Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 7]

Met een bus basisscholieren naar Ponypark Slagharen
Een liedbundel waarop met smart werd gewacht

Toen wij van Rotterdam vertrokken Nederlandse liederen uit de 20ste eeuw bijeengebracht en ingeleid door Vic van de Reijt Uitgever: Bert Bakker, 288 p., f 24,90

Ivo de Wijs

Wie was diegene, die die loverkens brak
Ende die ze aan zijn narrekappe stak
Het wil hem openbaren
Wij riepen dat kruise al van den hemel aan
Wij vrome landsknechten alle

Kent u dat lied? Ik niet. Kent u iemand die het kent? Ik niet. Toch staat het in alle zangbundels. Het heet De storm van Munster en het behandelt de triomf van de een of andere bisschop over de wederdopers.

Alleluja, de blijde toon
Wordt gezongen zoet en schoon
Alleluja

Nog zoiets. Duikt overal op. Een paaschlied. Heeft elf coupletten. Alleluja, wat moeten wij daarmee? Niets. Samenstellers van zangbundels wedijveren met elkaar in het opgraven van apocriefe religieuze en middeleeuwse liederen, maar vergeten dat hun produkt galmstof aan moet bieden. Hun verdediging kan ik raden: ‘Ja maar, we geven de notenbalken er toch bij!’ Nonsens, zolang niet het gehele volk kan lezen, dient een volkslied toe te kunnen zonder notenbalken. Titel en tekst moeten volstaan.

Neem nou de populaire bundel Nederlands volkslied van Jop Pollmann en Piet Tiggers. Het rugzakformaat stemt bemoedigend, de selectie omvat 287 nummers, maar de zingbaarheid stelt ernstig teleur van die 287 kan ik er maar 41 aanheffen, dat is 14,3 procent. Vóór u de schuld daarvan geheel bij mij zoekt, wijs ik erop dat classics als De zilvervloot, Een karretje over de zandweg reed, Mama ik wil een man hè, Vader Jacob en In 't groene dal, in 't stille dal schitteren door afwezigheid. Een tweede bundel uit mijn achterzak, het Prisma-liederenboek van Marie Veldhuyzen steekt hierbij gunstig af (inhoud: 148, onmiddellijke aanhefbaarheid: 52, score: 35,1 procent), maar ook met dit boek blijft het behelpen. Het grote voordeel van de Prisma-uitgave (toegegeven: geen échte bundel, maar een pocket) schuilt in de vele blanco pagina's: het boek biedt zijn gebruikers de kans om her en der teksten (geen melodielijnen natuurlijk) bij te voegen en die kans heb ik tijdens de vakanties van de afgelopen jaren te baat genomen. Bij het afwerken van de familiale liederenschat worden werkjes als Een potje met vet, Kom van dat dak af, Dans je de hele nacht met mij en Ik voel me zo verdomd alleen nu gelukkig niet meer over het hoofd gezien.

Corry Brokken
maria austria

Karin Kent
anp

Waarom zijn de vaderlandse zangbundels toch zo onzinnig overcompleet en tegelijkertijd zo liederlijk onvolledig? Ik heb sterk de indruk dat de samenstellers en -sters bijzonder ethische dames en heren zijn: zij hebben liever niet dat wij bepaalde wijsjes in de mond nemen. Vrijwel iedereen kent Constant had een hobbelpaard/Zonder kop en zonder start/Reed daarmee de kamer rond/Zomaar in zijn blote kont-(Stant, enzovoort). Dit lied wordt in orthodoxe volkszangkringen zonder enige twijfel een heel vies lied gevonden en dientengevolge doodgezwegen. Tiggers, Pollmann en, in mindere mate, Veldhuyzen houden van ‘frisse jongens en meiskes, die - kijk uit je doppen, slome - tijdens een fijn weekend, enzovoort.’

Procenten

De bundelbouwers verdragen in hun archieven geen grammofoon, radio of televisie: voor het contemporaire lied (mooi of lelijk) sluiten zij per definitie hun oren en hun ordners. Ook nemen zij kennelijk nooit de moeite om eens met een bus basisscholieren naar Ponypark Slagharen te rijden. Gedurende een dergelijke rit worden beslist niet louterde verderfelijk geachte hitparadesuccessen gebruld. Allerlei moderne klassieken als Een bord met spaghetti, Ik heb een tante in Marokko. Zo gaat-ie goed/Zo gaat-ie beter/Alweer een kilometer en Johanna, het meisje voor halve dagèn passeren bij zo'n gelegenheid de revue, maar de volksliedkenners weigeren ernaar luisteren. Toen Pollmann, na het overlijden van Tiggers, besloot tot een wat meer moderne koers, wilde hem dan ook geen enkel nieuw lied te binnen schieten. In arren moede kopieerde hij toen maar drie religieuze nummers van Huub Oosterhuis uit het bundeltje van zijn fijne dominee. Enfin, die drie nieuwelingen misstonden niet eens naast de toch al onmatige opstapeling van kerstgezangen en pinkstercanons. Het onwezenlijke, middeleeuwse en vooral brave karakter van Pollmanns boekske werd er echter nog eens door versterkt.

Johnny Lion
anp

Ik begeef mij op glad ijs als ik probeer te raden naar andere redenen voor de vastgeroestheid van de volksliedbundels. Ontslapen (Jan I van Brabant, Marnix van St. Aldegonde) en onbekende auteurs (Trad., N.N.) claimen geen procenten van de opbrengst. Levende tekstdichters en componisten doen dat begrijpelijkerwijs wèl. Een bundelaar die het lied De wandelclub (Jo met de banjo/En Lien met de mandolien) zou willen opnemen, krijgt met Toon Hermans of - erger - met één van diens zoons te maken. Combinerend en deducerend durf ik vervolgens te vermoeden dat er een duistere kerkzangregeling bestaat die pater Oosterhuis of zijn zonen ervan weerhoudt hun procenten op te eisen. De samenstellers van volkszangbundels, niet genegen hun opbrengsten met wie dan ook te delen, vertonen een zonderlinge combinatie van ethiek, doofheid en winstbejag en hun produkten zijn de al even zonderlinge gevolgen.

Fotokopieermachine

Vic van de Reijt (uitgever/Boekenbal-deejay/compilator van Ik wou dat ik twee hondjes was) wilde zingen, maar kon (zie boven) de favoriete nummers van de afgelopen eeuw in geen enkel boek vinden. Hij ging zoeken en luisteren, en bundelde zijn bevindingen in Toen wij van Rotterdam vertrokken. Het boek bevat 176 teksten (aan notenbalken doet Van der Reijt niet), een inleiding annex verantwoording, een alfabetisch register plus een register van artiesten, tekstdichters en componisten. De aanhefbaarheidsgraad is hoog: van 129 liederen bleek ik (Ivo) de wijs te kennen. (Score: 73,3 procent.)

Toen wij van Rotterdam vertrokken is aantoonbaar een werk waarop met smart gewacht werd. Wat slechts weinig recensenten zal gebeuren, overkwam mij: een naburige puber stal het boek van mijn schrijftafel en vertrok ermee richting fotokopieermachine.

Eindelijk vond ik bij Van de Reijt de complete tekst van M'n eerste (Het meisje van de zangvereniging), een klassieker waarvan ik sinds jaar en dag vier regels met ‘lalala’ moest opvullen. Tot mijn genoegen trof ik ook verscheidene teksten die ik eerder eigenhandig in mijn Prisma-liederenschat had bijgekrabbeld, zoals Aan de Amsterdamse grachten, Een bord met spaghetti, De Zuiderzeeballade en Wij zijn twee eenzame cowboys. Er is echter méér: het boek is verdeeld in tien afdelingen en bevat zowel smartlappen als tophits, protestsongs als pikanterieën.

Her en der heeft Van der Reijt zijn hand wat overspeeld. Sommige opgenomen nummers had hij beter kunnen bewaren voor een ander boek. De dansende haasjes (Tekst: Prinses Juliana), Hé kleine pot (Tekst: Paul Haenen) en De flipstand (Tekst: Jan Cremer) zijn curiosa. Hetzelfde geldt voor het Harlekijn lied van Herman van Veen, als is het redelijk leuk om de integrale tekst van dat nummer (‘floebelegab stobelegap flop flop flee’) in druk te zien. Niet steeds kan ik het met Van der Reijts keuze eens zijn: waarom bevat het boek wèl Toon Hermans' Vogeltje wat zing je vroeg, maar niet Mien, waar is mijn feestneus - de eerste en grootste carnavalshit van Toon? Waarom gaf de samensteller de voorkeur aan Dirk Wittes Het wijnglas boven het aanzienlijk populairdere Jopie met de peren (en het hééééle regiment)? Met het werk van Raymond van het Groenewoud heb ik geen affiniteit en Doe maar (drie nummers) lijkt me oververtegenwoordigd. En waarom ontbreekt Oh Marijke van Peter Koelewijn? En verder betreur ik, net als Van der Reijt, de principiële bezwaren van Joop Visser tegen het afdrukken van de teksten van Jaap Fischer. Niet alleen zijn die principes van recente datum (er is wel degleijk ooit een boekje met Fischer-teksten verschenen), maar ik vraag me ook af hoevereen auteur mag gaan bij het doodverklaren van zijn alter ego.

Wie na het zingen overgaat tot het bestuderen van Toen wij naar Rotterdam vertrokken komt nog voor allerlei vreemde ontdekkingen te staan. Zo blijkt Bobbejaan Schoepen de maker van Ik heb eerbied voor jouw grijze haren. Nooit geweten! De laag- en dubbelhartige Jacques van Tol blijkt mede-schuldig aan een wanproduct als Jans Pommerans uit Nieuwerschans, maar treedt ook op als tekstdichter bij het na-oorlogse Corry Brokken-succes Mijn ideaal (uit de rubriek ‘Het betere lied’). Johnny Lions Sophietje heette oorspronkelijk Fröken fräken en ook tal van andere befaamde Nederlandse liedjes blijken bij nader inzien import.

De kwaliteit van het opgenomen materiaal varieert in hoge mate. Het boek bevat hoogstaand werk van begaafde technici (Dirk de Witte, Annie M.G. Schmidt, Drs. P, Jules de Corte, Lennaert Nijgh), maar ook teksten van groothandelaars in stoplappen en clichés (Al in de stad van Wenen, ja, in die mooie stad). Wij zingen nogal wat rubbish. Een lied ontleent zijn populariteit kennelijk voor een groot deel aan de doeltreffendheid van de compositie. De eis dat een zangbundel moet kunnen bestaan zonder bladmuziek, schraagt die veronderstelling.

De Grote Nationale Volksliedbundel laat nog even op zich wachten. Ik weet intussen precies hoe dat Prachtboek eruit zou moeten zien: 14,3% Tiggers en Pollmann, 73,3% Van de Reijt, aangevuld met gezangen uit Veldhuyzen en een aantal moderne anonieme successen en rijkelijk voorzien van scabreuze (Alle meisjes van de klas/Dachten dat ik zwanger was/Van Peter) en melige (Dans je de hele nacht met mij/Ik dans het liefst de hele nacht met jij) voetnoten. Zolang dat Ene Grote Boek echter niet bestaat, biedt Toen wij van Rotterdam vertrokken een voortreffelijk, rijkgesorteerd alternatief. Goed kamp.

■