Amsterdamse cartografie
Goed beschouwd is het een raadsel dat zich omstreeks 1200 enkele tientallen families vestigden aan de beide oevers van de Amstel bij het IJ en dat zich daaruit Amsterdam ontwikkeld heeft. De nederzetting aan wat nu de Nieuwendijk, de Kalverstraat en de Warmoesstraat heet, werd niet gestimuleerd door de aanwezigheid van een kasteel, zoals bij andere plaatsen die in dezelfde periode werden gesticht. Het ‘vroege’ Amsterdam was ook niet onmiddellijk het centrum van wereldhandel dat het later werd. De eerste Amsterdammers waren hoogstwaarschijnlijk vooral kleine neringdoenden en ze kozen voor hun activiteiten de meest ongunstige plaats uit in het veengebied van Amstelland.
Is er over de prille jeugd van Amsterdam weinig bekend, dat wordt beter vanaf 1538, als Cornelis Anthonisz zijn eerste kaart van de stad vervaardigd heeft. De ontwikkeling van de stad is sindsdien vrijwel op de voet te volgen aan de hand van steeds nieuwe schilderijen en kaarten. Het is een ‘gouden’ gedachte geweest om de geschiedenis van Amsterdam aan de hand van die - vaak schitterende - documenten te boekstaven. Amsterdam in kaarten. Verandering van de stad in vier eeuwen cartografie samengesteld door W.F. Heinemeijer en M.F. Wagenaar (Zomer & Keuning, 224 p., f 125, -) is zojuist verschenen, een monumentaal boek dat tot stand is gebracht onder de bezielende leiding van de sociaal-geograaf W.F. Heinemeijer, een van de grootste Amsterdam-kenners in Nederland. Aan de hand van vijftig reprodukties van bekende en onbekende kaarten wordt in even zovele hoofdstukken een veelzijdige geschiedenis van de hoofdstad beschreven: van het dichtgroeien van de stad in de zestiende eeuw tot en met de functie van Amsterdam als financieel en cultureel brandpunt van Nederland.
De geschreven teksten zijn afkomstig van geschiedkundigen en historisch-geografen en ze schrijven niet alleen met veel ter zake kundigheid over de stad maar ook met grote liefde. Het is daarnaast een genoegen om de kaarten te bestuderen, die zodanig fraai zijn afgedrukt dat dit zonder vergrootglas mogelijk is. De in 1660 uitgegeven kaart van Nicolaas Visscher, bijvoorbeeld, laat de omgeving van de Zuiderkerk zien zoals deze nu nog is: de Zandstraat en de Zanddwarsstraat staan er duidelijk zichtbaar op aangegeven. Maar op de kaart van P. Mol, van zo'n honderd jaar later, is de Zanddwarsstraat vrijwel gehalveerd en is er aan de Raamgracht opeens een gesloten bebouwing ontstaan. Dat moet een vergissing zijn! Het kan een onderhoudend gezelschapsspel zijn om zulke vergissingen ook elders op te sporen.
LB
Auteursrechtelijk beschermd