Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987

[p. 1]

VN Vrij Nederland
Boekenbijlage
11 juli 1987 - nummer 28

Pionnen in een verziekt systeem
Vargas Llosa's Balzaciaanse portret van de Peruaanse samenleving

Gesprek in de kathedraal door Mario Vargas Llosa Vertaling: Aline Glastra van Loon Uitgever: Meulenhoff, 627 p., 2 dln., f 34,50 per deel, f 85, - (gebonden)

Maarten Steenmeijer

In 1964, een jaar nadat het origineel was verschenen, kwam bij uitgeverij Meulenhoff De stad en de honden uit. Meulenhoff was daarmee de eerste uitgeverij ter wereld die werk van Mario Vargas Llosa in vertaling bracht. Het boek werd nauwelijks opgemerkt. Het gevolg van de geringe respons was dat het voorlopig bij deze ene vertaling bleef. Pas in 1976, toen de Latijns-Amerikaanse literatuur spraakmakend was geworden, verscheen Het groene huis. Vanaf toen liet Meulenhoff in snel tempo oud en nieuw werk van Vargas Llosa in zorgvuldige vertalingen verschijnen: De jonge honden van Mira Flores (1977), Panthaleón (1977), Tante Julia en meneer de schrijver (1981), De oorlog en het einde van de wereld (1984) en De geschiedenis van Alejandro Mayta (1986) en De cultuur van de vrijheid (1986). Eén roman bleef tot nu toe liggen: Conversación en La Catedral, Vargas Llosa's omvangrijke roman uit 1969. De vertaling ervan is nu verschenen.

Het ligt voor de hand te veronderstellen dat voor wie Vargas Llosa's laatste romans heeft gelezen (Pantaleón, Tante Julia en meneer de schrijver, De oorlog van het einde van de wereld en De geschiedenis van Alejandro Mayta) de kennismaking met Gesprek in De Kathedraal minder verrassend zal zijn dan destijds het geval geweest moet zijn voor de lezers die alleen de eerste romans kenden, omdat zijn werk thematisch een hechte eenheid vormt. Ik denk echter dat het tegendeel het geval is, omdat Gesprek in De Kathedraal in een belangrijk opzicht meer verwantschap vertoond met de eerste romans (met name Het groene huis) dan met de romans die hij na 1969 heeft geschreven: de structuur. Zeker in het begin is Gesprek in De Kathedraal, evenals Het groene huis, verwarrend: dialogen die door elkaar lopen (hét handelsmerk van Vargas Llosa), voortdurende overgangen van de vrije indirecte rede naar de directe rede, innerlijke monologen in verschillende persoonsvormen, plaats en ruimte die (niet zelden in dezelfde zin) regelmatig verspringen.

Dit vergt enig doorzettingsvermogen, want pas na enkele hoofdstukken krijgt de lezer greep op het verhaal. Niet alleen omdat hij dan inmiddels enigszins vertrouwd is geraakt met de literaire procédés, maar ook omdat deze naarmate het boek vordert steeds minder prominent aanwezig zijn en de verhaalstrengen steeds duidelijker zichtbaar worden.

Voor Vargas Llosa was met Het groene huis en Gesprek in De Kathedraal blijkbaar het plafond van zijn experimenteerdrift bereikt, want hierna nam hij aanmerkelijk gas terug. Zijn andere grote epos, De oorlog van het einde van de wereld (1981), is bijvoorbeeld veel traditioneler van opzet dan Gesprek in De Kathedraal. Sommigen beweren dan ook dat Vargas Llosa na deze roman nauwelijks iets wezenlijks heeft toegevoegd aan zijn oeuvre. Ik ben het daar niet mee eens. Niet alleen omdat er belangrijke nieuwe elementen bij zijn gekomen (de slapstick in Pantaleón, de schitterende pastiches van het radiofeuilleton in Tante Julia), maar ook omdat de versobering (vooral in de structuur, want Vargas LLosa's taal is nooit barok geweest) de essentie van Vargas Llosa's schrijverschap heeft blootgelegd: de immense problemen van zijn continent laten zien én de lezer laten genieten van een lang, meeslepend verhaal zoals hij heeft genoten van de ridderroman Tirant lo Blanc, van het werk van Victor Hugo, van Flaubert, kortom van de grote vertellers.

Mario Vargas Llosa

Dramatische geschiedenissen

Gesprek in De Kathedraal verhult deze verteldrang weliswaar, maar toch is duidelijk dat er achter de modernistische procédés een traditionele roman schuilt: de plot, de intriges, de drama's, de spanningopbouw, de diepe wortels in de (maatschappelijke) werkelijkheid, de betrekkelijk geringe ruimte voor gepsychologiseer en de heldere taal vormen er het tastbare bewijs van. Het motto (dat in de vertaling abusievelijk bij het eerste deel is ondergebracht: het hoort bij het boek) eveneens. Het is een citaat van Balzac: ‘Il faut avoir fouillé toute la vie sociale pour être un vrai romancier, vu que le roman est l'histoire privée des nations.’

Gesprek in De Kathedraal geeft inderdaad een brede doorsnede van de Peruaanse samenleving, en wel die van de jaren vijftig en - in mindere mate - die van de jaren zestig: arm en rijk, stad en platteland (een term die vloekt met het Peruaanse landschap), bourgeoisie, zelfkant, leger, zakenwereld, de journalistiek, de politiek, en daarbinnen de diverse, stringent gescheiden geledingen.

Dit alles - heel Peru dus - was ‘jodido’ (in het Nederlands enigszins afgezwakt tot ‘verpest’), zo stelt Santiago Zavala verbitterd vast op de eerste pagina. Hij is dan dertig jaar, en is uitgeblust: een routineus baantje op de krant, een huwelijk dat drijft op sleur, geen sociaal leven en geen ambities. Alleen de kwellende vraag: op welk moment was Peru verpest? Op welk moment was hijzelf verpest?

Een toevallige ontmoeting met de vroegere chauffeur van zijn vader, Ambrosio Pardo, biedt hem de pijnlijke gelegenheid te proberen een antwoord te vinden op deze vragen. Hij gaat met Ambrosio naar een kroeg (De Kathedraal), waar zij vier uur met elkaar praten. Wat zij bespreken volgt in de rest van het boek.

Op geraffineerde wijze laat Vargas Llosa in het eerste hoofdstuk maar weinig los over het besprokene. En wat hij loslaat, roept vooral vragen op. Met name de laatste woorden die Santiago en Ambrosio wisselen laten de lezer in het ongewisse en doen hem verlangen naar de volgende hoofdstukken: waarom loopt Ambrosio kwaad en angstig weg als Santiago hem bijna smeekt dat ‘we openhartig praten over la Musa, over mijn vader. Heeft hij je gestuurd?

Vervolg op pagina 4