Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 10]

Voor het kleine kuddeke
Een echt naslagwerk over de opera

Winkler Prins Encyclopedie van de Opera samengesteld door Paul Korenhof Uitgever: Elsevier, 454 p., f 99,50

Maarten 't Hart

In De gelukkige schizo schrijft Gerrit Komrij: ‘Van opera wist ik niet meer dan dat het een hardnekkige steeds weer opnieuw ondernomen poging was om door zingen slecht acteerspel te verbergen en door te acteren slecht gezang te verdonkeremanen.’ Maar Hamish Swanston schrijft in zijn aardige boek In Defence of Opera dat men ‘begrip van zichzelf vergroot door opera (en speciaal de opera's van Wagner) te appreciëren.’ En Thomas Mann merkt naar aanleiding van diezelfde Wagner op: ‘Wat ik hem als leerling en genietende dank, kan ik nooit vergeten, nooit die uren van diep, eenzaam geluk midden in de theatermenigte, uren vol huivering en gelukzaligheid van het gevoel en het verstand, van inzichten in aangrijpende en grote betekenissen, zoals slechts deze kunst voortbrengt.’

Waarschijnlijk laten de twee totaal verschillende standpunten van Komrij en Mann zich nooit met elkaar verzoenen, en daarom lijkt mij een boek als dat van de theoloog Swanston een wanhoopsoffensief. Of men houdt van opera, of men koestert zo'n vooroordeel als Komrij. Wie in Nederland tot dat kleine ‘kuddeke’ van uitverkorenen behoort die van opera houden, was tot voor kort, indien hij of zij meer wilde weten over operacomponisten, operazangers en operavaktaal aangewezen op buitenlandse naslagwerken. Bijvoorbeeld op The Concise Oxford Dictionary of Opera van Harold Rosenthal en John Warrack, of op Reclams Opern- und Operettenführer van Wilhelm Zentner en Anton Würz. Wel had en heeft natuurlijk iedere operaliefhebber in Nederland Elseviers Groot Operaboek van Leo Riemens in de kast staan, maar het boek gaf slechts indirect informatie over zangers en vaktaal, concentreerde zich geheel op de inhoud van vele bekende en minder bekende opera's, net als bijvoorbeeld dat in het Nederlands vertaalde boek van Kurt Pahlen. Van dat type boeken, met uitgebreide samenvattingen van de verhaalinhoud van opera's, zijn er wel meer in het Nederlands veschenen, maar Riemens blijft onovertroffen, hoezeer in menig opzicht ook verouderd.

Lilli Lehmann als Isolde

Een vlam in de pan

Nu is er dan eindelijk een echt naslagwerk over de opera verschenen. Dat er voor zo'n naslagwerk van het type van The Oxford Dictionary of Opera ook in Nederland belangstelling bestaat, bewijst het feit dat er inmiddels van de Winkler Prins Encyclopedie van de Opera al een tweede druk is verschenen. Anders dan bij Riemens of Pahlen zijn de samenvattingen van de verhaalinhouden van opera's zo kort mogelijk gehouden. Het moet overigens voor Paul Korenhof een heksentoer zijn geweest om al die opera's zo bondig samen te vatten! De meeste operaverhalen zijn immers ingewikkeld, beschikken over onverwachte dramatische wendingen, vreemde ontknopingen, en om daarvan een synopsis te geven - dat is een kunst op zichzelf. Toch heeft Korenhof dat in het algemeen knap gedaan. Een enkele keer was hij wel gedwongen tot een ‘short cut’ om een ingewikkeld verhaal in twee woorden te vertellen. Zo omschrijft hij de inhoud van de opera The Bear van Walton op tekst van Tsjechov als volgt: ‘Na de dood van haar echtgenoot krijgt de jonge weduwe Jeljena Popova bezoek van de grootgrondbezitter Smirnov, een schuldeiser van haar overleden man, die zich in haar ogen als een ongelikte beer gedraagt. Als hun onenigheid in een pistoolgevecht dreigt te eindigen, slaat er een andere vlam in de pan en vallen zij in elkaars armen.’ In nog wel enkele samenvattingen slaat er, op die manier, ‘een andere vlam in de pan’, maar dat valt Korenhof, gezien de onmogelijke taak waar hij voor stond, niet kwalijk te nemen. Naast informatie over de opera en over operacomponisten, bevat het boek ook uitgebreid informatie over alle belangrijke en zelfs minder belangrijke operazangers van de laatste ruim honderdvijftig jaar. Ik vind het buitengewoon prettig. Eindelijk een encyclopedie waarin je kunt naslaan wanneer bijvoorbeeld Elisabeth Grümmer geboren werd, en waar zij optrad. Of Hilden Güden. Of Lilli Lehmann. Of bijvoorbeeld ook Jessye Norman. In welk andere Nederlands boek kun je zulke informatie vinden? Korenhof, van huis uit overigens neerlandicus, heeft een al even fabelachtige kennis van alles wat met opera te maken heeft als Leo Riemens. Hij is regelmatig voorde NCRV-radio te horen over de opera en is sinds vorig jaar als dramaturg aan het Muziektheater verbonden. Inmiddels werd ook hij slachtoffer van het aldaar gevoerde wanbeleid. Dat heeft hem niet belet om een uiterst bruikbaar naslagwerk samen te stellen, waarin zoals hij zelf zegt in het voorwoord ‘geen volledigheid bereikt kon worden’ gezien het feit dat hij gebonden was aan een bepaalde omvang, maar waarin ik toch geen enkele opvallende omissie heb aangetroffen. In de tweede druk zijn bovendien nog enkele aanvullin-

[Vervolg op pagina 16]