Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

Exponent van de Amerikaanse droom
Armand Hammers onstuimige liefde voor het zakendoen

abc

Hammer Witness to History door Armand Hammer en Neil Lyndon Uitgever: Simon & Schuster Importeur: Van Ditmar, 544 p., f 61,30

Jan Meyers

Toen Hammer werd geboren vertoefde Lenin nog in ballingschap in Siberië, in het jaar van Tsjernobyl voltooide hij zijn memoires en sprak hij met Gorbatsjov. Voorwaar een leven dat veel geschiedenis omspant.

Paul Getty zegt in zijn autobiografie As I see it dat Hammer op de vraag hoe je rijk wordt, pleegt te antwoorden dat je alleen maar hoeft te wachten tot er in Rusland een revolutie uitbreekt. Hammer zelf bevestigt noch ontkent deze wise crack die overigens niet met de werkelijkheid overeenkomt: hij was als student al miljonair, eer hij Rusland had gezien. Een beter antwoord zou zijn: Je wacht tot de Verenigde Staten worden drooggelegd en dan ga je een alcoholhoudend medicijn fabriceren dat door de mazen van de wet kan...

Armand Hammer studeerde voor arts, maar zijn bloed kroop naar het zakendoen, zaken die als hij zich ermee bemoeide altijd de neiging hadden om groot te worden. Hij maakte nu eens geneesmiddelen, dan weer potloden, was mijnexploitant, handelaar in kunst en antiek, veefokker en om en nabij de VUT-leeftijd ging hij in de olie; onder zijn leiding werd Occidental Petroleum een van 's werelds grootste concerns (‘de achtste zuster’). Zijn fabelachtige rijkdom en invloed op zakenleven, diplomatie en politiek maken hem tot een loepzuivere exponent van de Amerikaanse droom, zijn autobiografie is een zeer Amerikaans boek.

Sprekend over de Franse revolutie zei Wordsworth dat het een geluk was om die mee te maken en vooral om in zo'n tijd jong te zijn. Iets dergelijks moet Hammer hebben ervaren toen hij, drieëntwintig jaar oud, in 1921 in Moskou aankwam, op dat ogenblik ongetwijfeld de interessantste plaats van de wereld. De Roden hadden hun historische overwinning op politiek en militair gebied behaald en een economische nederlaag geleden die niet minder historisch is en die Lenin deed besluiten tot de NEP, die niet, zoals Hammer zegt, alleen maar een overgang van oorlogscommunisme naar staatssocialisme is, maar gedeeltelijk ook een stap terug naar het kapitalisme. Lenin had veel belangstelling voor Amerikaans kapitaal en Amerikaans technologie. Hij nam contact op met Hammer. De jonge kapitalist was diep onder de indruk van de grote leider. Zijn beschrijving van Lenin mist echter de brille van bijvoorbeeld die van John Reed. Aan het feit dat hij Lenin heeft gekend, ontleende Hammer later groot prestige bij de Sovjetleiders die hij op Stalin na allemaal goed heeft gekend.

Nicotinezuiger

Tussen het vergaren van zijn miljoenen door - en voor een deel ook in verband daarmee - ontmoette Hammer in de loop van zijn lange leven veel hooggeplaatsen. Met sommigen, Lenin, Brezjnev, Mikojan, Roosevelt, Johnson, verkeerde hij op vriendschappelijke voet. Het zijn natuurlijk deze contacten waarnaar de nieuwsgierigheid van de lezer in de eerste plaats uitgaat. Hammer weet zich te vrijwaren van zelfvergroting door zijn kennissen niet groter te maken dan ze zijn. Zijn toon (en die van zijn co-auteur) wordt gekenmerkt door een weldadige ironie en understatement. Toch vallen deze gedeelten hier en daar tegen. Ze blijven nogal eens in oppervlakkigheid steken en als Hammer zich waagt aan bespiegelingen, komt hij niet boven de bittertafelwijsheid uit. Mag men meer eisen? Hij is geen diepzinnig denker en pretendeert het ook niet te zijn. En misschien heeft Proust wel een beetje gelijk als hij zegt dat mensen van de wereld vaak erg kortzichtig zijn. In elk geval komen de VIP-stories niet boven het anekdotisch niveau uit en leveren ze niet veel nieuws op. Dat, om maar iets te noemen, Brezjnev een vraatzuchtige, alcoholische nicotinezuiger was, hadden wij Hammer ook wel kunnen vertellen.

Oók stuitte ik op nogal wat onjuistheden: Nicolaas II heeft het doodvonnis van Lenins broer niet bekrachtigd. De terechtstelling vond plaats zeven jaar voordat ‘Nicky’ op de troon kwam. Rommels Blitzkrieg in Noord-Afrika was niet in 1939. Dat Lenin voor zijn ideeën heeft geput uit het denken van Daniel De Leon is te veel eer voor laatstgenoemde. Verder zal niemand met enig benul in Lenin een starre theoreticus die de Marxistische leer strikt toepaste willen zien.

Vervolg op pagina 12