Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Vestdijk biografie
Vervolg van pagina 1

sing op zijn literatuur’ zou het een mooie verzameling hebben opgeleverd, helemaal als de verzamelaar zich tot ordenen had beperkt en van verbindende teksten had afgezien. Nu is het fictie, gereduceerd tot realiteit, aangevuld met biografische tussenwerpsels.

Voor heel wat Vestdijk-liefhebbers moet het overigens een plezier zijn almaar in de feitelijke Jan die ze nog niet kenden de fictionele Piet van wie ze uit de boeken wisten, te herkennen. Feitelijk bewijst Vissers biografie één groot en banaal gelijk: dat een schrijver niet alleen nooit ex nihilo schrijft, maar dat het allemaal meestal ook nog op elementen uit zijn eigen leven teruggrijpt. Wij wisten dit al maar och, het is niet erg er weer eens in extenso op geattendeerd te worden.

Maar een biografie, nee, dat is deze turf allerminst. Daarvoor is de informatie veel te ongelijksoortig en te willekeurig. Het grote manco is dat Visser zijn hele verzameling in één keer geloosd lijkt te hebben. Hij heeft de kunst van het weglaten niet verstaan, en zo worden we keer op keer met dan weer nuttige dan weer volstrekt irrelevante informatie opgezadeld, louter en alleen omdat de biograaf daar weet van heeft. Gaat Vestdijk als scheepsarts naar de Oost, dan lezen we bijvoorbeeld: ‘Tijdens het eerste gedeelte van de reis was het zeer stormachtig, vooral op de Noordzee en in Het Kanaal. Schade aan de deklading was er niet; alleen was van de vleugels van het meegevoerde vliegtuig het asfalt afgewaaid. Het koeienhok was beschadigd, maar de “koeien” (twee fokstieren) waren na het uitvaren van de Waterweg al in de gangen gezet en mankeerden niets.’ Fijn zo, denk ik, maar waarom dien ik dit te weten? Kennelijk omdat deze feiten vermeld staan in het (noot) ‘Reisverslag van kapitein W.R.C. van der Meer aan Den Heeren W. Ruys, zonen Rotterdam 19 december 1929’. En was het nu maar aardige couleur locale, maar nee, het klinkt bij Visser even belangrijk als de melding van Vestdijks depressies. Niets is gedifferentieerd in dit boek, alles wordt op dezelfde toon voorgedragen, en op den duur is dat dodelijk voor je leesliefde.

Soms is het werkelijk ridicuul wat je te lezen krijgt. Zo moeten we op gezag van Visser aannemen dat Vestdijks tijdelijke bezetenheid van ene Joukje Appeldoorn tot uitdrukking kwam in het feit dat hij ‘ben jij dat, Joukje’ naar beneden riep toen een heel ander meisje hem iets kwam brengen. Dat soort dingen krijg je als je de complete Vestdijk bij elkaar wilt jutten en iedere scheet des schrijvers op een fluwelen kussentje legt.

In zijn Nawoord zegt Visser dat hij bij de keuze tussen een feitenbiografie en een interpretatiebiografie voor de eerste heeft gekozen. Onder ‘interpretatiebiografie’ lijkt hij te verstaan ‘een exegese van het werk’. Me dunkt dat er nog wel wat andere mogelijkheden voor een biografie zijn die Visser niet eens aanroert. Bijvoorbeeld die waarin geselecteerde feiten een visie opleveren die het werk weliswaar niet uitleggen maar wel beschijnen. Aan zo'n visie ontbreekt het volkomen. Het is hollen van de ene fiche naar de andere, nergens heb je het idee dat Visser het fenomeen Vestdijk in al zijn complexiteit durft te benaderen. Over al Vestdijks verwezenlijkte en gemankeerde relaties met het vrouwelijk geslacht worden we ingelicht (nooit in het sappige trouwens, gek genoeg), maar nergens lees ik samengevat wie de homo eroticus Vestdijk nou eigenlijk was, een psychologische verklaring voor zijn opzienbarende rokkenjagerij, iets waardoor ik de volgende affaire beter begrijp in plaats van het als een herhaling van zetten te zien.

Voetangels en klemmen

Naar aanleiding van een passage van Vestdijk over Mahler (‘Mits niet gebanaliseerd in het autobiografische, is de opvatting van een zelfprojectie van de schepper, als schepper, waarschijnlijk toch wel de meest juiste’) lijkt Visser het gelijk van zijn eigen standpunt als biograaf te willen halen: ‘Kunst is meer dan haar soms banaal autobiografische aanleiding, maar deze aanleiding is een deel van het werk en daarmee ook van de interpretatie daarvan.’ Het klinkt vrijblijvend genoeg en vermoedelijk heeft Visser ook niet veel meer dan een omvangrijke bijdrage willen leveren, maar nee, ook een verslag van Vestdijks aanleidingen tot wat hij schrijft is deze biografie niet geworden. Steeds ontbreekt er die, inderdaad reuze geheimzinnige, band van het triviaal alledaagse naar het creatieve en juist dat had ik, zo niet definitief ‘verklaard’ dan toch graag ‘geïnterpreteerd’ gezien. Nu is het steeds met een sprongetje van de realiteit naar de fictie en weer terug.

Het gezin Vestdijk in het huis aan de Torenlaan, 1969

Er is al veel kritiek gespuid op Vissers neiging citaten uit het werk zelf zonder commentaar voor biografisch te laten doorgaan. Met name de Anton Wachter-romans, inderdaad grotendeels autobiografisch maar toch niet zo dat we ze in Privé-Domein zouden verwachten, zitten wat dat aangaat vol voetangels en klemmen. Ik moet bekennen dat het voor een Vestdijkiaan niet zo'n probleem is om in dit opzicht met Vissers boek om te gaan. Een Vestdijkiaan weet de weg immers al zo'n beetje en voelt wel aan waar de schrijver precies hineininterpretiert en dat hij eigenlijk Maria Schrader bedoelt als hij Else Böhler zegt. Voor de niet-kenner ligt dat uiteraard anders en dat schaadt de publieke waarde van het boek.

In de eerder geciteerde passage, waarin Vestdijks opmerking over creatie als zelfprojectie Visser goed leek uit te komen, openbaart Visser zich ook wat al te zeer als slaaf van Vestdijks eigen visies en opmerkingen. Hier, en op andere plaatsen, had wel eens een kritische noot in plaats van een bronvermelding mogen staan. Of had Vestdijk soms altijd kritiek? Ik lees bijvoorbeeld: ‘Vestdijk realiseerde zich na veel ervaring met autobiografische romans pas met De ziener dat hij in staat was “zuivere fictie” te schrijven.’ Dat hoop ik toch niet; de man had intussen al talloze historisch-fictionele en fantastische romans op zijn naam staan. Lariekoek dus, wat Vestdijk zelve zich ook gerealiseerd moge hebben.

Goed, het ontbreekt dus aan een samenvattende visie. Vestdijk ligt in de splinters en brokstukken van zijn werkelijkheid voor onze voeten. Maar ook de weergave van die feitelijke realiteit is bij nadere beschouwing verre van volledig. Over de autobiografische achtergronden van heel wat proza is Visser zeer wel ingelicht, maar over welke omstandigheden er nu precies aan de geruchtmakende roman De Schandalen ten grondslag liggen laat hij ons opeens volkomen in het duister tasten. En waarom komt de autobiografische achtergrond van de poëzie, als we toch zo bezig zijn, er zo bekaaid af? Inderdaad, nu wil ik ook de hele hand.

Ach, ik moet nog heel wat onvrede kwijt. De pissige wraak die Visser op Mieke Vestdijk neemt door haar onsympathiek in Vestdijks laatste dagen af te schilderen. De vreemde stijl van het boekje, als we buiten de citaten treden. Hier bijvoorbeeld: ‘Het jaar daarop voelde Vestdijk zich oud worden. Hij nodigde Herman Mulder uit weer eens op bezoek te komen.’ Of deze: ‘Zij (Mieke) wilde volgens Vestdijk heel wat, zoals een boterbriefje, een auto en kinderen. Voor dit laatste zou later Brakman worden ingeschakeld.’ Hoe, als donor soms? We horen er later niets meer over. Enfin, door die ene kwalificatie, ‘Biografie’ valt er bij dit werkstuk heel wat af te klagen. Maar ik kan niet ontkennen dat ik, bij alle verbazing, het boek zonder probleem heb uitgekregen en er heel wat nieuws van heb opgestoken. Het is namelijk een wat onhandige presentatie van een enorme hoeveelheid materiaal. Het laat zich eigenlijk het best vergelijken met de persberichten van het ANP, heel nuttig maar niet helemaal presentabel. Het is een studieus halffabrikaat. Mogen de biografen van Vestdijk er hun voordeel mee doen.

■