Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 4]

William Kennedy
Vervolg van pagina 1

Montez kon zijn. Toen ik dat fait divers had gevonden, begon de taal te komen, begon ik steeds meer over ‘de rivier’ te denken, over overstromingen, branden... Het zit vol actie. Het is een dans met de geschiedenis. Ik denk dat er veel plezier aan te beleven valt.’

Commercie

William Kennedy brak laat door, althans in Amerikaanse termen van literair succes. In 1983 verscheen zijn vierde roman. Ironweed, zij het pas nadat Saul Bellow zich bij de uitgever had ingespannen voor publikatie. Het boek kreeg zowel de Pulitzer Prize als de hoogste onderscheiding van de critici. Kennedy schreef ook het script voor de film waarin Jack Nicholson en Meryl Streep respectievelijk de zwerver Francis Phelan en zijn grote liefde Annie spelen. Francis heeft per ongeluk hun zoontje uit de luier laten glippen, een fatale gebeurtenis, en is ook verantwoordelijk voor de dood van een stakingsbreker. De steen die hij in zijn richting gooide trof dodelijk doel, zoals te verwachten valt van een werper die furore maakte op het derde honk. Sindsdien zwerft Billy rond, op de vlucht voor zijn verleden. In IJzerkruid leert hij met dat verleden omgaan. Waarom had Kennedy moeite om deze roman, de beste die hij tot op dat moment schreef, en die ondertussen in zeventien landen vertaald werd, inclusief piratenedities in Rusland en Korea, uitgegeven te krijgen?

‘Er waren redacteuren die vonden dat Francis niet kon denken zoals hij in de roman denkt. Zo kunnen zwervers niet denken. Welnu, jij en ik weten dat ze zich vergissen: iedereen kan zo denken, iedereen kan gebukt gaan onder schuldgevoelens en zich afvragen hoe die ontstaan zijn en hoe hij daarvan verlost kan worden.

“Amerikaanse schrijvers hebben de neiging hun territorium nauwkeurig af te bakenen. Faulkner met Yoknapatawpha County, Steinbeck met de Salinas Vallei, Bellow met Chicago, Salinger met de Upper West Side in New York. Ik ben de eigenaar van Albany.”

Schuld en boete. Maar zo ging het niet. Sommigen dachten dat de conventionele taal van de straat beter bij Francis zou passen, meer realisme. En dus wezen ze de roman af. Uitgevers zijn altijd op zoek naar een kopie van het succes van het vorig jaar. Dat doet de filmindustrie, dat doen de uitgevers.’

In hoeverre belemmert dat een gezond literair klimaat?

‘Als het commercieel denken binnen een uitgeverij overheerst dan moet de literatuur daaronder lijden. Tegelijkertijd echter moeten Amerikaanse uitgevers opvechten tegen een cultuur waarin televisie en film en rock-muziek, en meer van dat spul, er de oorzaak van zijn dat heel veel mensen niet meer lezen zoals in Europa nog gelezen wordt. Hier heeft het beeld de cultuur nog niet volledig overgenomen. Maar daar komt bij dat de literaire cultuur altijd in een moeilijke situatie verkeert. Bijna per definitie. Het is altijd een uphill fight om een goed boek gepubliceerd te krijgen. Tenzij je een reputatie hebt. Nu is het voor mij geen probleem meer, maar tot IJzerkruid werd ik beschouwd als een marginale schrijver. Ik verdiende nooit geld aan mijn boeken. In dat soort situaties wordt de derde, de vierde roman een probleem. Als de eerste boeken geen geld hebben opgebracht heeft de schrijver een achtergrond van commercieel falen. De literaire kwaliteit zegt dan niets meer. Ze willen je niet meer. Ze nemen liever risico's met een debuut, een verhalenbundel. Misschien is dat recht in de roos. En zo zit dat. Nog steeds.’

IJzerkruid opent met een citaat uit Dantes ‘Louteringsberg’. Loutering lijkt het belangrijkste thema van het boek.

‘Er zitten door de hele roman verwijzingen naar Dante. Francis gaat bijvoorbeeld voortdurend naar het noorden. Ik kan niet verklaren waarom ik dat gedaan heb. Ik vond het mooi. Het leek te passen bij zijn persoonlijke afrekening met het schuldgevoel over de man die hij gedood heeft en het kind dat hij heeft laten vallen.’

Juist als die afrekening voltooid lijkt te zijn, laat u hem een nieuwe doodslag begaan.

‘Na de Louteringsberg komt de Hemel, en daar is hij nog niet. Daar gaat het boek niet over. Ik was geïnteresseerd in schuld, niet in geluk.’

In Legs lezen zowel Legs Diamond als zijn advocaat Marcus het werk van Rabelais. Is Rabelais voor Legs wat Dante voor Francis Phelan is?

‘Het schijnt wáár te zijn dat Legs graag in Gargantua las. Hij had in ieder geval een exemplaar. De rest heb ik verzonnen.’

Het citaat waarin Gargantua van de Notre-Dame piest en half Parijs verdrinkt, lijkt een burleske versie van het gemak waarmee Legs mensen doodt.

‘Misschien werkt het zo, maar waarin ik vooral geïnteresseerd was toen ik zijn verhaal schreef, was de gespletenheid van de gemeenschap in de wijze waarop die op een gangster, een moordenaar reageert. Een soort sociale schizofrenie. Daar gaat dat boek over, over hoe men naar die gangster keek. Legs staat in het midden en steeds zien we hem door andere ogen. Zijn vrouw, zijn vriendin, zijn broer, zijn advocaat, de internationale pers. Ik wist ook niet precies waarom hij me fascineerde of voor anderen zo'n aangenaam en tegelijk zo'n verwerpelijk mens was. Dus probeer ik hem zo veelzijdig mogelijk te belichten, om inzicht te krijgen in onze eigen gespletenheid, in onze eigen verwondering over het samengaan van goed en kwaad in één persoon.’

North

Legs is een held met fantasie, schrijft u, en die fantasie heeft aan dat kwaad een mythische kwaliteit gegeven.

‘Als hij die niet had gehad, zou hij nauwelijks interessant geweest zijn. Het maakte hem veelzijdig, méér dan een gangster die ons bang maakt.’

En daarom noemt u Nixon, die die fantasie niet had, een ‘mindere figuur’?

‘Nixon was alleen maar hypocriet en corrupt. Die zal nooit een volksheld worden.’

Ronald Reagan lijkt nog minder fantasie te hebben.

‘Zeker, en dat maakt hem nog gevaarlijker. Nixon was tenminste nog doortastend. Reagan is een boegbeeld. Die weet nergens van, dat zie je zo. Niemand thuis, in het Witte Huis.’

In Legs laat u Marcus ergens zeggen dat je in het Amerikaanse Congres kunt leren hoe hypocrieten volkshelden worden. Is dat wat er met Oliver North gebeurd is?

goos van der veen

‘Absoluut. Hij is zo populair dat hij waarschijnlijk niet meer in staat van beschuldiging kan worden gesteld. Hij moet een goede acteur zijn. Hij is snel, hij is slim, zijn verhaal zit goed in elkaar. Wie hem nu aanklaagt, klaagt een held aan. Iedereen weet dat het een web van leugens is, dat hij Reagan beschermt. Maar iedereen bewondert hem en niemand durft meer. Net als bij Legs Diamond.’

Dan had Gary Hart tenminste nog een wat aangenamer soort fantasie?

‘In ieder geval te veel!’

Te veel om presidentskandidaat te blijven? Te eerlijk?’

‘Het was iets nieuws. Van anderen wisten we het wel, maar after the fact. Van Grover Cleveland was er een populair liedje, (zingt) Ma, ma, where is pa?/Gone to the White House, ha, ha, ha. Harding, Roosevelt, Kennedy, allemaal post factum. Nu zal iedereen met een schaduwrijk verleden op voorhand met bekentenissen gaan komen.’

‘Vanuit Albany kan ik vooruit of achteruit in de tijd en tegelijk toch schrijven over universele thema's, thema's die ik alleen binnen een lokaal kader kan verbeelden. Alleen dan komt mijn verbeelding tot bloei. Dan gebeurt het.’

U zou met Gary Hart geen moeite gehad hebben?

‘Niet omdat hij een vriendin had. Amerikanen zijn op dag gebied echter nog niet zo sophisticated als Portoricanen. Toen ik daar woonde en werkte hadden we een gouverneur met buitenechtelijke kinderen. Huwde niet met de vrouw met wie hij samenwoonde, werd door de kerk als persona non grata beschouwd. Als je op hem stemde was dat zonde. Maar hij was een prima gouverneur. Iedereen stemde op hem, een van de weinige echte democraten in Latijns-Amerika. Maar daar kun jij je veronderstelling dat ik geen moeite heb met de vriendin van Gary Hart niet op gebaseerd hebben.’

Die is gebaseerd op de liefde waarmee u de maîtresse van Legs ontwikkeld hebt. De manier waarop seksualiteit voor haar een manier van leven geworden is. Ik raakte zeer door haar gefascineerd.

‘Ik ook. Toen ik haar foto in oude kranten zag, werd ik onmiddellijk op afstand verliefd op haar.’

Marcus is in de roman ook verliefd op haar. Was het moeilijk om hem bij haar vandaan te houden?

‘Niet echt. Daar was hij zelf verstandig genoeg voor. Jack zou hem afgemaakt hebben. ■

The Ink Truck is verkrijgbaar als Penguin Book, O, Albany! verscheen als grote paperback bij Washington Park Press/Penguin Books.

Quinn's Book verschijnt in het voorjaar van 1988. Uitgeverij Bert Bakker zal de vertaling ervan uitbrengen.