Primaire chaos
Het ‘urgent-romantische’ wereldbeeld van de jonge André Brink
De ambassadeur door André Brink Vertaling: Rob van der Veer Uitgever: Meulenhoff, 306 p., f 39,50
Eric Gobbers
‘Die eerste kennismaking met Parijs is in veel opzichten traumatisch voor me geweest. Na meer dan twintig jaar in het raamwerk van conventionele Afrikaner opvattingen, waarden en overtuigingen was het plotselinge ontdekken van alle afwijkende stromingen binnen de Europese denk- en ervaringswereld een culturele schok die ik pas jaren later te boven kwam.’ Dit schrijft de Zuidafrikaanse auteur André Brink in een nieuw voorwoord bij zijn oorspronkelijk in 1963 verschenen debuutroman De ambassadeur, waarvan de hier voorliggende vertaling een bewerkte versie is, met dien verstande dat Brink het ingrijpend herschrijven heeft achterwege gelaten om het ‘gekwelde en urgent-romantische wereldbeeld’ van de andere schrijver die hij toen was trouw te blijven.
Het meest expliciete verschil met later werk als Houd-den-bek en De muur van de pest is de weinig manifeste aanwezigheid van de Zuid-Afrika-problematiek.
Alle belangrijke personages zijn weliswaar uit Zuid-Afrika afkomstig en het situeren van een aantal scènes in de kringen van ambassadepersoneel op een moment van grote beroering in dat land wijst op een eerste verkenning van Brinks latere thematiek, maar toch is de cultuurschok in dit boek vooral van metafysische aard. Paul van Heerden, de ambassadeur, beleeft in feite tweemaal hetzelfde verhaal, eenmaal in Zuid-Afrika en eenmaal in Parijs. Beide keren wordt zijn volledig door regels en conventies gedicteerd leven in de war gebracht door een ontmoeting met een mysterieuze jonge vrouw. Zowel Gillian als Nicolette zijn typevoorbeelden van oerleven. Hun gedrag is totaal onvoorspelbaar, hun emoties zijn aan geen enkele regel gebonden, ze belichamen de primarie chaos die ambassadeur Van Heerden (en met hem het land en de cultuur die hij vertegenwoordigt) op alle mogelijke manieren in bedwang wil houden, maar waarvan hij heel goed weet dat het de enige authentieke levensstaat is.
De jonge man die in zijn jeugd naar Europa trok met de bedoeling er een magistrale roman te schrijven, in Zuid-Afrika een broeierige relatie kende met de destructieve Gillian om dan, niet opgewassen tegen het besef van een leven van permanente onzekerheid vluchtte in een diplomatieke carrière en een ‘mariage de raison’, krijgt in Parijs en via het meisje Nicolette een tweede kans. Elk elementje in Brinks roman (de talloze nevenpersonages, de stad met haar even spannende als onverwachte labyrint van verrassingen en genoegens) dient als bijdrage tot een adembenemend mozaïek van twijfel aan de zekerheden van een door willekeurige wetten beheerste wereld.
De ambassadeur is een bewonderenswaardig boek, met een aantal gebreken (men voelt Brink soms wel te hard zijn best doen om de kracht van zijn voortrazende drift in woorden om te zetten), maar op elke bladzijde voelt men hier een schrijver die zijn wereld afbakent. Er vindt onder de ogen van de lezer een literaire geboorte plaats in de traditie van Tropic of Cancer en The Black Book: het eerste werk als ‘agon’, een noodzakelijk uitschreeuwen van primaire pijn die de bronnen der creativiteit aan het stromen maakt.
■
Auteursrechtelijk beschermd