jaar bleef ze daarop liggen: levend opgebaard. Soms explodeerde ze en begon ze te ratelen. De vraatzucht bleef.
In 1966 kreeg de arts Oliver Sacks haar te zien. Ida woog 180 kilo, was kaal, had een plat achterhoofd van het liggen; haar handen vertoonden vinachtige misvormingen. Sacks: ‘Die vinachtige aanhangsels, te zamen met haar gigantische, vettige, spekgladde lichaam gaven vaak de indruk dat ze een enorme Kanaalzwemster was die op wonderbaarlijke wijze midden in een zwembeweging, stroboscopisch, was “bevroren”.’
In 1969 behandelt Sacks haar met een wondermiddel: levodihydroxyfenylaline, kortweg L-dopa. Plotseling wordt Ida's stijfheid doorbroken: ‘Ik werd op de afdeling geroepen door een opgewonden hoofdverpleegster en daar trof ik Ida T. aan, glimlachend en gesticulerend en druk tegen de verpleegsters pratend.’ Als een Schone Slaapster uit een sprookje werd Ida wakker: ‘In die tijd begon ze ook Jiddische volksliedjes en ballades te zingen met een vrolijke zeemansbas - tot ellende en vermaak van iedereen om haar heen.’
Het geval van Ida T. is slechts één van de twintig ziektegeschiedenissen die de kern vormen van Ontwaken in verbijstering. De patiënten uit dit boek zijn bijna allen slachtoffer van een slaapziekte die tijdens en na de Eerste Wereldoorlog overal slachtoffers maakte. Sommige patiënten konden na het begin van deze ziekte vrij snel weer goed functioneren; na kortere of langere tijd traden echter bij de patiënten complicaties op die doen denken aan de ziekte van Parkinson: sterke verstoringen van de bewegingen.
Tijdens de slaapziekte-epidemie leek het alsof er duizend nieuwe soorten ziektes waren gekomen: de manifestaties waren zeer verschillend.
Oliver Sacks
david levine
Oliver Sacks gaat in 1966 werken in het ziekenhuis van Mount Carmel, in de buurt van New York. Hier leven dan nog veel patiënten die zeer ernstige complicaties aan hun slaapziekte hebben overgehouden. Vanaf 1969 gaat Sacks deze patiënten met het nieuwe geneesmiddel L-dopa behandelen. De effecten zijn wonderbaarlijk. Veel patiënten reageren in eerste instantie zeer gunstig op het medicijn. Niet alleen Ida T. lijkt op de slaapster uit het sprookje, die opeens - na vele jaren - wakker wordt gekust.
Auteursrechtelijk beschermd