Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 3]

Revanchepoging van een veertiger
Jan Siebelinks ‘Schaduwen in de middag’

Schaduwen in de middag door Jan Siebelink Uitgever: Meulenhoff, 143 p., f 27,50

Wim Vogel

In Kroniek van een karakter deel 1 noemt Jeroen Brouwers Jan Siebelink smalend Siebelinque. Een mooischrijver die wal al te gretig bekendheid probeert te versieren. En natuurlijk, de wijze waarop Siebelink enkele maanden geleden zich van plagiaat probeerde vrij te pleiten was onhandig, om over de ingezonden brief van zijn beschermheer Rein Bloem maar helemaal te zwijgen. Maar toch... Er zijn niet veel vaderlandse schrijvers die het aandurven hun hoofdfiguren keer op keer zo dicht te benaderen als hij. In de dertien boeken die hij in nauwelijks twaalf jaar publiceerde, komt hij naar voren als een gedreven auteur die allengs zuiniger met woorden wordt, die zijn verhalen geraffineerd opbouwt en die er telkens weer net in slaagt sentimentaliteit te vermijden. En dat werk dient bij een beoordeling natuurlijk de doorslag te geven.

Schaduwen in de middag, zijn nieuwe roman, is een echte Siebelink. Opnieuw Arnhem dus, opnieuw een middelbare school, opnieuw een man die emotioneel in opstand komt tegen het verraad dat het leven pleegt. ‘Quand partons-nous vers le bonheur?’, zegt Baudelaire in het motto en dat is ook precies de vraag die de bijna vijftigjarige Rogier Woerlee zich zijn leven lang stelt. Afkomstig uit de kleine middenstand, op vijftienjarige leeftijd wegens diefstal van de middelbare school gestuurd, gehuwd met Clara, een meisje van aanzienlijke familie. ‘Vooral om haar ouders te laten zien waartoe hij in staat was, begon hij zijn aktenjacht en werd tenslotte rector van hetzelfde lyceum waar hij lang geleden van af was gestuurd.’

Rogier is het type van de geslaagde veertiger: een mooie, zelfbewuste vrouw, aardig werk, een pracht van een huis, twee al niet meer thuiswonende kinderen. Psychologisch echter is hij de onstuimige, kwetsbare puber gebleven die bijna in zijn eigen succes zou gaan geloven. In werkelijkheid ziet hij graag op tegen anderen en wortelt zijn geldingsdrang in gevoelens van minderwaardigheid. Het liefst wil hij wraak nemen op en zich revancheren voor een leven dat zo veel meer leek te beloven.

Jan Siebelink, tekening Judith Ten Bosch

De dag die in de roman beschreven wordt, is in vele opzichten een cruciale. De dag voordat de grote lustrumviering van zijn school zal beginnen, een feest dat hij zal openenen door de leerlingen vanaf een hoogwerker toe te spreken. Wie zo hoog staat kan, als Icarus, diep vallen.

Opvallend zijn juist op die dag de signalen die hem confronteren met de dood. Het is de sterfdag van zijn moeder, er zijn herinneringen aan de gewelddadige dood van zijn hond, aan de dood van de gehate bloemist die al in Witte chrysanten, een van Siebelinks oudste verhalen voorkomt, zijn Citroën DS uit 1968 weigert voor het eerst dienst en Rogier zelf slikt de ene stimulerende pil na de andere. Hij is als de oude kastanje voor zijn huis die eigenlijk ongeschikt is om verder te leven doordat een parasitaire klimop hem volledig ingekapseld heeft. Wanneer Rogier zich dat bewust wordt, verliest hij iedere zekerheid. Hij twijfelt aan zijn capaciteiten als schoolleider, aan de waarde van zijn huwelijk. Hij vraagt zich af wat zijn vaderschap voorstelt en zou het liefst aan de realiteit willen ontsnappen.

Autistisch

Het is kenmerkend voor Siebelinks personen dat zij die vlucht op twee manieren proberen te realiseren. Letterlijk door zich een tijdje terug te trekken in cafés en dus in de alcohol, figuurlijk door andere vrouwen, andere verhoudingen te idealiseren. Het resultaat is ook nu weer dat Rogier in het midden van zijn leven, op het hoogtepunt van zijn carrière in ieder geval voor zichzelf van zijn voetstuk valt. Op de laatste bladzijden ligt hij beschonken op de toiletvloer in een café. Hij weet dat er van zijn romantische vlucht naar Frankrijk, naar Yvonne, een twintigjarige vriendin, niets zal komen en dat het Clara is met wie hij het zal moeten zien te redden.

Opmerkelijk is het vrijwel ontbreken van iedere dialoog. Siebelink heeft terecht gekozen voor een vervreemdende hij- en ik-vertelsituatie die het bijna autistische karakter van deze midlife-crisis onderstrepen. In vroeger werk wisten zijn personages hun frustraties nog wel eens af te wentelen op objecten: een kwekerij, een sporthal, een geïdealiseerde liefde. Die buitenwereld is nu veel minder belangrijk.

Jammer is dat Siebelink ook nu weer kennelijk moeite met het einde had. De laatste veertig bladzijden zijn traag en geven nauwelijks nieuwe informatie. Ook lijkt het mij psychologisch niet juist als Rogier jarenlang wel in staat blijkt te zijn allerlei weerstanden te overwinnen maar als rector plotseling geen raad meer weet met wat kibbelende docenten en met boze ouders die komen klagen over een kapotgesneden jack.

Niettemin is Schaduwen in de middag een goed geschreven analyse van een andere, sensitievere Havinck. Wat Rogier met hem, en bijvoorbeeld ook met de hoofdpersoon uit Rituelen gemeen heeft, is zijn waardevrij handelen. Hun daden zijn nooit moreel, altijd emotioneel geladen. De nowhere men van onze tijd die 'm op beslissende momenten smeren.

■