Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 12]

Tweehonderddrieëntachtig pagina's buitenproportionele apathie
Bret Easton Ellis' tweede roman: nog meer Less than zero

The Rules of Attraction door Bret Easton Ellis Uitgever: Simon and Schuster, 283 p. Importeur: Van Ditmar, f 46,50

Joost Zwagerman

In Broadways langst lopende musical, A Chorus Line, vraagt een van de dansers die auditie doet op een gegeven moment aan een collegaatje: ‘But what do you wanna be when you've grown up?’ ‘To be young!’ roept het meisje licht verontwaardigd uit, alsof een ander antwoord onmogelijk is. Amerika is het land waarin velen die een dagje ouder worden (dat wil zeggen zojuist de dertig zijn gepasseerd) zonder gêne een teenybopperachtige jeugdigheid simuleren, zeker in de wereld van de televisie, popmuziek en sinds een tijdje ook de beeldende kunst, en niemand lijkt zich aan die eigenaardigheid te storen of het zelfs ook maar een beetje belachelijk te vinden. Een verklaring voor het malle gedrag van al die dertigers en veertigers is onmiddellijk gevonden: het mag immers bekend zijn dat in Amerika de jeugd niet zozeer de toekomst heeft als wel het heden regeert - 's lands president en zijn gevolg vormen dan de olijke uitzondering die de regel bevestigt. Van wie jong is of daarvoor door wil gaan wordt in Amerika zo'n beetje geëist getalenteerd, succesvol en vooral flashy te zijn - of het op zijn minst op zo kort mogelijk termijn te worden.

Een groot deel van de Amerikaanse literatuur van de laatste jaren sluit naadloos aan op deze eis. Een bundel verhalen met als titel Twenty Under Thirty is er de jongste hit en bevat louter werk van schrijvers die tussen de twintig en dertig jaar oud zijn - die voor de Amerikanen zo ongenaakbare levensfase. Het boek haakt in op de explosie van aandacht voor jonge tot zeer jonge schrijvers, waarbij de zucht van verlichting dat er eindelijk weer bruisend verteltalent is opgestaan nauwelijks wordt onderdrukt.

Bret Easton Ellis heeft van alle jonge schrijvers wel de meeste faam verworven. Op zijn twintigste debuteerde hij met de roman Less than Zero en is inmiddels exorbitant populair in eigen land, wellicht mede dankzij het feit dat zijn debuut in de pers soms controversieel werd genoemd. Waar andere nieuwe sterren als Jay McInery, Tama Janowitz en David Leavitt hyperenthousiast werden ontvangen maar er, naast alle lof, wat hoofdschuddend werd gedaan over ‘o, o, o, dat moderne leven in de jaren tachtig toch’, wist Ellis met zijn romans werkelijk te schokken.

Less than Zero gaat over de jongeren aan de westkust die alles in overvloed hebben - geld, seks, drugs en videoclips - maar waaruit alle leven lijkt te zijn verdwenen. Nog vóór hun twintigste weten ze zelfs niet meer hoe verveling aanvoelt, simpelweg omdat er niks meer te voelen is, of er nu cocaïne wordt uitgewisseld op feestjes, snelle auto's worden aangeschaft of dat er urenlang naar MTV of naar hard-porno films wordt gestaard. In de wereld van Less than Zero neukt, snuift en drinkt men onafgebroken, niet omdat er jacht gemaakt wordt op kicks, maar omdat het nu eenmaal zo hoort en er eigenlijk niets anders te doen is. Less than Zero is misschien wel de in de jaren tachtig geschreven Amerikaanse variant van onze klassieker De Avonden, met dit verschil dat Gerard Reve een uitzonderlijk schrijver is, terwijl Bret Ellis dat waarschijnlijk nooit zal worden. In De Avonden gaat de drukkende monotonie in het leven van Frits van Egters vergezeld van diens droomwereld die aan de roman een soort magische onderstroom toevoegt die culmineert in het gemompelde (en beroemd geworden) zinnetje: ‘Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven.’ De poel van uitzichtloze eentonigheid waarin de hoofdpersoon Clay zich in Less than Zero bevindt is door Ellis overgedetailleerd en zonder franje opgeschreven, wat inhoudt dat de lezer zich door heel wat gehang, geslenter en gesnuif moet worstelen, om maar niet te spreken van het steeds terugkerende aanen uitgeknip van televisietoestellen, walkmans, vibrators, scheerapparaten, aanstekers en wat dies meer zij. Als blauwdruk van een hele generatie schoot Less than Zero, met alle excessieve apathie, zijn doel voorbij, terwijl het boek als inkijkje naar de gewoontes van de rijkeluiskinderen aan de westkust wel wat beknopter had gekund.

Bret Easton Ellis

Iedereen met iedereen

Inmiddels is Ellis' tweede roman verschenen, The Rules of Attraction. Net als de schrijver zijn de personages ditmaal de twintig gepasseerd. Plaats van handeling is de campus van een liberal arts college, ver van de grote stad ergens in New England. In The Rules of Attraction volgen we het dagelijks leven op de campus, gezien door de ogen van een aantal studenten. Voornaamste personen zijn Sean, Paul en Lauren; de meeste fragmenten waaruit de roman is opgebouwd zijn dan ook vanuit hun perspectief geschreven. Wat er gebeurt is tamelijk weinig: Paul valt op Sean, Sean valt op bijna ieder meisje dat zich beschikbaar toont en in het bijzonder op Lauren en Lauren valt op ene Victor met wie ze ooit naar bed is geweest maar die zich haar al niet meer kan herinneren. In vergelijking met Less than Zero is het in deze roman eenvoudigweg méér van hetzelfde: de studenten gaan gebukt onder een buitenproportionele apathie, bezoeken zelden een college-uur en drinken, snuiven en roken zich suf tijdens dagelijks gehouden feestjes. Er is op de campus niets om naar toe te leven, of het zoude zogenaamde Dressed To Get Screwed Party op zaterdag moeten zijn. Maar ook op dit feest is weinig te beleven want eigenlijk is iedereen al met iedereen naar bed geweest, Lauren met Franklin, Victor, Steve en Sean: Sean met onder anderen Didi, the Hippie, Judy en Paul; Paul met Richard, the Townie, Edward en Lauren - ik ben vergeten wie het precies met wie gedaan heeft in The Rules of Attraction maar dat is geen drama want ook de personages zelf vergeten voortdurend van alles: wanneer ze voor het laatst met hun huidige partner naar bed zijn geweest, twee of drie dagen geleden; of het nu Judy of Candice was die herpes had; of er die nacht op het feestje nou coke of speed was gebruikt. Tweehonderddrieëntachtig pagina's lang wordt de lezer langs een cordon van bedden waarin cohabiterende studenten gevoerd, een ware beproeving. Slechts de zwarthumoristische intermezzi zijn soms amusant maar voor het grootste deel dient de lezer zich door de aaneenrijging van troosteloos gejakker te werken.

Conversatie, denkwereld en seks zijn in de gemeenschap van deze studenten teruggebracht tot wat ik mij voorstel bij het nulpunt van de beschaving. Sean bijvoorbeeld, zegt meestal niet meer dan ‘deal with it’ als iemand hem aan zijn kop zeurt (en dat gebeurt vaak) of ‘rock “n” roll’ als ie iets saai vindt (en dat gebeurt nog vaker). Heel af en toe lijkt er zich bij deze Sean een lichte mate van geïnspireerdheid aan te dienen, namelijk als hij een tijdje niet met iemand naar bed is geweest en derhalve op zoek gaat naar ‘a proper one to fuck’. Meestal gaat er dan iets als dit in hem om: ‘What does she like, I was thinking. Questions raced through my mind - does she go wild during sex, does she come easily, does she freak out about oral sex, does she mind a guy coming in her mouth? Then I realized I won't go to bed with a girl if she can 't or won 't have an orgasm because then, what's the point? If you can't make a girl come why even bother? That always seemed to me to be like writing a question in a letter.’

Al deze lamlendig en mechanisch geworden promiscuïteit op de campus speelt zich af in, zo wordt uitdrukkelijk vermeldt, 1985, en de studenten lijken zich niet erg druk te maken om met name de dreiging van Aids. Slechts één keer vraagt een meisje: ‘Any diseases?’ ‘Nope,’ antwoordt haar bedgenoot van dat moment en that's it. In de New York Times noemde Harley Peyton, die het script voor de verfilming van Less than Zero heeft geschreven, het debuut van Ellis ‘one of the last pre-AIDS books’. Als The Rules of Attraction, dat zich afspeelt in een tijd die al lang niet meer pre-AIDS is, voor ook maar een fractie model staat voor de roekeloze promiscuïteit onder de Amerikaanse studentenpopulatie, dan houd ik mijn hart vast. Eén maal komt de ziekte in The Rules of Attraction ter sprake, namelijk wanneer Paul stomdronken in de kamer van ene Katrinka belandt en een poster ziet hangen waarop te lezen valt: Scientists say U.F.O.'s cause AIDS.

Door vanuit verschillende gezichtspunten en sterk gefragmenteerd te schrijven heeft Bret Easton Ellis willen verhullen dat The Rules of Attraction maar weinig verschilt van zijn debuut. Bij vlagen is deze tweede roman zelfs van een verstikkend amateurisme. Zo wijst Sean Paul uiteindelijk af in letterlijk dezelfde bewoordingen als waarmee Lauren het op haar beurt met hém uitmaakt - een ronduit knullig kunstgreepje dat de roman kortstondig doet belanden in de contreien van het melodrama. Slechts een paar passages, bij voorbeeld die waarin Paul zijn moeder bezoekt en vooral het begin van het boek, waarin een onbekende (die later Lauren blijkt te zijn) verhaalt over haar licht huiveringwekkende ontmaagding, zijn ten volle geslaagd en geven blijk van Ellis' vermogen om taferelen in het geheugen van de lezer te griffen. Voor de rest had The Rules of Attraction beter de ongepubliceerde appendix bij zijn debuut kunnen blijven.

■