Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 7]

Groots omdat je ervan duizelt
Joyce Carol Oates' essay over de poëzie van het boksen

On boxing door Joyce Carol Oates Uitgever: Bloomsbury, 118 p., f40,90

Lodewijk Brunt

Het eerste titelgevecht van de legendarische bokser Jack Dempsey is later wel eens ontschreven als ‘pugilistische moord’. Als vierentwintigjarige moest hij in de ring tegen de veel oudere en zwaardere Jess Willard. Dempseys tegenstander had een slechte conditie en wist zich tegen de flitsende nieuwkomer in de professionele bokswereld nauwelijks te verdedigen. Keer op keer werd Willard tegen de grond geslagen, maar steeds opnieuw stond hij weer op. Toen het gevecht was afgelopen bleek Dempsey vernietigend te hebben uitgehaald. Willard had een gebroken kaak, een versplinterd jukbeen, een verbrijzelde neus, zes gebroken tanden, een dicht geslagen oog en een tot moes geslagen onderlichaam. Beide boksers dropen van Willards bloed.

Vandaag de dag is zo'n gevecht praktisch ondenkbaar, de scheidsrechter zou in een vroeg stadium hebben ingegrepen en Dempsey hebben uitgeroepen tot winnaar. Maar als het aan de boksers zelf ligt, gaan ze door tot het einde, letterlijk en figuurlijk. Hun training is erop gericht nooit op te geven. Toen Joe Louis voor het eerst tegen Max Schmeling vocht, werd hij zó hard geraakt, dat hij vermoedelijk enkele ronden vrijwel bewusteloos heeft doorgebokst. En zelfs nadat de Zuidkoreaan Duk Koo-Kim een fatale klap had geïncasseerd in zijn gevecht tegen Ray ‘Boom Boom’ Mancini, probeerde hij zich opnieuw op te richten om de wedstrijd te vervolgen. Alsof zijn lichaam, op de grens van leven en dood, nog steeds een eigen wil had.

De climax in een bokswedstrijd is het moment dat een bokser zijn controle verliest, zijn verdediging begint te verwaarlozen, de slagen van zijn tegenstander niet meer kan opvangen, achteruit gedreven wordt en struikelt. Het gevecht lijkt dan een beslissende wending te nemen en er staat een hele loopbaan, misschien wel een mensenleven, op het spel.

Dit is althans het hoogtepunt voor de Amerikaanse romanschrijfster en essayiste Joyce Carol Oates. Ze schrijft het in haar zojuist gepubliceerde opstel over het boksen, een activiteit waardoor ze van jongs af aan gefascineerd is geweest. Als klein meisje werd ze door haar vader naar bokswedstrijden meegenomen en sindsdien vraagt ze zich af wat mensen ertoe kan bewegen om elkaar op zo'n manier pijn te doen en wat de aantrekkelijkheid van boksen zou kunnen zijn voor een groot publiek. Er is haar dikwijls door vrienden en kennissen verzocht om uit te leggen wat boksen voor haar betekent en hoe ze van zo'n bruut schouwspel kan genieten: On Boxing mag worden gezien als een antwoord op die vragen.

Medeplichtig

Een van de aantrekkelijke kanten van dit antwoord is dat Oates geen geforceerde poging doet om het boksen mooier voor te stellen dan het is. Boksen is in haar ogen geen sport, er is geen sprake van ‘spel’ of ‘plezier’; boksen is ook geen metafoor voor het échte bestaan of iets anders ‘hoogs’ of ‘mythisch’, boksen is gewoon wat het is. En vaak is dat walgelijk. De aanblik van volkomen versuft geslagen boksers heeft bij Oates menigmaal tot fysieke onpasselijkheid aanleiding gegeven, tot de overtuiging dat alles beter is dan een bokswedstrijd, dat het gaat om een ernstige misstand, die om de een of andere duistere reden door de wet wordt toegestaan. Maar tegelijkertijd, en dat is haar ambivalentie, kan ze de schoonheid van een bokswedstrijd zien. ‘Een briljant gevecht, met bewegingen die zó kwikzilverachtig zijn, dat je ze niet kunt volgen, kan de kracht hebben die Emily Dickinson toeschreef aan grote poëzie: je weet dat het groots is omdat je ervan duizelt.’ Het besef dat boksen, ondanks momenten van artistieke ontroering, in feite pure waanzin is, blijft bij boksfanaten meestal onder de oppervlakte, het geeft ze een gemeenschappelijke band en leidt soms tot gemeenschappelijke schaamte. Want toeschouwers bij een bokswedstrijd, zegt Oates, zijn medeplichtig aan de gruwelijke dingen die er in de ring gebeuren.

Wereldkampioen zwaargewicht Jack Dempsey in 1920

Bij het professionele boksen draait alles uiteraard om geld. Voor boksers is een wedstrijd ‘werk’, waar weinig emoties aan te pas komen. Toch gaat het volgens Oates op een dieper niveau ook om woede, zelfs razernij. De meeste boksers, zeker in de Verenigde Staten, zijn afkomstig uit verarmde, desolate getto's. De geschiedenis van het Amerikaanse boksen is voor een groot gedeelte de geschiedenis van ‘zwart’ Amerika. Een blanke bokser in de ring heeft zeldzaamheidswaarde gekregen. Tijdens de eerste decennia van deze eeuw bestonden er gescheiden wereldkampioenschappen voor zwarten en blanken en menige blanke kampioen, waaronder Jack Dempsey, weigerde om tegen zwarte tegenstanders te vechten. ‘Men vraagt zich af,’ zegt Oates, ‘wie de échte kampioenen in die dagen waren. En wat de waarde is van de officiële boksgeschiedenis, als deze een onverbloemde uitdrukking is van de vooroordelen van het heersende ras.’ Bokswedstrijden zijn volgens Oates een onbedoeld symbool van de politieke machteloosheid van de meeste mannen die erbij betrokken zijn. ‘Je vecht tegen wat dichtbij is, tegen wat voorhanden is en wat bereid is terug te vechten. En als het maar enigszins kan, doe je het voor geld.’ Tot op de dag van vandaag is de bokswereld van racisme doortrokken. Toen Gerry Cooney in de ring kwam tegen Larry Holmes, liet president Reagan een speciale telefoonleiding aanleggen naar de kleedkamer van de ‘Blanke Hoop’, om hem te kunnen feliciteren als hij zou hebben gewonnen. De zwarte kampioen Holmes moest het zonder zo'n speciale behandeling stellen.

Systematisch lijden

De reden dat veel literatoren en andere kunstenaars door het boksen geboeid zijn, heeft volgens Oates alles te maken met de fantastische zelfdiscipline die professionele boksers zich moeten opleggen bij de voorbereiding van wedstrijden. Het gevecht in de ring is net als het publiceren van een roman, er is meestal een wanhopige periode van systematisch lijden aan vooraf gegaan. Rocky Marciano zonderde zich drie maanden voor een wedstrijd af, en leefde dan als een monnik, geheel in dienst van de verzorging van zijn lichaam. Tien dagen voor de wedstrijd las hij geen post meer, beantwoordde hij geen telefoontjes en weigerde hij onbekende mensen te ontmoeten. In de week voor de grote dag schudde hij niet langer iemands hand en stapte hij niet in een auto. Alles wat niet met het komende gevecht te maken had, werd uit zijn bewustzijn gedrongen. Wat gewone stervelingen zoveel mogelijk trachten te ontwijken, wordt door kunstenaars en boksers juist actief gezocht: pijn, vernedering en chaos. Dit alles in dienst van een latere triomf.

Oates is overigens van mening dat er maar weinig schrijvers zijn geweest die op een overtuigende manier over boksen hebben geschreven. Een uitzondering is Leonard Gardner met zijn Fat City, ooit verfilmd door John Huston. Het gaat in dat boek niet over de topboksers, die tijdens hun loopbaan vele miljoenen verdienen, maar over de grauwe basis van het professionele boksen, de anonieme ‘tegenstanders’, die zich voor een schijntje in de ring wagen, waarbij het verschil tussen slagen en mislukken vervaagd is. Oats zelf lijkt het meest gefascineerd door de pure mannelijkheid van het boksen: ‘Boksen is voor mannen, gaat over mannen en ís mannen,’ zegt ze. Zoals mannen buitenstaanders zijn bij bevallingen en zwangerschap, zo zijn vrouwen buitengesloten van het boksen.

Een vrouwelijke bokser kan eenvoudig niet serieus genomen worden, dat is een monsterlijke parodie, een cartoon. ‘Als je de claustrofobische wereld van het professionele boksen binnenstapt,’ zegt Oats, ‘stap je de distillatie van een mannelijke wereld binnen.’ Alle waarden zijn daar omgedraaid en ontdaan van ieder vrouwelijk element. Boksers worden gewaardeerd om hun ‘moordenaarsinstinct’ en hun ‘rauwe’, ‘genadeloze’, ‘slechte’ karakters. Tegenstanders worden niet verslagen, maar ‘koud gemaakt’, ‘verwoest’ of ‘vernietigd’. De namen van boksers vormen een ademloze verzameling van machismo-poëzie: de Manassa Sloper, de Mensenlijke Windmolen, de Bruine Bommenwerper, de Stier van de Bronx, Stenen Handen, de Kleine Doder, de Aardbeving en het Beest.

Pornografie

Hoeveel bedenkingen Oates ook koestert tegen het boksen, de steeds nieuwe pogingen die in de loop der tijden zijn ondernomen om deze ‘sport’ te verbieden, vindt ze voornamelijk hypocriet. Er bestaat een nauwe relatie tussen boksen en armoede, zegt ze, maar niemand heeft ooit voorgesteld om de armoede maar af te schaffen, om daarmee het boksen uit de wereld te helpen. Het is met pogingen om het boksen te verbieden net als met de abortuskwestie, er zijn veel en diepgaande emoties bij betrokken. Dit leidt vaak tot halfhartigheid: waarom bij voorbeeld wél het boksen verboden, maar niet sporten die veel gevaarlijker zijn, zoals autoracen of American football? Het is waar dat er sinds de Tweede Wereldoorlog honderden overleden zijn als gevolg van hun deelname aan wedstrijden, maar volgens Oates zijn de tegenstanders van het boksen daarin niet werkelijk geïnteresseerd. ‘Boksen wordt weerzinwekkend gevonden, omdat het niet past bij onze ideeën over beschaving en beschaafde mensen,’ zegt ze. En enigzins demagogisch voegt ze er hieraan toe: ‘In een technologische samenleving, die beschikt over oneindig veel verfijndere methoden voor massale vernietiging, is het directe en onverhulde vertoon van natuurlijk agressie bij boksen te expliciet om getolereerd te kunnen worden.’ Boksen heeft iets weg van pornografie, ook daar is de toeschouwer betrokken bij iets wat eigenlijk niet zou mogen gebeuren, waardoor hij zich een voyeur voelt. Maar anders dan bij pornografie, verwijst boksen niet naar iets anders. Bij het boksen wordt het taboe op geweld doorbroken op een openlijke, ondubbelzinnige en routinematige manier. Alles wat bij boksen gebeurt is echt: het bloed, de aangerichte schade en de toegebrachte pijn. Het boksen is, in de ogen van Oates, een ‘contrawereld’. Het bewustzijn van de toeschouwer wordt bepaald door zijn vrije wil, zijn redelijkheid en zijn gezonde verstand. Zodra een bokser de ring betreedt werpt hij zijn badjas af, maar hij dient ook zijn redelijkheid af te leggen als hij aan zijn gevecht begint.

Hoe komt het dat je ondanks alles van boksen kunt blijven genieten? Oates weel er eigenlijk geen duidelijk antwoord op te geven. Als je een grote wedstrijd ziet, zegt ze, is het net of je overschakelt van het luisteren naar het stemmen van een gitaar op het luisteren naar een perfect uitgevoerd muziekstuk van Bach. ‘Misschien is het dat je eenmaal bloed geroken hebt,’ zegt ze. ‘Of, om het wat subtieler uit te drukken, liefde gemengd met haat is sterker dan liefde. Of dan haat.’

■

Joyce Carol Oates geeft op dinsdag 25 augustus voor de SLAA een lezing in Theater De Balie in Amsterdam onder de titel ‘Beginnings, where does an author gets his inspiration?’. Aanvang 20.30 uur, toegang f 10, -, CJP f 6, -. Reserveren: 020-232904.